Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Јердиҥ «ӧкпӧлӧрине» чебер болугар!

22.12.2021

Агаш аразы — бӱткӱл Јер-Энебиске недеҥ де баалу ару кей берип турган байлыгыс. Бӱгӱнги кӱнде агаш аразы јердиҥ ӱчинчи ӱлӱӱзи болот. Је тоолу онјылдыктар кайра агаштар јердиҥ јарымызы кирезинде болгон. Айдарда, оны кичеерине кижилик сӱрекей каруулу болор учурлу.

Алтай Республиканыҥ јериниҥ 1/4 ӱлӱӱзи — ол агаштарлу јерлер. Оҥдой аймакка кирип турган аралдардыҥ кеми 889892 гектар, эмезе текши аймактыҥ јериниҥ 60%. Ондо эҥ ле кӧп мӧш, тыт ла чиби агаштар ӧзӧт.
Аймакта агаштарды корыыры ла тузаланары аайынча ээлемдер иштейт. Анчада ла јаҥыјылдык байрамдар јууктап келзе, бу ээлемдердиҥ ижи кӧптӧп јат. Ол керегинде «Оҥдойдыҥ агаш ээлеми» деп казна учреждениениҥ директорыныҥ ордынчызы Шуну Киндиков (јурукта) јетирет:
— Бистиҥ тӧс ижис — ол агаш аразында шиҥжӱ, ширтӱ иштер ӧткӱрери. Бис ижис аайынча јаантайын маҥтадып, агаш аразын ајаруда тудадыс.
Јаҥы јылдыҥ байрамына кӧп улус айылдарында тирӱ чибичектер тургузарга кӱӱнзейдилер. Онойдо ок јараду јогынаҥ кезип, садарга да умзангылап тургандар астабай јат. Оныҥ учун анчада ла бу агаштарды тыҥ корыыр керек.
Јаҥар айдыҥ учкаары бистиҥ ижис кызулана берет. Бу ӧйдӧ бисте маҥтадыш кӧптӧй берет. Полицияныҥ, ГИБДД-ныҥ ишчилериле кожо шиҥжӱ ӧткӱрип, јолдордо ӧмӧ-јӧмӧ иштейдис.
Эл-јонды каруулу болзын деп кычырадым. Кажы ла агаш тынду, ого ӧзӧргӧ канча јылдар керек болот. Агаш аразы — ол чындап та Јердиҥ «ӧкпӧлӧри»! Јаҥы јылда балдарды сӱӱндирерге эмдиги ӧйдӧ сӱрекей јараш эдилген искусственный чибилер садылат, оныҥ учун тирӱ агашты чаппай, кижиниҥ колыла эдилгенин садып алыгар деп кычырадым.
Текши иш аайынча айдар болзо, агаш аразына база бир каршузын јетирип турганы — ол ӧрттӧр. Агаш ээлемниҥ ишчилери керектӱ тушта ӧрттӧр ӧчӱреринде база туружат.
Иш аайынча ӧҥзӱре сурактардыҥ бирӱзи карталарла колбулу. Ол тургузылган карталарда ла јӱрӱмде агаш аразыныҥ айалгалары, чоттолгон агаштары кӧп учуралдарда келишпей јат. Картада ончо јакшы, бар деп кӧргӱзилген, је чынынча айтса, темдектелген јерге једип барзаҥ, ондо агаштар јокко јуук болот. Карталарда берилген јетирӱлер ончо эскирип калган, олорды јаҥыртар јаан иш ӧткӱрер керек.
База бир айалга керегинде айтпас аргам јок. Ижистиҥ учуры јаан, оноҥ кӧп неме камаанду, је ишјалыс јанынаҥ сурактар туку ла СССР јайрадылганынаҥ бери кӧрӱлбеген. Ишјалдыҥ кеми јабыс болуп артканча.
Бистиҥ аймакта эл-јон каруулу деп темдектеер кӱӱним бар. Олорго агаш јанынаҥ јасактар солынып калганын јетирип, олордыҥ јастырганына ајарып турзаҥ, ончозы оҥдоп, јӧпсинип турат. Је андый да болзо, јасакбузушту агаш кезиштер бисте болуп ла јат.
Јиит специалист Шуну Аржанович Горно-Алтайсктагы госуниверситеттиҥ агротехнологиялар ла ветеринар медицинаныҥ факультединде «агаш аразыныҥ иш-кереги», «эколог-биолог» ууламјылар аайынча ӱренген. Ишмекчи јолын ол магистратурада ӱренип турала, «Майма агаш» ээлемде баштап салган. Тӱште — иште, эҥирде — ӱредӱде. Эмди дезе ченемелдӱ јиит тӧрӧл аймагында. Ижи ого сӱрекей јарайт, јаантайын ару кейде, ар-бӱткенде. Ишмекчи ӧмӧлиги нак ла јаантайын ӧмӧ-јӧмӧ иштейт.
«Оҥдойдыҥ агаш ээлеми» деп казна учреждениениҥ јетиргениле, 2021 јылдыҥ кӱчӱрген айынаҥ ала 2022 јылдыҥ чаган айына јетире јаҥыјылдык ӧйдӧ ийнелӱ агаштарды јараду јогынаҥ кескени, касканы, јоголтконы, сындырганы аайынча королто учун кезедӱниҥ кеми эки катапка бийиктедилген. Онойып, административный кезедӱниҥ кеми: граждандарга — 3-4 муҥ салковой, јамылу улуска — 20-40 муҥ салковой, юрлицолорго — 200-300 муҥ салковой.

Эмина КУДАЧИНА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина