Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Тывада мал-ашка ирбис табарза — чыгымды орныктырар

02.03.2022

Јерлик ар-бӱткенниҥ бастырателекейлик кӧмзӧзиниҥ (WWF) баштаҥкайыла Тыва Республикада ирбис табарганынаҥ улам мал-аштыҥ чыгымдарын ээлерине орныктырарга аҥылу ӱӱр мал тудулар.

«Россияныҥ WWF кӧмзӧзиниҥ эксперттериниҥ шӱӱлтезиле, мындый эп-сӱме ас учурап турган бу барынтычыны малга табарып турган учун аттыртарынаҥ корыыр. Мал-ажыла азыранып турган улуста ӧскӧ арга болбой турган да… Тургуза ӧйдӧ Тыва мал-ажыныҥ тоозыла Сибирьде баштапкы јерде турат. Мал-аштыҥ анчада ла бийик јерлердеги одорлоры ирбистер јӱрген јерлерге јуук. Ирбисти WWF кӧп јылдарга корулап келген. Аайы-бажы јок, јасакбузушту аҥдаштаҥ ла ай-кӱнниҥ айалгалары кубулганынаҥ улам оныҥ азыранган тындулары астап јат. Оныҥ учун корудагы барынтычыларга улустыҥ мал-ажына табарарга келижет. WWF ирбисти корулап аларга, малчылардыҥ чыгымдарын орныктырар, тӧлӧӧр программада турушсын деп кычырат» — деп, Россияныҥ WWF-ыныҥ Алтай-Саян экотергеедеги чыгартузыныҥ ӱлекерлериниҥ тун башкараачызы Александр Карнаухов куучындайт.
Бу ӱлекерди «Сени Эбире Телекей» кӧмзӧ лӧ «Сибирьдиҥ су-кадыгы» (Siberian Wellness), Россияныҥ WWF-ыныҥ јӧмӧӧчилери јӧмӧжӧт.
Программаныҥ некелтелери мындый: малчы кижи јӧптӧжӱ тургузып, ирбис мал-ашка табарза эмезе турлулардыҥ јанына келзе, оны ӧлтӱрбес, истебес деп молјонот. Ирбис малга табарза, ол корогон малын фотого согуп, специалисттерди айттыртар учурлу. Корогон малды «Тыва» ар-бӱткендик парктыҥ ла «Убсунурдыҥ јууказы» заповедниктиҥ ишчилери шиҥдеп, турулталар эдер. Малга бӧрӱ-эш эмес, чындап та ирбис табарган болзо, чыгымныҥ кеми чоттолор ло канча тын мал кырылган, ончо ло кирези орныктырылар.
«Бис јербойыныҥ малчыларын ирбисти азырап турзын деп сурап турганыс деп айдарга јараар. Олорго, ол ло бӧрӱге кӧрӧ, ирбис — јоголып брааткан тынду деп јартайдыс. Ого кичеемел ле коруул керек, оныла бир јерде јатканы — ол ырыс, јакшы. Ирбис јанында јерлерди ээлеп алган деп кородобой, оморкоор керек — ондый аҥылу кискениҥ јанында јатканыҥла оморкоор керек» — деп, «Тыва» ар-бӱткендик парк» РГБУ-ныҥ директоры Эдуард Донгак айдат.
2017-2019 јылдарда WWF Тываныҥ ар-бӱткенди корыыр тӧзӧлмӧлӧриле кожо кижи ле ирбистиҥ ортозында курч суракты чечер аргалар бедиреген. Олордыҥ ийделӱзи, јакшы турулталар кӧргӱскени: барынтычыны јаркыныла, табыжыла ӱркӱдер јазалдар, эскирип калган кажаандарды чыныктаары, ол тоодо кажаанга кей кирзин деп артыргыскан јыртыктарды сетка рабицала бӧктӧгӧни. Ӧйинеҥ ӧткӱре уур электрочедендерди койчыларга тузаланарга кӱч, эби јок болгон. Оныҥ учун ол эп-аргадаҥ мойноор деп шӱӱшкендер. 2022 јылда WWF јаҥы арганы ченеп кӧрӧр — барынтычы табарганынаҥ улам болгон чыгымдарды малчыларга орныктырары. Бу эп-арга ирбис јӱрген ӧскӧ ороондордо једимдӱ тузаланылып јат.
Тыва Республикада бу ӱлекерди ондогы агаш
ээлем ле ар-бӱткендик байлыктарды тузаланары
аайынча министерство, јурт ээлемниҥ ле аш-курсактыҥ министерствозы, Тыва Республиканыҥ
тындулар телекейиниҥ объекттерин корулаары аайынча комитеди, «Тыва» ар-бӱткендик парк, «Убсунурдыҥ јууказы» эл-тергеелик ар-бӱткендик биосфералык заповедник, Россияныҥ WWF-ы јӧмӧйт.

Татьяна ИВАНИЦКАЯ

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина