Алтайдын Чолмоны

Ишмекчи профессияларга — ичкери јол

25.02.2022

Ӱренеечилерге талдап алган узы аайынча канча јылга улай ӧткӱрилип келген «Јиит профессионалдар» (WorldSkills) деген јакшынак маргыжулар база ла катап јыҥырап ӧдӱп калды. Быјылгы маргаандардыҥ 24 ууламјы-компетенциязында 158 јиит ус турушкан. Керек-јарактар јаҥжыкканы аайынча Горно-Алтайсктыҥ бир канча ӱредӱлик тӧзӧлмӧлӧринде ле отраслевой технологиялардыҥ Кӧксуу-Оозындагы техникумында ӧтти.

Керек-јарактар јаҥжыкканы аайынча калада М.З. Гнездиловтыҥ адыла адалган политехнический, педагогикалык, аграрный ла медициналык колледжтерде ӧткӧн. «Јуртээлемдик машиналарды тузаланары» компетенцияла маргаандар отраслевой технологиялардыҥ Кӧксуу-Оозындагы техникумында ӧткӧн.
Бир канча ууламјы-компетенцияда маргыжулар канайда ӧткӧнин кӧрӱп ийели. «Мебель эдери» деген компетенцияла маргыжулар экинчи јыл ӧткӱрилип јат. Быјыл ондо баштапкы курстыҥ уулдары турушкан. «Олорго узы аайынча ӧзӧргӧ эмди де кӧп ӧй бар — деп, Worldskills Russia-ныҥ сертифицированный јаргычызы, бу компетенцияныҥ менеджери Валерия Наумкина темдектеди. —Пандемиядаҥ улам олорго толо кеминде ӱренерге ӧй ас болгон. Је андый да болзо, уулдар албаданып иштенген, олорго бӱдӱрип јаткан ижи јарап турганы кӧрӱнген». Бистиҥ тергееде баштапкы катап болгон бу јаргычы мында чемпионат бийик кеминде тӧзӧлгӧнин, јайалталу балдар кӧп болгонын айдып, тоолу јыл кайра мынаҥ Анжела Таханова Европа кеминде маргыжуда экинчи јер алганын эзетти.
Моданыҥ технологияларында туружаачыларга ӱч кӱнниҥ туркунына тӧрт модульда иштеер керек болгон. Ончо иштерге берилген ӧй — 15 саат. Баштапкы кӱнде кыстар бир сааттыҥ туркунына техникалык јурук јураган ла беш сааттыҥ туркунына комбинезонныҥ ӱлгӱлерин белетеген. Экинчи кӱнде олор оны јети сааттыҥ туркунына кӧктӧгӧн лӧ белен эдимди манекенге кийдирген. Тӧртинчи модульда туружаачыларга манекенге платьени ӱлгӱлеп белетеерге келишкен. Бу ууламјыда М.З. Гнездиловтыҥ адыла адалган политехнический колледжтеҥ беш кыс турушкан. Олордыҥ ӱчӱзи баштапкы курстыҥ, бирӱзи экинчи курстыҥ ла бирӱзи тӧртинчи курстыҥ ӱренеечилери. Олор ончозы ченелтелерди бӱдӱрип, 13 эксперт-јаргычыныҥ јаргызына кӧктӧп белетеген комбинезондорын ла платьелерин чыгарган. Јаргычылардыҥ тоозында компатриоттор (туружаачылар ортодо олордыҥ ӱренеечилери бар) ло камааны јок тууразынаҥ специалисттер болот.
«Кыстарды бу маргыжуга бир айдыҥ туркунына каруулу белетегенис — деп, бу ууламјыда баш эксперт Юлия Бондаренко айтты. — Баштапкы курстыҥ ӱренеечилеринде ӱлгӱлеериле ченемели јӱк ле бир ай кире, оноҥ озо јарым јылга олор ӧскӧ предметтер ӱренген. Ӱредӱзин баштаганы удабаган бу туружаачыларда јайалта бар, ижи кӧндӱге берер деп, маргыжуныҥ турулталары иле кӧргӱсти. Келер ӧйдӧ олор бийик устар, профессионалдар болорында алаҥзу јок.
Бистиҥ ууламјыда профессионал јазалдар (промышленный кеминде иштеп турган столдор, оверлок, тӱзедер ийдези јаан эдимдер ле оноҥ до ӧскӧлӧри) тузаланылып турганы иштердиҥ, туружаачылардыҥ чыҥдыйын ла узын тыҥыдарына јаан камаанын јетирет. «WorldSkills» маргыжулардыҥ талдаштарлу бӧлӱктерине ӧскӧ калаларга барзабыс, балдарга ончо јазалдар таныш, айдарда, олорго јеҥил болот. Је элдеҥ озо балдарда амаду болор керек. Амаду бар ла болзо, бис олорго ончо билгирлеристи бередис, бар-јок болушты јетиредис».
Бу ууламјыда јеҥӱни Виорика Шаларь алган, экинчи ле ӱчинчи јерлер Полина Фурцевага ла Милана Сыхымаевага келишкен. Маргыжу ого канайда ӧткӧниле тодош сӧӧктӱ М. Сыхымаева ӱлежет: «Мен јӱк ле экинчи курста ӱренедим. Оныҥ учун бу конкурс меге јаҥы билгирлер де берген деп айдарга јараар. Кыска ӧйдиҥ туркунына маҥзаарыш-ӧкпӧӧришке ӧй јылыйтпай, тудунып, эрчимдӱ иштеерге кӱч болды. Је андый да болзо, ончозы келишкен. Меге ич кийим кӧктӧӧри јарайт, оны кандый ла јараш бӧстӧрдӧҥ кӧктӧӧргӧ јараар. Качан кӧктӧгӧн кийим-эдимиҥ улуска јарап турза, кӱӱн-санааҥ оноҥ јакшы болот».
Келер јуук ӧйдӧ талдаштар Санкт-Петербургта ӧдӧр. Ондо туружар 63 тергеедеҥ јӱк ле бежӱзин талдап, оноҥ ары ӧткӱрер.
Политехнический колледжте бу ууламјыла ӱренерине ончо ло кӱӱнзегендерди алып јадылар. Чындап, кӧктӧп, ӱлгӱлеп аларга кӱӱнзеген тегин улустыҥ группаларын мында јыл туркунына база ӱредедилер (сегис-он кижидеҥ турган ӧмӧликтерге ӱредӱ эҥирлер сайын ӧткӱрилер аргалу; бир айлык мындый ӱредӱниҥ баазы эм тургуза сегис муҥ салковой; ӱредӱ ӧйинде юбка, штан, платье ле чамча кӧктӧӧрине ӱренип аларга јараар).
«Јиит профессионалдардыҥ» маргыжуларында школдыҥ ӱренчиктери база туружып јат. Олорго до бу ченелтелер келер јолын талдаарында јаан тебӱ, оҥдомол берип јат. Каланыҥ тогузынчы таҥмалу «Гармония» гимназиязыныҥ балдары бу маргыжуларда тӧртинчи јыл туружып келди. Быјыл гимназисттер эки ууламјыда маргышкан ла экӱлезинде экинчи јерлерге чыккан. Ол ууламјылар — «Баштамы класстарда ӱредери» (Анна Аксенова) ле «Агрономия» (Виктория Зорина).
«Ӱренчиктерге бу маргыжулар эҥ ле озо келер ӧйдӧги профессиязын талдаарында аайланып алар арга болот. Мында туружып ийеле, балдар олорго бу ууламјы јараар ба, јок по деп билип аладылар. Бу чемпионат ачыгыла, ак-чек јаргызыла биске јарайт. Балдар ченелте-некелтелерди айлында бӱдӱрип турган эмес, тургуза ла бу јакшынак площадкаларда иштенип турганы, турулталары ончозына ла кӧрӱнип турганы јарайт. Ижим аайынча балдардыҥ јилбӱлерин, аргаларын кӧрӱп, олорды келижип турган компетенцияларга ууламјылайдым. Темдектезе, былтыр бир ӱренчигисти «ветеринария» ууламјыда маргыжуларда туруштырганыс ла кийнинде ол аграрный университеттӧӧн ветеринардыҥ ӱредӱзине кӱӱнзеп кирип алган, эмди анда ӱренип јат. 2019-2020 ӱредӱлӱ јылда ӱренчигис «Баштамы класстарда ӱредери» компетенцияда баштапкы јер алган ла школды божодып, педколледжке ӱренерге кирген. Оны ары ӱредӱге кӱӱнзеп алгандар. Келер јылда балдарысты оноҥ кӧп компетенцияларда туружарына ууламјылаарын темдектейдис» — деп, бу гимназияныҥ педагог-психологы, јонјӱрӱм-психологиялык службаныҥ јааны Евгения Бадикова айткан.
«Аргачылык» деген ууламјыда јииттер эки кижидеҥ турган командаларла маргышты. Ондо эксперт-јаргычы болуп, политехнический колледжти божоткон, ӧткӧн јылдарда бойы да маргыжуларда турушкан Данил Юдин иштеди. Данил бойыныҥ кӧрӱм-шӱӱлтезиле база ӱлежет: «Јаргычы болуп мен экинчи јыл туружып јадым. Ончо балдар јакшы шӱӱлтелер сананып тапкан. Олорды чындап та јӱрӱмде бӱдӱрерге јеҥил, оныла акча иштеп аларга јараар. Чемпионаттыҥ кийнинде амадаганын таштабай, ичкери барза, олор једимдӱ иштей берер аргалу. Тӧс категорияда јеҥӱчилдер Рената Балтачева ла Анастасия Казакова футболкаларды аҥылу јуруктарла колло кееркедип, садуга чыгарар шӱӱлте-санаазы аайынча јакшы бизнес-план бичип, чоттомол иштер бӱдӱрген ле оныла чокум-јарт таныштырган».
Данил бойы политехнический колледжти 2019 јылда божоткон. Ӱредӱзи ӧйинде ол бу чемпионатта озо баштап веб-дизайнер болуп турушкан, оноҥ тӧртинчи курста — аргачы болуп. Туристтерге ле јербойыныҥ ла улузына этникалык сувенирлер эдип садар аргачылык амаду-санаазын ол јӱрӱмде бӱдӱрип кӧргӧн. Эм тургуза оныҥ ӧткӧн ӱредӱ тужында темдектеп алган ижи кӧндӱге берген, јиит эр оныҥ болужыла акча-манат иштеп јӱрет, саду-офис ачып алган. Быјыл оныҥ ӧмӧлиги бу аргачылыгын оноҥ ары элбедип, таҥынаҥ магазин ачып, бренд-темдегин оноҥ бийик кемине чыгарар чике амадулу. Эрчимдӱ јиит былтыр черӱдеҥ јанып келеле, таҥынаҥ аргачыныҥ кере бичигин алып иштейт. Јиитке аргачылык јайым берип ле кӧп аргалар, ол тоодо ӧскӧ улуска болужар, ачып турганыла јарайт. Ол балдарга бу чемпионатта јалтанбай, бойын ченеп, турушсын деп кычырат.
Быјылгы маргыжуларда компетенцияларга «Туризм» деген ууламјы кожулган. Ондо јииттер гидтер болуп, экскурсия-таныштырулар ӧткӱреринде маргышкан. Текши чемпионаттыҥ тӧс турулталары (јеҥӱчилдер) мындый болды: «Каҥдаар технологииялар» – Сергей Кудрявцев; «Веб-технологиялар» – Айдыс Пушкунов; «Веб-технологиялар – Юниорлор» – Семён Горохов; «Электромонтаж» – Вячеслав Швецов; «Мебель эдери» – Игорь Субботин; «Моданыҥ технологиялары» – Виорика Шаларь; «Курсак азаачыныҥ ижи» – Андрей Попов; «Эмчилик ле јонјӱрӱмдик кичееш» – Елена Жиленкова; «Физический культура, спорт ло фитнес» – Иван Абрамов; «Јуртээлемдик машиналар тузаланары» – Кирилл Фефелов; «Отельди башкарары» – Ольга Кузнецова; «Отельди башкарары – Юниорлор» – Полина Мартынова; «Аргачылык» – Рената Балтачева, Анастасия Казакова; «Аргачылык – Юниорлор» – Александра Ведерникова, София Фролова; «Баштамы класстарда ӱредери» – Яна Никшина; «Баштамы класстарда ӱредери – Юниорлор» – Полина Ленкина; «Школдоҥ озо таскаду» – Олеся Кандаракова; «Школдоҥ озо таскаду – Юниорлор» – Кристина Никольская; «Ветеринария» – Наталья Зеленская; «Туризм» – Екатерина Горскина, Денис Штанаков; «Агрономия» – Полина Семенникова; «Агрономия – Юниорлор» – Виктория Бельчекова; «Ишти корыыры» – Никита Попов; «Адару тудары» – Владимир Константинов.
Онойдо ок чемпионат кеминде очно-дистанцион аайыла кӱрее куучындар ӧткӱрилген. Анда туружаачылар ишмекчи профессиялар јанынаҥ кӱнниҥ кӧп сурактарын шӱӱшкендер. Ол тоодо кадрлар ӧскӱреринде ченемел, орто-профессионал ӱредӱниҥ программаларын материально-техникалык јанынаҥ јеткилдеери, демонстрационный ченелте-экзамен ӧткӱрери ле о. ӧ.
Чемпионат јаҥыс ла јаан балдарды јилбиркедип турган эмес. Быјыл ол кеминде эҥ ле оогош болчомдор ортодо јуруктардыҥ конкурсы ӧткӱрилген. Оныҥ јеҥӱчилдерине јакшынак ойынчыктар, дипломдор сыйлалган.
Ончо керек-јарактар эпидемиологиялык ээжи-некелтелер аайынча ӧткӱрилген. Бис куучындашкан ончо эксперттер јылдаҥ јылга туружаачылардыҥ узы бийиктеп турганын айткан. Келер јылда олордыҥ тоозы да мынаҥ кӧп болорында алаҥзу јок.

Эмина КУДАЧИНА
Евгений БУТУШЕВТИҤ фотојуруктары