Алтайдын Чолмоны

Кемзинчек уулчактаҥ — кожоҥчы јиит

28.01.2022

Алтайыбыста јайалталу јииттер кӧп. Андый јииттердиҥ бирӱзи кара тодош сӧӧктӱ Николай КЫДЫКОВ. Ол алтай кожоҥдордыҥ «Ойойым» деп албатылык ӧмӧлигинде эрчимдӱ туружат. Бойыныҥ иштеп-јолдоп јӱрген ишмекчи профессиязы — юрист.

— Николай, ӧмӧликте канча јыл туружып јадыҥ?
— Эки јыл кайра мениле кожо иштеп турган Ай-Тана Иркитова алтай кожоҥдордыҥ «Ойойым» деп ӧмӧлиги ойын-концерт ӧткӱрип јат, болужып ийзеҥ, биске ойын-концерттиҥ ӧткӱреечизи керек деп сураган. Кийнинде кӧрӧр болзо, Ай-Тана ансамбльдыҥ туружаачызы эмтир. Ойын-концерт ӧткӱреечи болуп барган кижи тургуза ӧйгӧ јетире кожоҥчы болуп артып калгам. Узак јылдарга ундылып јаткан јайаандыгымды ӧмӧликтиҥ туружаачыларыныҥ, башкараачызыныҥ болужыла такыптаҥ орныктырып турум.
— Ундылып јаткан деп айдарыҥда, оноҥ озо јылдарда кайда да кожоҥдоп, јайаандыктыҥ эзинине алдыртып јӱргеҥ бе?
— Мен кожоҥдоорыла школдоҥ ала јилбиркеп баштагам. Бежинчи класста Оҥдойдо школго ӱренерге барарыста, акам Тимур балдардыҥ јайаандыгыныҥ тӧс јерине кружокко јӱрӱп баштаган. Акам ла мен кожо бир класста ӱренгенис. Кружокты ады-јолы јарлу хореограф К.Ф. Малчиев башкарган. Олор анда бијелеп, кожоҥдоп, кайлап, топшуурла ойноорына ӱренгилейтен. Мен дезе школдыҥ кийнинде айылда ла отурар болгом. Акамга кӧрӧ, мен кемзинчек, уйалчак кылык-јаҥду, улусла кӧп куучындашпас бала болгом. Акам Тимур айылга келзе ле, кружокто ӱренгенин такыптаҥ кожоҥдоп, кайлап темигер. Мен оны кӧрӱп тура, айылда улус јок болзо, магнитофонды ойнодып, кожоҥдоорым. Акамныҥ нени эткенин эске алып, ӧткӧнӧрим. Је улустыҥ кӧзинче кожоҥдоорго уйалар болгом.
Баштап ла кожоҥдогоным санаама кирет. Мен ол ӧйдӧ 9-чы класста ӱренип тургам. Бистиҥ школдо «Јылдыҥ ӱренчиги» деп кӧрӱ-конкурс јарлалган. Кажы ла класстаҥ ӱредӱзи јакшы балдар талдалып, кӧрӱ-конкурска туружарга белетенип туратан. Је бот, баштапкы ла экинчи бӧлӱктерде бойыҥныҥ билгирлериҥди ченеп кӧргӱзер болзо, ӱчинчи бӧлӱкте јайаандык ижин корулаар керек. Мениҥ кожо ӱренип турган клазымныҥ балдары сӱрекей нак, кожоҥдоор-бијелеер балдар болгон. Ол тоодо мениҥ акам. Ол кӧрӱ-конкурста ӧмӧ-јӧмӧ јеҥӱ алып, аймактыҥ кӧрӱ-конкурсына јеткенис. Онойып мен сценада јайаандыкла таныжып, јол ачкам.
Школдо ӱренип турар ӧйдӧ акам мени школдогы «Аттестат» деп вокально-инструментальный ансамбльга кожоҥчы болзын деп албан-кӱчле ийген. «Бир де кемзинбей, барып кел. Сениҥ кожоҥдоп турганыҥды јӱк ле угуп ийер» — деп тӧгӱндеп аткарганы санаамда эмдигенче арткан. Балдардыҥ јайаандыгыныҥ тӧс јеринде кожоҥдоорыныҥ кружогына да бичидип туратан. Мениҥ бойымныҥ кӱӱним бар да болзо, уйалчаҥым сӱрекей тыҥ болгон. Је ол кылык-јаҥды кыйып базарга кӱч те болуп туратан. Улустыҥ ортозына бир эмештеҥ кожоҥдоп, кӧрӱ-конкурстарда, јурттыҥ байрамдарында туружып, темигип баштагам. 11-чи класста калада ӱренгем. Оноҥ студенттиҥ јӱрӱми башталган. Каладагы јӱзӱн-башка керек-јарактарда туружатам. Тургуза ӧйдӧ иштеп турган ӧмӧлигимде байрамдар болзо, јайаандык номерлер белетеп сыйлайдым.
— Јайалта ӱйедеҥ ӱйеге улалып таркадылат деп оҥдомолды канайда јартаар эдиҥ?
— Тегиндӱ јайалта болбой јат деп айдарга јараар. Мениҥ угы-тӧзимди алзабыс, кожоҥдоор јайалта карган энелеримнеҥ келген болор. Адамныҥ энези, нанам Тюстюкей Капшагаевна Кыдыкова, Оҥдой аймактыҥ Бичиктӱ-Боом јуртыныҥ фольклорлык ӧмӧлигиниҥ туружаачызы болуп канча јылдарга јӱрген. Сӱрекей јараш јаҥар чӧйӧр кижи болгоны санаамда арткан. Энемниҥ энези, мен бабам дейтем, Мария Ялановна Богомякова база Оҥдой аймакта Короты јурттыҥ јайаандык хорында кожоҥдогон кожоҥчы кижи болгон. Мениҥ энем, Наталья Геннадьевна, сӱрекей шулмус, ойын-кокыр сӱӱр кижи, кӧп јылдардыҥ туркунына культурада иштеген.
— Салымыҥды сценала, јайаандыктыҥ телекейиле колбоор санаа болгон бо?
— Байла, јок. Кожоҥдооры меге јарап јат, кожоҥдоп јӱрер кӱӱним бар, је јӱк ле кожоҥдоорын сӱӱр кижи болуп. Профессионал артист болорго, арбынду акча-манат иштеп аларга, јаан јайалталу болор керек деп сананып турум. Јашта берилген јайалтаны сен бала туштаҥ ала орныктырып, ӱренип, таскадынар керек. Алдына бийик амадулар тургузып, јӱткип, ӧрӧ ӧзӧргӧ чырмайар учурлу. А менде јӱк ле јилбӱ арткан. Уйалчагым, кемзинчегим эмдиге јетире бар. Ӧмӧликте ле кожоҥдоп јӱредим, меге ӧмӧлигим јарап јат. Неделеде эки катап, иштиҥ кийнинде јуулыжып јадыбыс. Кӧп тоолу кӧрӱ-конкурстарда, байрамдарда туружадыс. Тургуза ӧйдӧ онлайн аайыла да болзо, јайаандык иштерде туружадыс.
— Юристтиҥ профессиязын канайып талдап алгаҥ?
— Школдогы ӱредӱни божодоло, мен ГАГУ-га ӱредӱге кирерге амадагам. ЕГЭ-ниҥ кӧргӱзӱлери бийик болгон учун мен юридический ле экономический факультеттерге документтерди табыштырып, јанып ийгем. Је салым саҥ ла башка јанынаҥ ченелте ийгендий — бюджет јерлерге мениҥ кӧргӱзӱлерим јетпеген. Конкурс јаан болгон эмтир. Акча тӧлӧп ӱренер арга јок. Энем бисти јаҥыскан азырап-чыдадып турган ӧй болгон. Адам Амыр (Андрей) Николаевич 1997 јылда ак-јарыктаҥ јӱре берген, акам Тимур Москва каладагы актерлор белетеер Щепкинниҥ адыла адалган училищеде ӱренип турган ӧй. Оогош сыйным Эмиля школдо ӱренип турган. Канайдар база, бир јылды тегин јерге јылыйтпаска, Маймадагы ПТУ-49-ка ӱредӱге киргем. «ЭВМ-ныҥ операторы. Кичӱ предприятиелердиҥ бухгалтери» деп специальностько ӱренип алгам. Компьютерле иштенерин мен мынаҥ озо билбес те болгом. Сӱрекей керектӱ программаларга ӱренип алдым. Бир јылдыҥ бажынаҥ ойто ло бойымды ченеп, ГАГУ-ныҥ бир канча факультеттерине ле культураныҥ Г.И. Чорос-Гуркинниҥ адыла адалган колледжине ӱредӱге кирерге документтеримди табыштырып ийдим. Уч-турултазында кайда ӱренерин бойыма талдаарга келишкен. Арт-учында мен юридический факультетти талдап алгам. Нениҥ учун юридический? ГАГУ-ныҥ эҥ ле «престижный» деген факультеди — юридический. Ӧскӧ калаларга ӱренип барар арга-чыдал акча-манат јанынаҥ кӱч болгон. Школ ӧйинде мени алгебра, геометрия, черчение деп предметтер јилбиркедип туратан. Ӱренген болзо, инженер де болгодый. Је, байла, салым андый јол берген болор.
— Тургуза ӧйдӧ кайда иштеп туруҥ?
— Мен «Солнечная энергия+» деп ӧмӧликте юрист болуп иштеп јадым. Бу ӧмӧликке келердеҥ озо Росар-јӧӧжӧниҥ территориальный башкартузында, кырдаҥ чанала јыҥылаарыныҥ «Манжерок» деп комплексинде иштегем. Юристтиҥ профессиязы меге јарап јат. Ишмекчи јолымда ченемел алып, ичкери јолго кире бердим. Јайалта јанынаҥ айдар болзо, мени технический јанынаҥ кӧп јилбиркедет. Темдектезе, инженер-проектировщик, строитель-сметчик деп профессиялар. Је канайдар база, ӱренип алган профессиямла иштеп ле јӱредим.
— Айылду-јуртту ба?
— Мен айылду-јуртту, эки балалу. Уулчагым Женяга кочкор айдыҥ 23-чи кӱнинде тогус јаш толор. Эр улустыҥ байрамында энедеҥ чыгып, адазына сый болгон балам. Кызычагым Камилла алты јашту. Эш-барааным Агуна Кош-Агаш аймактагы Јазатыр јурттаҥ.
— Ачык-јарык куучын учун алкыш-быйан болзын. Бала-баркаҥ ырысту јӱрзин, сеге кайда да иштеп јӱргеҥде, јаҥы чӱмдемелдер, эрчимдӱ иш кӱӱнзейдим.

Хамида ТАДИНА