Алтайдын Чолмоны

Школ ӧйин эзедип, балдарысты јӧмӧп

25.03.2022

Ӧткӧн неделеде текши республикада ада-энелер, јондык ишчилер, артисттер, элбек јетирӱлер эдер эп-аргалардыҥ ла јаҥныҥ чыгартулу улузы бирлик эл-тергеелик экзамен (ЕГЭ) табыштырар ченелтелер башталды. «Кожо табыштырадыс. ЕГЭ-ни ада-энелер табыштырар кӱн» деген бастырароссиялык бу акция ороондо алтынчы катап ӧткӱрилип јат. Оныҥ амадузы — ада-энелерге ле јондыкка бу ченелтелер канайда ӧдӱп турганын кӧргӱзери ле чокумдаары, олордыҥ балдары учун маҥзаарыжын да токунадары.

Мен ченелтеде турушкан кӱн В. К. Плакастыҥ адыла адалган республикан гимназияда тӧзӧлгӧ математикала экзамен ӧткӱрилген. Ончо айалгалар чын ла экзамендедий: телефондорды ончозын табыштырар, бир де гаджет јажырылып ӧткӱрилбезин деп, темир бедиреер јазалдыҥ ширтӱзин ӧдӧр керек. Эжиктеҥ ле ала кижиниҥ јӱреги кӧдӱрилер айалга. Онойып, байла, анчада ла балдары ЕГЭ-ни бу ла тоолу айдаҥ табыштырып јаткан ада-энелерге, ол тоодо бичимелдиҥ авторына, билдирген.
Кыпка кирердеҥ озо АР-дыҥ ӱредӱ ле билим аайынча министри Ольга Станиславовна Саврасова јуулгандарга текши ээжи-некелтелерди јартады. Темир бедиреер јазалды балдар билбес јанынаҥ да јараду јок кандый бир јазалдар кийдире бербезин, олор каршучылдардыҥ тоозына кирбезин деп тузаланадылар.
Класстагы досконыҥ ӱстинде — видеокамераныҥ курч кӧзи. Столдордо — кара гелевый ручкалар, черновик эдип тузаланарга печать тургузылган ак чаазындар ла јерлерди темдектеген чаазындар. Кажы ла кижи бойыныҥ аҥылу јерине отурар учурлу.
Экзамен болуп јаткан кыпта тӧзӧӧчилердеҥ јаантайын эки кижи болуп турган эмтир. Олордыҥ бирӱзи биске экзаменниҥ јакылталары, ченелте ӧйинде бойын канайда тудунары, нени эдерге јараары-јарабазы керегинде чокумдады.
Онойып, ченелте ӧйинде кыптаҥ бир чаазын чыгарарга јарабас, тыштанып чыгарга турган болзо, кыйалтазы јогынаҥ ӱйдежип турган улусла кожо барар. Болуш эдип јӱк берилип турган справочный материалдарды тузаланарга јараар. Бой-бойыла куучындажарга, нени-нени берижерге, болужарга јарабас. Ээжилерди бускан кижи экзаменнеҥ чыгартырар. Је ээжилерди тӧзӧӧчилер эмезе экзаменниҥ ӧскӧ туружаачылары бускан болзо, кажы ла бала ол аайынча апелляцияга берер аргалу. Оны ол ло экзамен ӧткӱрилген кӱнде, экзамен ӧткӱрилген јердеҥ чыкпай јадып, ченелтениҥ эл-тергеелик камызыныҥ турчызына берер керек.
ЕГЭ-ниҥ турулталары јарлалган кийнинде тургузылган баллдарыла кижи јӧп эмес болзо, ол јанынаҥ апелляцияга берерге јараар. Арткан учуралдар (темдектезе, бланкты јастыра толтырган) аайынча апелляция кӧрӱлбей јат. Оны турулталар окылу јарлалган кийнинде эки кӱнниҥ туркунына берер керек.
Ченелте ӧйинде столдо тӧзӧӧчилер салган чаазындардаҥ башка кара гелевый ручка, кижини керелеген бичик, эмдер, јийтен-ичетен не-неме ле кезик ӱредӱ предметтерле тузаланарга јараар ла керектӱ материалдар. Темдектезе, математикада андый материалдардыҥ тоозына јӱк ле линейка кирет.
Туружаачыларда кандый бир сурак бар болзо, оны јӱк ле тӧзӧӧчилердеҥ сураарга јараар.
Кандый бир шылтактаҥ улам бала јамандалып турза, тургуза ла тӧзӧӧчилерге баштанар керек. Экзамендер табыштырар јерде јаантайын медишчи болот. Су-кадыгыныҥ айалгазынаҥ эмезе кандый бир ӧскӧ дӧ јаан учурлу шылтактардаҥ улам, туружаачы экзаменди јетире табыштырбай, јӱре берер, оны кийнинде јаҥыдаҥ табыштырар аргалу.
Экзаменниҥ јакылталары табыштырар ла кӱнде келет, олорды балдардыҥ ла кӧзинче ачып, чаазынга кепке базып чыгарат.
Меге эҥ ле тыҥ калькулятор деген јазал јетпеди. Онойдо ок теп-тегин формулалар, диагональдыҥ узунын канайда табып турганы ончо ундулган. Кезик учуралда јакылтаны эки катап кычырып ийеле, кӧс «јап-јап» — ээчидезине кӧчкӧн…
Бланктарда јартамалдарды јазап кычырбай, ишти баштап ийеле, карууларда бир деген цифраны јӱк ле агажак (куйрук јок) эдип бичиирин билбей калтырым. Је оны бистиҥ балдарга ӱредӱчилери канча катап айдып, ӱредип салган ине. Школдо олор мындый ок јакылталарды кӧп-кӧп катап бӱдӱргени, задача-примерлерди бодогоны, билгирлери ундулбаганы токунадат. Тӧзӧлгӧ математиканы табыштырза—табыштыргадый ла. Је бойым алган баллдарды ары ла айтпайын… Андый да болзо, бу керек-јаракта бойыҥ туружып, чындап та, экзаменниҥ ӧдӱш-аайын, јакылталарын чокумдап, «ичинеҥ» билип аладыҥ ла токунай бередиҥ. Билгени ийде берет деп, тегиндӱ айдылбаган ине.
Быјыл 11-чи классты божодып јаткан балдар 9-чы класста пандемиядаҥ улам ОГЭ-ни табыштырбаган, олордыҥ школ ӧйиниҥ калганчы јылдарында дистанционка — тууразынаҥ ӱренери дегени канча катап туштаган деп темдектеер керек. Ӱзеери олор 11-чи класста тушта орооныстыҥ јуучылдары Украинада нацисттерге удура јуу-согуштарда туружып јат. Андый да болзо, ӧрӧ айдылганы олордыҥ экзамендерине, келер ӧйине јаман салтарын јетирбес, бу балдар карын да аҥылу ийделӱ, јолду, кӧрӱм-санаалу, албатызына, кичӱ ле јаан тӧрӧлдӧринде тоомјылу улус болор деп иженери артат. Олорго ченелтелерди једимдӱ ӧтсин, јолдоры ак, ачык, кӱӱн-санаазы бийик болзын деп кӱӱнзейли!

***

Тургуза ӧйдӧ ЕГЭ-ни табыштырары башталып калган. Оны озолодо табыштырарга кӱӱнзегендер тулаан айдыҥ 21-чи кӱнинеҥ ала кандык айдыҥ 7-чи кӱнине јетире табыштырар.
Тӧс ӧйи: кӱӱк айдыҥ 26-чы кӱнинеҥ ала кичӱ изӱ айдыҥ 21-чи кӱнине јетире, резервный кӱндер — кичӱ изӱ айдыҥ 23-чи кӱнинеҥ ала јаан изӱ айдыҥ 2-чи кӱнине јетире.
Ӱзеери берилген кӱндер кажы ла предметте бойыныҥ.

Эмина КУДАЧИНА
Автордыҥ фотојуруктары