Јалакай јаҥарчы эјебис

26.11.2021

Энениҥ кӱни бистиҥ ороондо 20 јылдаҥ ажыра ӧйдиҥ туркунына темдектелет. Бу кӱн кажы ла кижиниҥ эҥ ле учурлу ла јылу деген байрамдарыныҥ бирӱзи деп айтсам, байла, јастыра болбос. Энедеҥ баалу, байлу јердиҥ ӱстинде не де јок. Оныҥ да учун бу байрамдык кӱнде энелерге чечектер сыйлалат, ӱренчик балдар онлайн аайыла јӱзӱн-башка ойын-концерттер ӧткӱргилейт.

Балалайка ойногон
Эјебистиҥ сӱрлӱзин!
Јаҥарыла алкаган
Эјебистиҥ јакшызын!

Улаган јуртта јадып турган М. С. Тадышеваны јаан да улус, ӱренчиктер де јакшы билер. Нениҥ учун дезе Магдалина Семеновна алтай албатыныҥ чӱм-јаҥдарын, јаҥар кожоҥдорын јаҥыс ла билер эмес, је анайда ок школдыҥ ӱренчиктериле, јилбиркеп тургандарла јаантайын ӱлежет. Эки тулуҥы узун, айткан эрмеги јымжак ла тӧп эјебис эмди де јаан јаштулардыҥ јайаандык ӧмӧлигинде туружып, аймак кеминде ӧткӱрилип турган ойын-концерттерде јаантайын кӱӱнзеп туружат.
Бала тужын суразаҥ, эки кӧзи кунукчылду, ӱни араай боло берет. Оныҥ куучынынаҥ:
— Мен 1940 јылда Јазулу јуртта Кызыл Ӧзӧк деп ӧзӧктӧ чыккам. Адам Семен Герасимович Тазранов, энем дезе Акулина Темдекова деп улус. Бис биледе 10 бала болгоныс. Улу јуу ӧйинде 4 бала божогон. Аш-курсак једишпес, эм-том јокко јуук ӧйлӧрдӧ кӧп улустыҥ балдары божоп туратан. Кӱч ӧйлӧр болгон. Бис, балдар, јаантайын аштап-суузап, тӱреп-јӱдеп, соокко тоҥып, јаашка ӧдӱп ӧскӧнис. Канайдар база, ончо улус ол ӧйлӧрдӧ анайып јӱрген.
Санаамда јаан эјем јакшы арткан. Сӱрекей шулмус кижи болгон. Кандык-саргайды, маҥыр-чейнени казып, јунуп, биске чейдем кайнадып азыраар. Торо «јорголоп», бистиҥ билеге кирбезин деп, јиир ӧлӧҥ-чӧпти јаантайын јуунадып туратан. Оныҥ иштебези, тутпас-этпези јок. Ончо ло кату-кабыр иштерди бӱдӱрген. Эр улустыҥ чыдузындый чыдалду кижи болгон. Эмди ле сананза, кандый кӱч ӧйлӧр болгон! Ӱй улус бир де комудабас, эки колыныҥ кӱчиле балдарын ӧрӧ тартар. Эјем ӧрӧкӧн агашты кезип јыгар, кажаан-чуланды тудар. Соокты соок дебес, изӱни изӱ дебес. Арга-кӱчи јеткенче ле иштеген. Адабыс бистиҥ эрте божогон, оныҥ учун иженер, сакыыр кижи јок.
Мен 7-чи классты ӱренип божодоло, кой кабырып, ийнек-мал кӱдӱп јӱргем. Анайда ок колхозтыҥ оок-теек иштерин бӱдӱргем. Јаш јаанап, кижиге барар ӧй келген. Эш-барааным Пантелей Тихоновичле беш бала азырап чыдатканыс. Мен 11 катап тайнак-јаанак, 15 катап улу тайнак-јаанак кижи. Ончо јӱрӱмимде садучы болуп иштегем. Јаан эјем эмди 92 јашту, акама 90 јаш, мен эмди 82 јашту, бир сыйным 76 јашту, карындажым 72-лӱ, оогош сыйным 68 јашту. Эҥ ле јуук улузым эмди де эзен-амыр јӱргенине сӱӱнип јӱредим.
1990-чы јылдарда бистиҥ аймакта ветерандардыҥ јайаандык ӧмӧлиги тӧзӧлгӧн. Бу ӧмӧлик тӧзӧлгӧнинеҥ ле ала мен анда туружадым. Јол-јорыкка јӱрерин ле анчада ла јаан байрамда туружарын сӱӱйдим. Кӧп тоолу аймактарла, јурттарла ойын-концерт кӧргӱзип јӱргенис. Баштапкы, экинчи јерлер, керек дезе гран-при кайралдар, сыйлар да алып туратаныс. Јаҥар, сӧгӱш кожоҥдорло Эл Ойын байрамдарда јаантайын туружар болгом.
Балалайка ойноп, частушкалап та ийедим кезикте. «Мен карган» деп отурар кӱӱним јок. Најыларымла јуулыжып, кожоҥдожып-кокырлажып јӱрзебис, оору-јобол до туура болор. Мен оогоштоҥ ала јаҥар кожоҥды угуп јӱретем. Оноҥ бойым јаҥарлап баштагам. Јаҥарды байлап, чӱмдеп јӱрген кижи болорым.
Калганчы јылдарда школдыҥ ӱренчиктери алтай албатыныҥ кеп-кийимдериле, аш-курсагыла јилбиркеп турганы сӱӱндирет. Олордоҥ кандый ла солун сурактар угарга келижет.
Алтай албатыныҥ, ада-ӧбӧкӧлӧрдиҥ јебрен-кумран чактардаҥ бери келген чӱм-јаҥдарын, кӧгӱс байлыгын јаҥы ӧзӱп јаткан јаш ӱйеле ӱлежип, таскадып турар керек. Бала-барка оноҥ ары улалтып апарзын — деп, Магдалина Семеновна куучындады.
М.С. Тадышеваныҥ ишмекчи јолын эмди кызы улалтат. Татьяна Пантелеевна товароведтиҥ ӱредӱзин алып, кӧп јылдардыҥ туркунына садуда иштеген ле эмди де иштеп јат. Јаан уулы Геннадий Пантелеевич (јуртта улус оны Гера таай дежер) тискинчи болуп иштеп-јолдоп јӱрген кижи болор. Тургуза ӧйдӧ Улаган јурттыҥ тӧӧлӧс сӧӧктӱлериниҥ јайзаҥы. Эрке уулы Борис кару энезине јаантайын болужып јӱрет.
Энениҥ кӱнине учурлай јаҥарчы эјебиске бектеҥ бек су-кадык, айлына толо ырыс ла сӱӱнчи кӱӱнзейли. Јаантайын бала-баркаларыгар јуулыжып, јылу сӧстӧриле Слерди сӱӱндиргилеп јӱрзин!

Х. ТАДИНА

ТОП

«Гуркин» деген телекей: ачылталар ла јажыттар

Г.И. Гуркин ӱйи Мария Агафоновнала Оносто садында Атту-чуулу алтай јурукчы, политикалык ла јондык ишчи Григорий Иванович Чорос-Гуркинниҥ чыккан ӧйин ле јерин чокумдаган јаҥы документтер табылган. «ХХ чактыҥ башталарында Туулу Алтайда эҥ јарлу јон-политикалык ишчилердиҥ бирӱзи, јурукчы Григорий Иванович Чорос-Гуркин 1870 јылдыҥ чаган айыныҥ 12-чи кӱнинде Улалуда чыккан деп чотолот. Је Алтай Республиканыҥ Государстволык архивинде Улалудагы

«Јурукчыныҥ јуртын орныктырары – тӧс иш»

Јурукчыныҥ Оностогы јуртында Атту-чуулу алтай јурукчы, ады јарлу јондык ла политикалык ишчи Григорий Иванович Чорос-Гуркинниҥ чыкканынаҥ ала 155 јылдыгыла колбой тергеебисте кандый иштер темдектелгени керегинде Алтай Республиканыҥ А. В. Анохинниҥ адыла адалган Эл музейиниҥ директоры Римма ЕРКИНОВА куучындайт. – Г. И. Чорос-Гуркинниҥ юбилейине белетенери ле оныла колбой быјыл ӧткӱретен иштер керегинде Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ јакааны

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым