Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

«Бойыныҥ ийде-кӱчине бӱдер керек»

03.12.2021

Кычыраачыларысты тергеебистиҥ јиит спортчыларыла, кӧп тоолу маргаандардыҥ једимдӱ туружаачыларыла таныштырарын улалтып јадыбыс. Бӱгӱнги бистиҥ айылчы бу ла јуукта чанала јыҥылаарында спорттыҥ узыныҥ некелтелерин бӱдӱрген Арина КУСУРГАШЕВА.

— Арина, куучынысты сен чанала јыҥылаар спортко канайып келгениҥнеҥ, нениҥ учун чананы талдаганыҥнаҥ баштап ийек.
— Акам чана садып аларда, мен оныла арайдаҥ јыҥылап ӱренгем. Ол тушта мен экинчи класста болгон ошкожым. Школдыҥ кийнинде јыҥылайтам, оноҥ физкультураныҥ урокторында да тазыктырынатам. Баштап тарый ол меге тегин ле јилбӱ болгон.
Бир эмеш јаанап келеле, мен ӱредӱлик тӧзӧлмӧлӧр ортодо башка-башка маргаандарда школымныҥ адынаҥ чанала јыҥылаарында туружып баштагам. Мынайып, арайдаҥ, мениҥ спортто јолым ачылган.
— Айдарда, сен кышкыда јаантайын карлу јерде јаткан болбойыҥ?
— Эйе, мениҥ чыккан, бежинчи класска јетире ӱренген јерим ол Турачак аймактыҥ Толой деген јараш јурты. Ондо, чындап та, јаантайын кар болотон. Чанала кӧп улус јыҥылайтан.
Эм тургуза Кызыл-Ӧзӧктӧ јададым. 6-11 класстарда Кызыл-Ӧзӧктиҥ школында ӱренгем. Быјыл 11-чи классты божодып, бистиҥ ГАГУ-дагы психолого-педагогикалык факультетке ӱредӱге кирдим.
Бистиҥ биледе алты кижи: адам, энем, акаларым ӱчӱ ле мен. Олор ончозы мениҥ спортто једимдеримге сӱӱнип, кажы ла маргаанныҥ кийнинде телефон согуп, бичип, канайып јыҥылаганымды, керектеримди сурагылайт. Јуук улузым мени јаантайын јӧмӧп, јӧбиле болужып турат. Ада-энем ле акаларым мени кажы ла јол-јоругымнаҥ энчикпей сакыйдылар ла тыҥ сӱӱйдилер.
— Ӱч акаҥ сени кӱчтӱ болзын деп, камаанын јетирген ле болор. Чанала јыҥылаары кату айалгаларда ӧдӱп јат. Соок ачык кейде, буттыҥ-колдыҥ, ӧкпӧ-јӱректиҥ ийдези тыҥ болор керек. А чаначыныҥ кылык-јаҥында нези учурлу?
— Мен сананзам, јарыжаачы-чаначы ончо јанынаҥ кӱчтӱ ле билгирлери бийик болор керек. Эҥ ле керектӱзи — ол бек тудунып, маҥзаарып-ӧкпӧӧргӧнин токунадып билери, бойыныҥ алдында, бойыныҥ санаазыла, не-немени шӱӱп ийер аргалузы. Бойыныҥ ийде-кӱчине бӱдер керек. Онойдо ок улусла ачык-јарык куучындажып билери спортто база јаан учурлу деп бодойдым.
— Студент, эрчимдӱ кижиде бош ӧй јанынаҥ кандый болот? Оны неге учурлайдыҥ?
— Бош ӧй менде, чындап та, тыҥ ла кӧп болбой јат. Келишсе, кычырарын јакшызынадым, анчада ла гран ары јаныныҥ бичиичилериниҥ бичиктери јарайт. Андый кычырыш, мен сананзам, кижиниҥ јаҥыс ла билгирлерин эмес, је анайда ок кӧрӱмин де элбедет.
Онойдо ок нӧкӧрлӧримле туштажып, куучындажып, соотоп базып јӱрерге сӱӱйдим.
— Куучыныстыҥ учында бистиҥ кычыраачыларга нени кӱӱнзеп айдарыҥ?
— «Јылдыстыктыҥ» ончо кычыраачыларына эмдиги ӧйдӧ элдеҥ ле озо бек су-кадык кӱӱнзейдим. Ол јӱрӱмде эҥ ле керектӱ. Артканы ончозы бойыстаҥ камаанду. Балдарга јаштаҥ ла ала спортко келип, кандый бир бӱдӱмди талдап, тазыктырынзын деп, кычырадым. Спорт кижиге ийде, арга-чыдал берет ле турумкай болорына таскадат. Ончо баштаҥкайларар јол алынып, једимдӱ болзын!
Учурал келижерде тазыктыраачыларымга быйаным айдадым. Баштапкы тазыктыраачым Николай Александрович Казанцев, оныҥ кийнинде мен Вера Алексеевна Даниловага кӧчкӧм. Эм тургуза мен Юрий Петрович Гуляевте тазыктырынадым, ол ченемели јаан профессионал, ус тазыктыраачы. Ончозына бек су-кадык ла амыр-энчӱ кӱӱнзейдим.
— Арина, удабас ла Јаҥы јыл, ого јууктай ончо улус јаҥы амадулар тургузат. Сен келер ӧйдӧ темдектеп алганыҥла, амадуларыҥла ӱлежип ийзеҥ?
— Чокум нени де айдып болбозым. Је меге јарт болгоны: оноҥ до ары тазыктырынып, иштенип, ченемел алып, ичкери јӱткиир керек.
— Эрмек-куучын учун быйан.
Телефон ажыра куучындашкан ӧйдӧ Арина јаан маргаандарда болгон. Эм тургуза ол јанып келген болор керек. Јиит спортчыга јакшы кар, јолдош салкын, бийик једимдер кӱӱнзейдис.

***

Бу ла кӱндерде Хакасияда чаналу јарыжарыла Россияныҥ кубогыныҥ баштапкы бӧлӱги ӧткӧн. Ондо Арина классикалык јыҥылашла узуны 5 км јолдо 146 туружаачыдаҥ финишке 18-чи болуп келген. Онойып ол спорттыҥ узына кандидаттыҥ некелтелерин бӱдӱрген.
Јылдыҥ бажында јиит чаначы Сибирьдиҥ ле Ыраак Кӱнчыгыштыҥ чемпионадыныҥ јайым јыҥылашла 10 километрге таҥынаҥ јарышта 3-чи јерге чыккан.
Башјылгы «Сибирьдиҥ кубогы» деген бастырароссиялык маргаандарда јайым јыҥылашла 5 км јолдо ол кӱлер призер болгон.
2019 јылда Арина Белокурихада роллерчаналу «Тууныҥ кааны» деген маргаанда кыстар ортодо 1-кы јерге чыккан.
Алтайский крайдыҥ чемпионадында ла первенствозында јайым јыҥылашла 6 километрге таҥынаҥ јарышта 2-чи јер алган.

Э. КУДАЧИНА куучындашкан

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина