Алтайдын Чолмоны

Јасла кожо јаскыда

11.03.2022

Сакылталу јас келип, теҥериде кӱн јылу чокторыла бастырабысты эркеледип ийди. Јылузын! Јакшызын! Мындый сыраҥай ла бийик кӱӱн-санаа сыйлаган кӱндердиҥ бирӱзинде Оҥдой аймактыҥ Кулады јуртында јуртап јаткан Марина Жорж Тонкурова деп эпши юбилейлик алтан јажын темдектеп јат.
Марина Жоржты, байла, бистиҥ республикада билбес кижи јок болор, анчада ла ӱредӱчилер ортодо. Ол ачык-јарык, куучынчы-каткычы, буурзак, кандый да ӧйдӧ бойын бийик кӱӱн-тапту тудунар болгоныла, кажы ла туштаган кижиге акту кӱӱндӱ јӱргениле колбой, айландыра ондый ла ок кӧп тоолу ӱӱрелерлӱ, таныш-кӧрӱштерлӱ кижи.

«Јаркынду јараш јаш тужым»
Марина 1962 јылдыҥ тулаан айыныҥ 9-чы кӱнинде Кулады јуртта јаткан кара тодош сӧӧктӱ Жорж Эштенович Чекурашевтиҥ ле кара майман сӧӧктӱ Анна Маймановна Тонкурованыҥ одузында чыккан.
Јаш тужы керегинде Марина Жорж мынайда куучындайт: «Куладыда чыккан да болзом, јаркынду јараш јаш тужым Бичиктӱ-Боом јуртта карган энем Алгыйчыныҥ јанында ӧткӧн. Карган энем (бай ады Абыјык, ӧбӧкӧзи Тонкурова) Иштиҥ Кызыл Маанызы орденле, тӧрт медальла кайралдаткан, тылдыҥ ишчизи, бастыра јӱрӱмине уй-мал кабырган, салымы кату да болгон болзо, сӱрекей кокырчы, ак кӱӱн-санаалу, улуска јалакай кижи болгон». Адазыныҥ энези керегинде айткажын, Раиса Янгиновна Кокулекова атту-чуулу ӱредӱчи болгон, Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ ӧйинде школдо иштеген, кӧп тоолу медальдарла кайралдаткан кижи.
Марина 1973 јылда каладагы национальный школго ӱренип келген, 1979 јылда оны божодып, Карл Маркстыҥ адыла адалган колхозто озочыл койчы энезиле кожо ӱчинчи койчы болуп бир јыл иштеген. Экинчи койчы Айас Топыев деп кураа јашту уул болгон. Ол ӧйди эске алып, Марина Жорж јылу сӧстӧрин Галина Маймановна Байталаковага учурлайт: «Бу кижи колхозто иштеҥ башка кандый ла солун керек-јарактар тӧзӧп, бисти, јашӧскӱримди, јууп, ойнодотон, концерттер тургузып, ондо туружатаныс, субботник-воскресниктер баштайтаныс. Бу бир јанынаҥ бистиҥ јиит јаркынду ӧйис, экинчи јанынаҥ – Кижи болуп ӧскӧн ӧйис. Галина Маймановна меге качан да болзо, јозок болгон кижи».

Колыныҥ эркези балдарына
1980 јылда Марина Тонкурова рабфак ажыра Барнаулдагы государственный педагогический институттыҥ ӧскӧ тилдердиҥ факультединде французско-английский бӧлӱкке ӱредӱге кирген. Ыраак ла кичинек јуртта ӧскӧн койчы кижиниҥ балазына кандый солун ӱредӱ дезеер!
«Мен јаантайын бир јерде токтобос кижи болгом, јиит те тужымда депутат болотом, коммунист болотом деп јӱреримде, энем арбанып, барып ӱрен деп, мени бу ӱредӱге аткарган. Кару энеме јаантайын быйанду јӱредим! Ол бойы коммунист, КПСС-тыҥ областной комитединиҥ бюрозыныҥ турчызы болгон. Улуска јалакай, ачык-јарык кӱӱн-санаалу, иштеҥкей энем канчын јиит ле тужында, 51 ле јаштуда, кенетийин јада калган. Андый да болзо, ол јаантайын кӧксимде, санаамда. Бӱгӱн меге энемдий јӱрген кижи – оныҥ кожо чыккан сыйны Галина Телесовна Триянова эјем» – деп, юбиляр айдат.
Ӱредӱзин једимдӱ божодып, Марина 1987 јылда Јоло јурттаҥ кыпчак сӧӧктӱ Ким Чагашевич Комдошев деп уулга јолугып, оныла биле тӧзӧгӧн. Марина энезиниҥ сок јаҥыс кызы болуп чыдаган болзо, Кимниҥ билезинде дезе тогус карындаш! «Кӧп балдарлу билениҥ келини болдым, кайын энем Анна Кудачиновна мени база балазындый ла кӧрӱп, карузып, сӱӱп јӱрген».
Ким Чагашевич ле Марина Жорж Атанас деп уул, Аня деп кыс азырап чыдаткандар. Је салым оной келижип, биле јайрадылган. Андый да болзо, Марина Жорж балдарыныҥ адазына да, кайын эјелерине де јылу, быйанду кӱӱндӱ јӱрет.
Бӱгӱн јаанак болуп калган эпши колыныҥ эркезин, јӱрегиниҥ кажы ла тибилтин баркачактары Айсудурга ла Айданага сыйлайт. Уулы Атанасла, ӱредӱчи кызы Анна Кимовнала, баш бухгалтер келди Экемиль Андреевнала оморкоп јӱрет.

Ӱредӱчи болгон бийик адында
Ӱредӱчиниҥ профессиязын алып, Марина Жорж ууламјы ажыра Оҥдой аймактыҥ Шибее јуртында иштеп баштаган. Оноҥ бир канча ӧйдиҥ туркунына Јолоныҥ школында ченемел алган. 90-чы јылдардыҥ бажында билезиле кожо Горно-Алтайск јаар кӧчӱп, мында 7-чи таҥмалу алтай школго ишке кирген. «7-чи таҥмалу школ меге сӱрекей јаан ченемел берген. Оныҥ директоры болгон Ю.Г. Сакашева республиканыҥ башка-башка толуктарынаҥ келген ӱредӱчилерди јууп, кӱчтӱ, бийик профессионал усту, нак ӧмӧлик тӧзӧгӧн. Мениҥ ӱредӱчи болгон јолыма Юлия Григорьевнадый кижи туштаганына салымга быйанду јӱредим. Бу ла школдо кожо иштеген Анна Табуевна Такысова, Мария Васильевна Тартыкова деп нерелӱ ӱредӱчилер меге јаан ӱредӱ берген, олордыҥ урокторына отурып, ченемел алгам, бу улусла бир ӧйдӧ кожо иштегем деп оморкоп јӱредим. Анайда ок Јолодо иштеп турарымда, Кеҥиниҥ ӱредӱчизи Татьяна Николаевна Тайтакованыҥ ла Озернойдоҥ Вера Поштоевна Яндакованыҥ јаан болужы јеткен» – деп, Марина Жорж айдат.
7-чи таҥмалу школдо беш јыл иштеп, јӱрӱмниҥ саҥ-башка эбиртӱзине алдырттып, Марина Жорж тӧрӧл јурты Кулады јаар кӧчкӧн. Мында балдар ла школдыҥ ӧмӧлиги английский тилдиҥ ченемелдӱ ӱредӱчизин сӱӱнип уткуган эмей. Директор Евдокия Карнаковна Киндикованыҥ, завуч Солоҥы Муклаевна Матованыҥ башкартузында иштеп, 2002 јылда ол аймак ичинде «Јылдыҥ ӱредӱчизи» деген кӧрӱ-конкурстыҥ призеры болгон, 2014 јылда «Самый классный классный» кӧрӱ-конкурстыҥ јеҥӱчили болуп чыккан. Оныла коштой кӧп тоолу конференциялардыҥ, ӱредӱчилердиҥ јуундарыныҥ эрчимдӱ туружаачызы болгон. Марина Жоржтыҥ солун ла јилбилӱ урокторы кӧп балдарга кийнинде профессия аларга болушту болгон, кезик ӱренчиктери эмди ӧскӧ тилдердиҥ ӱредӱчилери болуп иштейт, английский тилди ӱренип, стюардесса да болуп иштеп турган кыс болгон эмтир.

Каракол ӧзӧктиҥ јажыттары
2017 јылда, 55 јаштуда, амыралтага чыгып, Марина Жорж сакыбас јанынаҥ ӧскӧ профессияга кӧчкӧн. Бӱгӱн ол туристтерге Каракол ӧзӧклӧ экскурсиялар ӧткӱрет. Бу солун ишке оны Боочы јурттаҥ Марина Михайловна Тохтонова кычырган. Экскурсовод ижин Марина Жорж гран ары јанынаҥ келген туристтерге английский тилле ӧткӱрип баштаган. Је пандемияла колбой, ондый туристтердиҥ келижи токтой берерде, ол Россия ичинеҥ келген улусты бу јебрен јажыттарлу бай ӧзӧклӧ таныштырат. «Анайып, јӱрӱмниҥ база бир бӱги ачылды. Айылчыларысты Туулу Алтайысла, албатыныҥ чӱм-јаҥдарыла јууктада таныштырып, ар-бӱткен ле кижи тудуш болгонын олорго јартап јадым. Ӧткӧн јылда Майма аймактыҥ јаан јаштулары айылдап келген, мениҥ куучынымды угуп, сӱреен кайкашкан: «Бастыра јӱрӱмисте Алтайда јададыс, мындый јетирӱлерди баштапкы катап угадыс, качан да билбегенис» – деп айткандарын эпши каткырып куучындайт. Бу ижиле коштой, јондык иштер кайда барзын! Марина Жорж Каракол јурттыҥ ветерандарыныҥ совединиҥ јааны.
Улуска ачык-јарык кӱӱндӱ кижиге ондый ла ок улус тартылар ине. Оныҥ учун бу – ырысту эпши, оныҥ оморкоду болгон балдары бар, кӧп тоолу тӧрӧӧн-туугандары, ӱӱре-јелелери, тоогон јерлерштери, быйанду јӱрген ӱренчиктери бар. Јасла кожо јаскыда бу улустыҥ ак санаазы, айткан алкыш сӧстӧри Слерге јетсин, балдараардыҥ сӱӱжи Слерге курчу болзын!

Светлана ТРИЯНОВА