Бичиичи, журналист јерлежис — оморкодубыс

18.02.2022

«Алтайдыҥ Чолмоны» газетте кӧп јылдардыҥ туркунына једимдӱ иштеп јаткан Россияныҥ Бичиичилер биригӱзиниҥ турчызы, Алтай Республиканыҥ нерелӱ журналисти, ченемелдӱ корреспондент Н.Б. Бельчекованыҥ ады-јолы танылу, бичимелдери јилбилӱ, чӱмдемелдери солун деп, эл-јон, кычыраачылар јакшы билер.

Бичиичи Нина Бельчекованыҥ 2016-2017 јылдарда «Турна-Тууныҥ ээзи» деген јаҥы чӱмдемелиниҥ ӱзӱктери газетте јарлаларда, кычыраачылар сӱрекей соныркап, улалганын энчикпей сакып, бир тынышла кычырып туратан. Јерлежистиҥ чӱмдемелин бис бойыс та јилбиркеп кычырган эдис. Быјыл тӧрӧл газедис јӱс јылдыгын темдектеп јадарда, Нина Баштыковнаныҥ јӱрӱмдик ле јайаандык јолын тереҥжиде кӧрӱп, бичиир деп шӱӱдис.
Ол 1953 јылдыҥ кочкор айыныҥ 24-чи кӱнинде Экинур јуртта чыккан. 1970-1975 јылдарда Горно-Алтайскта пединституттыҥ физико-математикалык факультедин једимдӱ божодып, Улаганныҥ, Балыкчыныҥ, Кан-Оозыныҥ, Экинурдыҥ школдорында ӱредӱчи болуп иштеген. Оныҥ кийнинде 1984-1987 јылдарда Москвада М. Горькийдиҥ адыла адалган Литературный институтты заочно ӱренип божоткон. 1981 јылдаҥ ала бӱгӱнге јетире «Алтайдыҥ Чолмоны» газеттиҥ корреспонденти болуп, ак-чек иштеп јат. Ол бир канча прозалык јуунтылардыҥ авторы: «Мӧш не керегинде шуулайт», «Јорук», «Чечектер имдежет», «Куулгазынду тууларда» ла о. ӧ.
Ченемелдӱ журналист, бичиичи ада-энезиниҥ, ака-карындаштарыныҥ, айдарда, текши албатыныҥ да јадын-јӱрӱмин јакшы билер. Олордыҥ салымы, ӧткӧн јолы муҥдар тоолу теп ле тегин улустыҥ јӱрӱминдий ок, је ондый да болзо, аҥылузы бар эмей. Нина Баштыковнаныҥ адазы колхозтыҥ баштапкы тискинчизи болгон. От-калапту јуудаҥ эзен-амыр јанып келеле, комбайнер, кузнец, койчы болуп, ижин каруулу бӱдӱрген. Сӱрекей иштеҥкей, чыйрак кижи болгон. Айылдаштарына, јерлештерине ус колду ӧрӧкӧнниҥ јаан болужы јеткен: каду-эш эдип, казан-айагын каҥдап јазайтан, чалгыны таптаар ла оноҥ до ӧскӧ иштерди бир де кӱчсинбейтен. Энези колхозто кату-кабыр иште иштеп јӱреле, эрте божогон. Нина Баштыковнаныҥ эјези Ирина Баштыковна Россияныҥ Бичиичилер биригӱзиниҥ турчызы, ол Экинурдыҥ эл-јоны, јерлештери, билези керегинде кӧп бичиген. Бичимелдериниҥ кезиги «Экинур тӱӱкилик ӧзӱмниҥ јолында» деген бичикте јарлалган.
РФ-тыҥ культуразыныҥ нерелӱ ишчизи, јурттыҥ баш библиотекари болуп иштеген Г.К. Тышкышева: «Салымыныҥ јолын таап, јайаандыгыла јӱретени — јаан ырыс. Кандый да кӱч болгон болзо, Нина Бельчекова акту бойыныҥ јолын ачып алган» — деп бичиген. «Јайалталу литератор-прозаик, журналист Нина Бельчекованыҥ бичиктери аҥылу, јилбилӱ, кычырарга солун» («Экинур тӱӱкилик ӧзӱмниҥ јолында»).
Нина Баштыковнаныҥ «Турна-Тууныҥ ээзи» деп чӱмдемелинеҥ ол ар-бӱткенниҥ учурын, албатызыныҥ јӱрӱмин бастыра јанынаҥ билер прозаик-бичиичи деп кӧрӧдис. Оныҥ тӧс геройы Бӧдӱ деген эмеген јаҥыскан артып, јаҥысканзырабай, ар-бӱткенле куучындажып јӱрет: Кан-Кереде кушла, теҥериле, куйунла, мал-ажыла, ийди-кискезиле, о. ӧ. Бӧдӱниҥ јӱрӱми кӱч те болгон болзо, је јӱрӱмди јӱрерге кандый да ӧйдӧ ижемјизин јылыйтпаган. Ижемји болгон до, болор до. Бу учуралда И. Белековтыҥ «Бийик бол, кижи» деген ӱлгери санааҥа кирер. Бӧдӱни јаткан јери корулап-чеберлеп јӱрет. Оныҥ ӧбӧгӧни Кан-Кередениҥ эжин адып салган эмтир. Је оныҥ кийнинеҥ Бӧдӱ эмеген јаҥыскан артат.
«Турна-Тууныҥ ээзи» деген чӱмдемел јаанга-јашка јӱрӱмнеҥ баалу не де јок деп јартап, чокымдап айдат. Бу чӱмдемел кычыраачыны санандырар деп айдар керек. Јӱрӱмде јастырбаска, јакшыны бойына алып, јаманды туураладып јӱрзе артык деп, чӱмдемелдиҥ база бир учурын темдектеерге јараар.
Јиит уул Байрамныҥ Бӧдӱге болужы једерде, ӧрӧкӧн сӱреен сӱӱнет: јер ӱстинде јакшы улус јаман улустаҥ кӧп деп сананат. Бӧдӱ ол јиитке: «Турна-Тууныҥ ээзи Кан-Кереде болор, онызын билип јӱригер, јиит улус. Јаман неме кылынбагар, тайга-ташка кӧп чыкпагар, аҥ-кушты кырбагар» — деп јакыйт. Бӧдӱ јаткан јериниҥ кажы ла јыраазын јакшы билер, ол мында јайы-кыжы јаткан. Оныҥ учун бу јер ого баалу. Је јаҥы кӧрӱмдӱ улус табылып, јаҥы ӧй келген. Ол јаткан јерин арай ла блаадып ийбеген, карын, уулы келип, аайы-бажына чыккан. Бӧдӱ мында улус амырап, су-кадыгын орныктыратан јер эдерис деп айтканына сӱрекей сӱӱнген. «Мен де иштеп јӱрер эдим» — деп, Бӧдӱниҥ айтканы јӱрӱмде бийик санаа, јаан амаду бар, кижиге тузалу керек эдилер деп ижемји берет.
Бистиҥ јеристе, тергеебисте улустыҥ су-кадыгын орныктыратан санаторийлер кӧп болгон болзо, албатыга тузалу, јарамыкту болор эди.
Јаҥы ӧйди јӱк ле бойына тузаланарга турган улус табылып келет (Метрей). Олорды керек дезе ар-бӱткен де сезип, јаратпай турат. Онызы «Турна-Тууныҥ ээзи» деген чӱмдемелдеҥ јарт кӧрӱнет: Кан-Кереде Метрейдиҥ кӧзине тебет.
Бӧдӱ эмеенниҥ јӱрӱминеҥ кандый да уур-кӱчтерди ӧдӱп чыгар ижемји бар, јакшы керектер кӧп, ичкери јӱрӱмге амадулар ачат деп, чӱмдемелдиҥ авторы, каламы курч бичиичи Нина Бельчекованыҥ албатызын сананып бичигени оморкодулу.
Јеҥил эмес ижерде једимдерер улалзын. Айыл-јуртыгарга, алкы бойорго јӱзӱн алкыжыс јетсин.

С. АЙДАРОВА, С. МАНТЫШЕВА, Т. КУДАЧИНА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина