Алтайдын Чолмоны

Јӱрӱминиҥ тискини бойыныҥ колында

24.02.2022

Эмдиги ӧйдӧ акча-манат иштеп аларга сӱрекей кӧп улус бӱдӱн јер-телекей ичиле јоруктап јӱрет. Олордыҥ тоозында алтай да улус ас эмес. Олор керегинде бичимелдерис газетте улайын чыгып јат. Бӱгӱнги куучыныста бис база ла, байла, алтай улус эҥ ле кӧп барып турган, Сахалин ортолыкка једерис.
Бу солун фотојуруктаҥ слер алтай эр Дмитрий Геннадьевич Шортовты кӧрӧдигер. Дмитрий тӧрӧл Алтайынаҥ ыраакта јадып иштеп келгенинеҥ бери туй ла јирме јылдаҥ ажа берди. Оныҥ салым-јолы, јадын-јӱрӱми керегинде телефон ажыра ӧткӧн эрмек-куучыныстаҥ кычырыгар.

— Мындый јаан кӧлӱк кӧрбӧгӧн кижи элдеҥ ле озо ол керегинде сураар кӱӱним келет. Је ле деген бу кӧлӱкле маҥтадарга кӱч пе, ол нени эдет, бескези, кеми кандый?
— Ишмекчи нӧкӧримниҥ ады — БелАЗ, бескези 240 тонна, тууразы 6,4 м, узуны 11,5 м кире, бийиги 6 м кире. Ол 130 тонна кош кӧдӱрип тартат.
Уур да болзо, сӱрекей иштеҥкей кӧӧркий. Бис карьерде кайа-таштыҥ јерин тартып иштейдис. БелАЗла маҥтадарга оныҥ јаан кемин сезип, ӱренижип ле алар керек.
— Кӧлӱктердиҥ баатыры эмтир. Тӧрӧл тергеедеҥ 20 јыл кайра чыгып, иштеп јӱрген јолыгар сӱрекей јилбилӱ болгон болбой. Ол керегинде элбеде куучындап берзер?
— «Алтайдыҥ Чолмоны» тӧрӧл газедис ажыра ончо алтай эл-јонло эзендежип ийейин. Jакшылар ба, кӱндӱлӱ jерлештер!
Мен 1982 jылда Кан-Оозы аймактыҥ Мӧндӱр-Соккон јуртында чыккам. Ондо ло тогус классты божодоло, Горно-Алтайскта ПУ-28-те агаштаҥ мебель эдер уска ӱренгем. 1997-2000 jылдарда профессияны алып, военкомло куучындажала, черӱге баргам. Красноярский крайдыҥ Ужур-4 деген калазында ракетный черӱлерде эки jылга черӱчил молјуларымды бӱдӱрдим. Тӧрӧлимге jанып келеле, 2004 jылда јуучыл контрактла Чечен јериндӧӧн атангам. 2005 jылда Алтайга келип, бир эмеш ле јадып, токынап болбой, Сахалиндӧӧн jӱре бергем. Ол 2006 јыл болгон.
Бери келерге бастыра документтерди јууп алгам: дипломноҥ ала јуучыл билетке jетире. Сахалиндӧӧн келеле, озо баштап балыкла иштегем. Ондо ишјалысты тӧлӧбӧгӧн. Оноҥ дипломды тудунып алып, тудум иштер бӱдӱрип турган фирмадӧӧн ишке киргем. Бир айды иштеп ийеле, алган баштапкы ишјалым 25 муҥ салковой болгон. Ол јылдарда ол јаан акча, тӱҥдештирзе: Алтайда ӱредӱчилер ол тушта 6 ла муҥ салковой алып туратан.
Тудум иштерде эрчимдӱ кыймыктанып иштеер керек. Оныҥ шылтузында алтай уулдыҥ бӧӧрӧгинде таштар кыймыктап, тыҥ шыралаткан. Сананып турала, Газпромдӧӧн каруулчык болуп кирип кӧрӧр деп шӱӱдим. Каруулчык болуп иштеп, улусты кӧрӱп, куучындажып, кандый предприятиеде иштезе јакшы, айалгаларын, ишјалын-эжин уккам. Онойып, каруулдаҥ чыгып, јопон предприятиеге ишке киргем.
Јопон предприятиеде оҥдожып-куучындажатан тил английский болгон. Айдарда, английскийле бичиктер садып алып, школ ӧйиндегизин эске алып, билгирлерди тыҥыдып, бир ай кире ӧйдӧҥ кожо иштегендерле английскийлеп јартажып баштагам. Тайландецтерле, јопондорло, индонезиецтерле, американецтерле. Ол предприятиеде ижим учун быйанду самара берилген, оныҥ ӱстине 5 муҥ салковой акча (база ол тушта кем јок сый).
Газпромдо иштеп jӱреле, эш-нӧкӧримге jолуккам. Керектӱ акчаны иштеп алганым тискинчиниҥ тап-эригин аларга ӱренер арга берген. Ӱредӱни божоткон, тап-эрик колго кирген кийнинде, ПАТП-дӧӧн ишке киргем. Ондо КамАЗту маҥтадып иштеп турала, Е категорияга ӱренип алгам.
Ол јыл кышкыда коркышту jаан кар тӱшкен учун Алтайыма јанарга келишпеди. Мында бир ле кар јаап, шуургандаза, кӧп јолдор туй бӧктӧлип калатан јерлер…
Jаскыда ПАТП-даҥ чыгып, Южно-Сахалинсктеги предприятиеге ишке киргем. «Восток Холдинг» деген ол предприятие бӱдӱн Сахалин областьла иштейт. Фукусимада кызалаҥ болгон ӧйдӧ директорыс бисти Южно-Курильск аткарган. Ары барып, ол ортолыкка јетире јол јазап иштегенис, ондо айалгаларды бойыстыҥ кӧзисле кӧргӧнис.
Иштеп jӱреле, вахта деген немедеҥ чӧкӧгӧм: эш- нӧкӧрим айылда, мен ыраакта… Оныҥ учун база бир таныжым-најымга телефон согуп, куучындажып, Углегорскто ДРСУ-дӧӧн ишке киргем. Ээчиде амыралтам ӧйинде БелАЗ-ла маҥтадып ӱренип алгам.— Айдарда, БелАЗ-ка јетире јолыгар мындый болгон. Эш-нӧкӧрӧр кажы јердиҥ, бала-баркагар керегинде база айдып ийзер?
— Эжим Татьяна — Бурятияда чыккан, је оогошто ло ада-энезиле бейин келип, мында ла ӧскӧн кижи. Эки уул чыдададыс. Кыпчак сӧӧктӱ уулдардыҥ аттары — Александр ла Алексей, 11 ле 6 јаштарлу. Сахалин балдарымныҥ тӧрӧли болуп калды. Олор качан да Алтайында болбогон. Олордыҥ јаанаарын сакып јатканча, пандемия келген, Сахалин узакка бӧктӧлгӧн. Је эмди, байла, айалгалар кирелензе, узун јолго шыйдынарыс, билемди тӧрӧлимле таныштырарым.
Бош ӧйдӧ jайгыда уулдарымды ээчидип алала, стадиондо футбол ойнойдыс. Ӧскӧ дӧ бар балдарды айдып алып, футбол ойноорго јилбиркедип, кӧндӱктиредим. Алдындагы ӧйлӧрдӧ јеҥил атлетикала, футболло тазыктырынган эдим. Мында ойногонымды кӧрӱп, јуунты команданыҥ уулдары сураар: «Дядя Дим, тебе сколько лет?». 40 јашту дезем, бӱтпей тургылаар. Олордыҥ санаазыла, бис — јажы јаан улус, айылда ла отурар керек. Балдарым ӱренип турган школдыҥ футболло јуунты командазы једимдӱ ойнозын, узы бийиктезин деп, кезикте олорго удура кыргыз уулдарды тургузып ойноттырадыс. Јеҥӱлер бисти узак сакытпас деп билдирет.— Ондо текши јадын-јӱрӱм, Алтайга кӧрӧ, кандый, мынаҥ ары јанар кӱӱн бар ба?
— Алтайдаҥ ырааганым јирме јылдаҥ ажа берди. Эжимниҥ ада-энези, јуук улузы мында. Ишјал, Алтайга кӧрӧ, канча кире артык. Јиткеде кредиттӱ кижиге ол јаан учурлу эмей. Квартира алып, токунап калганыс. Оныҥ учун бир ле аай пенсияга јетире мында ла јӱрӱп иштеерим. Оноҥ ары кандый болоры кӧрӱне берер…
Алтайдагы тӧрӧӧн-туугандарга, нӧкӧрлӧргӧ, кӧрӱш-таныштарга коркышту jаан эзенимди jетиредим!

* * *

Дмитрийле мынайып телефон ажыра таныжып, бичижип, куучындажып, ол ачык-јарык, јакшы кижи деп оҥдоп алдым. Орус албатыныҥ «Јакшы кижиге кайда да јӱрерге эптӱ» деген кеп сӧзи де санаама кирди. Оныҥ учун Дмитрий «јакшы иш ле болзо, билеҥ јаныҥда болзо, кайда ла јадарга јараар» деп айдат. Чып ла чын: улусла кижи кӱӱндӱ, ачык-јарык, керсӱ, буурзак болзоҥ, олор до сеге удура келер, јапсыыр, болужар. Керек дезе сеге кӧрӱжип, јаман кылыктулар да тӱзелер.
Дмитрий Южно-Сахалинсктеҥ беш саат маҥтадар ыраакта турган Углегорск деп калада јадат. Јерлештериле туштажып, кӧп тоолу кӧрӱш-таныштарыла јаантайын колбуда јӱрет. Аргазы јеткенче ончозына ла болужар кӱӱндӱ. Бу ла јуукта Мӧндӱр-Сокконныҥ улузыла јылу туштажу ӧткӧнин куучындады.
Андый да болзо, ас тоолу алтайларыска ыраада барып иштеерге келижип турганы кунукчылду болот. Оныҥ учун Алтайынаҥ ыраакта чыдап јаткан Александрды ла Алексейди, энези Татьянаны билезиниҥ јааныла кыйалтазы јогынаҥ Алтайла таныжып качан бирде келзин деп кычырадым. Дмитрийге солун эрмек-куучын учун быйан айдып, јӱрӱмниҥ тискинин мынайып ла бек тутсын деп кӱӱнзейдим!

Эмина КУДАЧИНА