Алтайдын Чолмоны

ЕГЭ: билерине ле оҥдоорына ченелте

25.02.2022

Школдордыҥ выпускниктерин кезик ЕГЭ-лерде кандый солынталар сакыйт?
Бирлик эл-тергеелик ченелтелер башталарына јетире бир айдаҥ ас ӧй артты. Озолодо табыштырары тулаан айдыҥ 21-чи кӱнинде башталып јат. Быјыл ЕГЭ-ни 700 муҥнаҥ кӧп кижи табыштырар, олордыҥ кӧп сабазы школды быјыл божодып јаткандар.
Ончо предметтерле ченелтелер ФГОС аайынча јаҥыртылган. Эмди бастыра КИМ-дерде ајару предметтерле билгирлерге эмес, ӱренчиктер ол билгирлерди канайып тузаланып билерине эдилип јат.
Быјылгы ЕГЭ балдарга кандый солынталарлу болорын эзедип ийели.
Математика
2022 јылда аттестат аларга, 11-чи класстардыҥ ончо балдары кыйалтазы јогынаҥ эки экзамен табыштырар учурлу — орус тилди ле тӧзӧлгӧ математиканы. Былтыргы чылап, математиканы табыштырбаган дегени болбос.
Математикала быјылгы экзаменде јаҥы јакылталар болор, кезик јакылталар јоголтылар.
Темдектезе, практикага ууламјылалган текстовый бир задача кожулган ла геометрияла јакылталарда практикалык јанына ајару эдилген. Геометриялык фигураларла действиелер бӱдӱрип билерине 5-чи јакылта ла эҥ тегин математикалык модельдер тудуп ла шиҥдеп билерине 20-чи јакылта кожулган.
Профильный ууламјылу математикада база солынталар бар. Ӧткӧн ченелтелерде тыҥ математиктердиҥ ченелтелеринде тӧзӧлгӧ математиканыҥ кеминде јакылталар бар болгон. Эксперттердиҥ шӱӱлтезиле, оны балдар чӱрче ле «чертип» ийетен болгон. Эмди олорды јоголтып салган. Оныҥ ордына эки јаҥы јакылта кожулган: алгебраныҥ курсынаҥ функциялардыҥ графигин тузаланган ла вероятностьтыҥ теориязы аайынча кӱч сурак.
География
Бу предметле ЕГЭ табыштырарга кӱӱнзегендер эҥ ле ас болот. 2021 јылда географияла экзамен табыштыргандардыҥ тоозы јӱк ле 14,5 муҥ болгон.
Географияла ЕГЭ табыштырып, кандый вузтарга кирер арга бар? Ол тӧс каланыҥ јарлу вузтарындӧӧн кирерге керектӱ (Ломоносовтыҥ адыла адалган МГУ-да «Ӧскӧ ороондордыҥ экономикалык ла јонјӱрӱмдик географиязы» специальностько ло РТУ МИРЭА-да «Геојетирӱлик системалар ла комплекстер» специальностько, онойдо ок Тюменьдеги госуниверситеттӧӧн «Јондык ла эбире ар-бӱткен» деп специальностько). Јарлу ла јаан бир интернет-порталдыҥ јетиргениле, географияла бирлик экзамен 301 вузта башка-башка уулмамылар аайынча ӱредӱге кирерге керектӱ.
Онойып, 2022 јылда географияла бирлик экзаменниҥ јакылталары 34-тӧҥ 31-ге јетире астадылган, је ол ок ӧйдӧ толо каруу некегендери кӧптӧгӧн. Бӱдӱрер ӧйи ол ло: 180 минут. Географияла экзамен эмди јаҥыс ла јетирӱлер, тоолор, объекттердиҥ турган јерин кандый кеминде билерин кӧрӱп турган эмес, онойдо ок ол географиялык билгирлерле тегин јӱрӱмде тузаланып канай билерин ширтейт. Темдектезе, ченелте экзаменниҥ јакылталарыныҥ бирӱзи: «Кӱӱк айдыҥ 9-чы кӱнинде Москвадагы Кызыл тепсеҥде Парадтыҥ чике берилтези тӧс каладагы ӧйлӧ 10 саатта башталат. Картаны тузаланып, Красноярскта ол кӧргӱзӱ јербойыныҥ ӧйиле качан башталарын чоттогор».
Тӱӱки
Оныла ЕГЭ-ниҥ тӧс солынтазы: ондо тӱӱкилик чӱмдемел јоголтылганы. Нениҥ учун? Эксперттердиҥ айтканыла, калганчы јылдардыҥ турулталары бу экзаменге балдарды бир ле шаблонло бичиирге белетеп турганын кӧргӱскен.
Экзаменге 3 саат берилет. 6-чы ла 11-чи јакылталарда берилген тооломдо бир канча чын элементти талдап алар керек, је эмди ондо канча чын каруу болгоны темдектелбей јат. Тӧртинчи јакылтада — таблица аайыла берилген јетирӱлерле иштееринде — Россияныҥ тергеелерде эмезе оныҥ тыштында тӧс учурлу керек-јарактарла колбулу тӱӱкизи јанынаҥ материал берилген.
10-чы јакылтада тӱӱкилик картала иштеер керек болор. 14-чи ле 15-чи јакылталар база солынган, эмди олорго толо каруу берер керек. Темдектезе, 14-чи јакылта мындый болор аргалу: маршал Тухачевский јуралган марка ла јуучыл керектердиҥ планыныҥ ӱзӱги берилген. Ондо бу керек-јарактар келижип турган јууны адаар керек.
2021 јылда ӧткӧн ЕГЭ-ниҥ турулталары кӧргӱскен: выпускниктерге Ада-Тӧрӧл учун Улу јуула колбулу сурактарлу јакылталарды бӱдӱрерге эҥ ле кӱч болгон. Ондо кӧп јастыралар эдилгени чочыдулу темдек. Оныҥ учун 2022 јылдагы ЕГЭ-де бу ууламјылу бӧлӱк сурактар тыҥыдылар.
Обществознание
Канча јылга улай эҥ ле јарлу экзамен болуп обществознаниеле ЕГЭ артат. Быјыл бу предметле ченелте табыштырарга 333 муҥнаҥ кӧп кижи кӱӱнзеген. Бу тоо былтыргызынаҥ 26 муҥга кӧп!
Ол нениҥ учун балдарды јилбиркедет? Элдеҥ озо ол сӱрекей кӧп специальностьторло ӱредӱге кирерге керектӱ — юриспруденциядаҥ ала экономикага ла лингвистикага, политологияга јетире. Онойдо ок кезиктери бу предмет «ончозы ла не де керегинде эмес», табыштырарга јеҥил деп јастыра сананып, оны талдайдылар. Је обществознаниеле ЕГЭ андый ла јеҥил эмес ченелте — 2021 јылда оны 20 процент кире выпускниктер табыштырып болбогон.
Обществознаниеле экзаменде кандый јаҥыртулар болор? Быјыл экзаменниҥ ижинеҥ бой-бойына тӱҥей, бир билгирлер кӧрӱп турган јакылталар јоголтылган. Экзаменниҥ ӧйи 3 саат 30 минутка јетире астадылган. Былтыр балдарда 25 минутке кӧп ӧй болгон.
Је эмди балдар кыска чӱмдемел бичибес.
Ајаруга алыгар: толо каруулар некеген экинчи бӧлӱкте керектӱ каруудаҥ ажыра бичибезе торт. Нениҥ учун дезе, ондый ӱзеери карууларда јастыралар ла једикпестер учун баллдар јабызадылар аргалу.

ЕГЭ-2022: ӧдӧр ӧйи
Озолодо табыштырары: тулаан айдыҥ 21-чи кӱнинеҥ ала кандык айдыҥ 7-чи кӱнине јетире.
Тӧс ӧйи: кӱӱк айдыҥ 26-чы кӱнинеҥ ала кичӱ изӱ айдыҥ 21-чи кӱнине јетире, кӧмзӧдӧ кӱндер— кичӱ изӱ айдыҥ 23-чи кӱнинеҥ ала јаан изӱ айдыҥ 2-чи кӱнине јетире.
Ӱзеери кӱндер: сыгын айдыҥ 5-чи кӱнинеҥ ала — тӧзӧлгӧ математика, сыгын айдыҥ 8-чи кӱни — орус тил, сыгын айдыҥ 20-чи кӱни — кӧмзӧдӧ кӱн.

«Российский газеттеҥ»