«Алтын Кӧл» этнобалетти кем тургузар?

04.02.2022

«Алтайдыҥ Чолмоны» эл газеттиҥ кычыраачыларын ӧткӧн 2021 јылда алтай, орус тилдерле таҥынаҥ башка кепке базылып чыккан «Алтын Кӧл керегинде кеп-куучын», «Легенда о Золотом озере» деген эки бичикле таныштырадыс.

Кеен-јараш Алтайдыҥ кайкалы болгон јаан кӧл нениҥ учун «Алтын Кӧл» («Золотое озеро») лӧ «Телецкое озеро» деп адалганы керегинде бу кеп-куучында айдылат.
Бойыныҥ ӧйинде јарлу поэт Борис Укачин алтай тилле бу кеп-куучынныҥ ӱлгерлик бӱдӱмин келиштире-эптештире јазаарга сананган. Је амадузы бӱтпей калганы карамду. Адазыныҥ сананганын-амадаганын уулы Амыр Укачин бӱдӱрди. Амыр Борисовичке бу кеп-куучынды прозалык бӱдӱмиле јаҥырта јазап, белетеп чыгарарга келишкен. Онойып, кеп-куучынныҥ сюжедине бир канча учурлу кожулталар эдилген, јаҥы персонажтар кийдирилген. Азыйда, мынаҥ озо айдылганыла болзо, кеп-куучынныҥ учы јеткер-тӱбекле божогон. Кеп-куучынныҥ јаҥы бӱдӱм-вариантында тӧс геройлордыҥ Теле-Каанныҥ ла Чӧлчӱниҥ бой-бойына сӱӱжи, чындыгы керегинде кайкамчылу тӱӱкилик учурал эмеш ӧскӧртӧ, ижемјиле тӱгенет. Кеп-куучын кычыраачыга сӱӱшке, чындыкка, агару, ак санаага ижемји, ийде берет. Онойып, Амыр Укачинниҥ белетегениле кеп-куучын алтай тилле баштапкы катап 2008 јылда кепке базылган.
Кеп-куучынды орус тилге ӱлгерлик бӱдӱмле јарлу поэт, кӧчӱрме сӧстиҥ узы Илья Фоняков кӧчӱрген. Борис Укачин ле Илья Фоняков азыйдаҥ бери антыгарлу нӧкӧрлӧр болгон. Укачиндердиҥ билези Илья Олеговичке каруулу ла јеҥил эмес јайаандык иштеги ӱлгерлик кӧчӱрмедеги профессионал узы, ченемели учун быйанду артат. Онойдо ок И. Фоняковтыҥ алтай фольклорго јаан јилбӱзин, сӱӱжин баалайт.
«Бойыныҥ ӧйинде, качан меге бу тӱӱкилик учурлу кеп-куучынды баштапкы ла катап угарга келижерде – ол мени сӱрекей тыҥ ӧкпӧӧртип, узак ӧйгӧ амыр бербеген. Ол ло ӧкпӧӧриш, бийик кӱӱн-санаа кеп-куучынга јуруктарды јураткан. Оноҥ И. Фоняковты кеп-куучынды ӱлгерлик бӱдӱмиле кӧчӱрип берзин деп јӧпкӧ кийдиргеним база ары јанынаҥ келишкен» – деп, Амыр Борисович айтты. Илья Олегович јӱрӱмнеҥ барардаҥ эки јыл озо, 2019 јылдыҥ јаҥар айыныҥ 13-чи кӱнинде: «Кеп-куучынла иштегеним мениҥ эмчиликте ээчиде эмденген база бир ӧйимди јеҥилткен» деп, А. Укачинге бичиген самаразында айдып салган.
Айса болзо, бу кеп-куучынды кычырган балетмейстерлер, композиторлор база ӧкпӧӧрип, кӱӱн-санаазы кӧдӱрилер, кӱӱниҥ ле хореографияныҥ јаш јайаан јайалталары «Алтын Кӧл керегинде кеп-куучын» деген этнобалетти тургузар. Бӱгӱнги кӱнде, темдектезе, «Сынару» деген этнобалетке јилбӱ јаан ине.
«…Теле-Каанныҥ уулы адазы учун ӧчин алган ба, јок по, бис билбезис. Је улустыҥ айтканыла болзо, бу ла уулчактаҥ тӧӧлӧстӧр тарап-таркап, угы-тӧзи улалып, бала-барказы бу кӧлди јакалай јуртай берген. Онойып, кӧл тӧӧлӧс сӧӧктӱ улуска ла Теле-Каанга учурлай Тӧӧлӧс-Кӧл деп адалган. Кӧлдиҥ тӱбинде Теле-Каанныҥ алтын ӱлдӱзи јатканы учун улус оны база Алтын Кӧл деп адагылайт…» деп учуры тереҥ кеп-куучынныҥ учкары айдылат.

Клара ПИЯНТИНОВА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина