Алтайдын Чолмоны

«Алтын маска» – Анна Балинада

01.12.2021

Алтай Республиканыҥ башчызы Олег Хорохордин кӱчӱрген айдыҥ 24-чи кӱнинде Россия Федерацияныҥ нерелӱ артисти, Алтай Республиканыҥ Кӱндӱлӱ кижизи, «Таҥ Чолмон» орденниҥ јолду ээзи, Алтай Республиканыҥ Г. И. Чорос-Гуркинниҥ адыла адалган государстволык сыйыныҥ лауреады Анна Чекчеевна БАЛИНАГА Россияныҥ учуры бийик «Золотая маска» деген национальный сыйын кӧдӱриҥилӱ айалгада табыштырды.

Бу кӧдӱриҥи Павел Кучияктыҥ адыла адалган эл театрдыҥ јаан залында ӧтти.
Олег Хорохординниҥ аҥылап темдек-тегениле, Анна Балина бийик кайралла тергеениҥ театральный санадыныҥ ичкери ӧзӱмине јетирген јӧмӧлтӧ-болужы, једимдӱ, ак-чек ле чындык ижи учун кайралдаткан.
Учуры јаан бу сый Россияда 27 јылдыҥ туркунына јолду ээлерине табыштырылат. Бийик кайралды тоомјылу профессионал биригӱ табыштырат. Шак бу сый Россияныҥ театрларын, онойдо ок артисттерди ле кӧрӧӧчилерди бириктирет. Јаан учурлу сыйдыҥ шылтузында эл-јонго јаҥы јайаан јайалталардыҥ, артисттердиҥ, режиссерлордыҥ, јурукчылардыҥ ады-јолдоры, јайаандык иштери чыгат.
«Анна Балина – бистиҥ тергеениҥ эҥ ле јаркынду деген актрисаларыныҥ бирӱзи. Бис оныҥ јайалтазыла, јалакайыла, керсӱзиле, ачык-јарыгыла, јаан кӱӱниле оморкойдыс. Ол алтай эпшиниҥ-энениҥ – кӧгӱс ийделӱ, бекем ӧзӧктӱ, турумкай, ич-телекейи байлык, улустыҥ алдында бойын тудуп билер, бачым сыныкпас сӱр-кеберин тапканы ла кӧргӱскени јон ортодо јозок болуп артат» – деп, тергеениҥ башчызы бойыныҥ уткуулду сӧзинде чокумдап айтты.
Республиканыҥ башчызы Анна Чекчеевнаны јолду ла бийик кайралыла, профессионал сообществоныҥ баалаганыла уткуп, алкы бойына бек су-кадык, амыр-энчӱ јадын-јӱрӱм ле јайаандык ижинде јаҥы једимдер кӱӱнзеди.
Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ эл политика, ӱредӱ, культура, јондык колбулар ла СМИ-лер аайынча комитединиҥ председатели Наталья Екееваныҥ айтканыла, јаан ла јарамыкту сыйдыҥ кийин јанында кӧп јылдар туркунына кӧнӱ ле каруулу иш турат. Бу сый онойдо ок бойыныҥ талдап алган ижине, театрына ла кӧрӧӧчилерине чындык болгонын недеҥ де артык керелеп јат.
«Анна Чекчеевна сӱрекей кӧп башка-башка сӱр-кеберлерди чындык ойноп, учурын толо ачкан. Анчада ла актрисаныҥ ойногон алтай эпшиниҥ сӱр-кеберлери баалу ла оморкодулу. Ол сӱр-кеберлердиҥ кажызында ла калыктыҥ бойыныҥ танылу, аҥылу јаны кӧргӱзилет – ӧзӧк кеминиҥ байлыгы, арузы, чыдамкайы, турумкайы, кӧгӱс ийдези ле јалтанбазы, јана баспазы. Анна Балина бойыныҥ албатызыныҥ культуразын кандый да ӧйдӧ бийик кеминде кӧргӱскен. Алтайдыҥ база бир јаркынду эпшизи ченемелдӱ режиссер болуп јат. Режиссер болуп, ол балдарга учурлалган чӧрчӧктӧр, албатыныҥ чӱм-јаҥжыгулары аайынча кӧп ойын-кӧргӱзӱлер тургускан» – деп, Наталья Екеева айтты.
Алтай Республикадаҥ сенатор Владимир Полетаев Анна Балинаныҥ адына уткуулын база аткарды. Оныҥ темдектегениле, мындый сыйла кайралдаганы јаҥыс та Алтай Республиканыҥ театральный сообществозына эмес, је анайда ок бӱткӱл тергеениҥ тӱӱкизине учурлу керек.
«Слердиҥ јайаан јайалтагарла, 60 јылдаҥ ажыра ӧйдиҥ туркунына ак-чек иштеп јаткан театрды сӱӱп, оныҥ јӱрӱмиле, салымыла јилбиркеп јӱргенерди кайкайдым, оморкойдым» – деп, ол айтты.
Россияныҥ «Золотая маска» деген национальный театральный сыйыныҥ президенти Игорь Костолевский байлык ченемелдӱ актрисаны јолду кайралыла бойыныҥ видеоуткуулында уткуды.
Кан-Оозы аймактыҥ јааны Рустам Кокушев тергеениҥ баштапкы мындый лауреады Анна Чекчеевнаны аймактыҥ эл-јоныныҥ адынаҥ уткуды. «Ыраак-јуук талаларда јаркындалып кӱйген ады-јолорло, јайаан јайалтагарла, ижерле акту кӱӱнистеҥ оморкойдыс, сӱӱнедис» – деп, ол уткуулду сӧзинде айтты.
Алтай Республиканыҥ нерелӱ артисти Јергелей Маташева Анна Балинаныҥ чӱмдеген ӱлгерлериниҥ бирӱзине салган кожоҥды кожоҥдогон.
Россия Федерацияныҥ культуразыныҥ нерелӱ ишчизи, Алтай Республиканыҥ эл бичиичизи Иван Белеков уткуулду сӧзинде ӧдӱп јаткан кӧдӱриҥиниҥ учуры јанынаҥ айтты. Шак мынызы бистиҥ тӧрӧл јеристе, калыгыста, театрыста атту-чуулу актриса, алтай ӧзӧктӱ эпши бар болгонын керелеп јат. Экинчи јанынаҥ алза, бу бийик кайрал бӱгӱн бистиҥ алтай албатыныҥ тоозы ас та болзо, је тоомјызы бастыра јанынаҥ бийик болгонын јарт керелеп јат.
Ол онойдо ок Анна Чекчеевнаныҥ тилин, чӱм-јаҥын бийик кеминде кӧдӱрип јӱргенин темдектеди.
Бойыныҥ ӧйинде РСФСР-дыҥ нерелӱ артисти деген бийик ат-нерениҥ эҥ баштапкы лауреаттарыныҥ бирӱзи јерлежис Анна Алтарыкова болгон. Бӱгӱнги кӱнде эҥ бийик кайрал Анна Балинага табыштырылды. Тӱӱкилик учурлу керек тергеениҥ театры, культуразы бойыныҥ ӧзӱминде јаҥы кемине чыкканын кӧргӱзет. Театрга башка-башка аймактардаҥ, јурттардаҥ келген улус кирет, је оноҥ ойто бирлик ийделӱ калык чыгат деп, И. Белеков аҥылап айтты.
Алтай Республиканыҥ ветерандарыныҥ совединиҥ, Журналисттериниҥ биригӱзиниҥ председатели Борис Алушкин кара башту калыкка, кӧрӧӧчилерге, кеендиктиҥ улузына, культураныҥ ӧзӱмине јарамыкту сый болгонын чокумдады.
Оныҥ айтканыла, бу мындый бийик кайрал јайаандык иштӱ улуска кӧӧрӧм кӱӱн-тап, ичкери јӱткӱмел, тебӱ берет. Ол Анна Чекчеевнага бек су-кадык кӱӱнзеп, ижи мынаҥ да ары тузалу, керектӱ болзын деп кӱӱнзеди.
Эл театрдыҥ баш режиссеры, Алтай Республиканыҥ санаттарыныҥ нерелӱ ишчизи Эмма Иришева, Россияныҥ Театрларыныҥ ишчилериниҥ биригӱзиниҥ (јааны Александр Калягин) Алтайдагы республикан бӧлӱгиниҥ јааны Вадим Деев Анна Чекчеевнаны јаан сыйла уткудылар.
Вадим Деевтиҥ айтканыла, А. Балинаныҥ јӱрген јӱрӱми, иштеген ижи јиит актерлорго јозок.
«Бу сыйды тогузонынчы јылдарда Россия Федерацияныҥ СТД-зыныҥ јааны болгон Михаил Ульянов тӧзӧгӧн. Театрда јеткен једимдери учун табыштырылып турган сый 1993 јылдаҥ ала Россияныҥ ончо тергеелериле јорыктап, учында биске, Алтай Республиканыҥ эл театрына, келди» – деп, Э. Иришева айтты. Кажы ла артисттиҥ амадузы шак бу сый.
Анна Чекчеевна јӱрӱмин театрга берген. Балдары театрда ла чыдап ӧскӧн. Мындый јаан сый бистиҥ театрга, ады јарлу актрисага берилгени сӱрекей јакшы керек.
Эмма Александровна лауреатты ӧмӧликтиҥ адынаҥ уткуп, бек су-кадык, бийик ле ачык-јарык кӱӱн-санаа кӱӱнзеди.
Анна Чекчеевна Балина 1938 јылдыҥ кандык айыныҥ 15-чи кӱнинде Кан-Оозы аймактыҥ Моты-Оозы јуртында чыккан. Ол тергеениҥ Москвада бийик театральный ӱредӱ алган баштапкы актрисаларыныҥ бирӱзи. Јиит кыс 1963 јылда театральный санаттыҥ А.В. Луначарскийдиҥ адыла адал-ган институдыныҥ актерский факультедин божоткон. Ӱредӱзин једимдӱ тӱгезип, алтай кыс Туулу Алтайына кайра јанган.
Оныҥ кийнинде 1957-1959 јылдарда Туулу Алтайдыҥ кожоҥныҥ ла бијениҥ ансамблиниҥ солистказы болуп иштеген. 1963-1977 јылдарда концертно-эстрадный иште иштеген. Анна Балина 1977 јылдаҥ ала Алтай Республиканыҥ эл театрыныҥ актрисазы, онойдо ок театрдыҥ художественный башкараачызы болуп иштеген.
Актрисаныҥ репертуарыныҥ тӧс темазы – энелик. Оныҥ јайаан ижинде алтай эпшиниҥ сӱр-кебери сӱрекей чындык ла толо кӧргӱзилетен. Алкы бойы этнографиялык материалды јакшы, тереҥ билетени, калык чӱмделгезине чебер болгоны кеендикке база јаан јол ачкан. Ол кайкамчылу, су-алтай ӧзӧктӱ ойын-кӧргӱзӱлер тургускан. Олор бӱгӱн эл театрдыҥ алтын кӧмзӧзи, аҥылу, танылу темдеги деп айдарга јараар.
Ол эки бичиктиҥ авторы. «Путеводная звезда» деген бичик оныҥ јӱрӱми керегинде, «Кӱн-Кајы ӧскӧн Алтайда» деп бичикке чӱмдеген ӱлгерлери, этнографиялык ойын-кӧргӱзӱлери кирген.
Јайалталу актриса байрамдык кӧдӱриҥи ӧйинде кӧрӧӧчилерге, айылчыларга бойыныҥ, онойдо ок башка-башка бичиичилердиҥ, поэттердиҥ, темдектезе, Сурайа Сартакованыҥ, Римма Казакованыҥ, Борис Укачинниҥ, Чингиз Айтматовтыҥ чӱмдемелдерин эске кычырды.
Анна Балина кӧдӱриҥиниҥ туружаачыларына јылу уткуулдары учун јаан алкыш-быйанын айтты. Оныҥ темдектегениле, бу кайрал актерлордыҥ ойынын, ӧскӧ улустыҥ салымын-јолдорын ла бӱткӱл театральный ӧмӧликтиҥ ойынын кӧрӧргӧ келип турган текши калыктыҥ, кажы ла кижиниҥ кайралы болуп јат.
Анна Балина — алтай калыктыҥ кеендик, санат телекейинде јол јарыдаачы јылдызы, чындык кызы. Јаан ла јаркынду јылдыстыҥ јаркыны јиит јайалталардыҥ јолына кыйалтазы јогынаҥ јозок болор деп айдарга јараар.

К. ПИЯНТИНОВА
Е. БУТУШЕВТИҤ фотојуругы