Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

«Су-кадыгарга ајарыҥкай болугар…»

25.03.2022

Су-кадыкты чеберлеериниҥ, бар ооруларды чыҥдый эмдеериниҥ сурактары јаантайын курч турган. Эмчи улусты куучын-эрмекке кычырып, олордыҥ кӱнӱҥ ле бӱдӱрип турган јеҥил эмес ижи керегинде куучындап, кычыраачыларла јууктада таныштырар јаҥжыгуны улалтып јадыбыс. Бистиҥ бӱгӱнги айылчыбыс – эмчи-хирург Евгений ЕРЕДЕЕВ. Тергеебистиҥ эл-јоны бу кижини тамырлардыҥ ооруларын эмдеп турган хирург деп билер. Он тӧрт јылга јуук ӧйгӧ эмчи республикан эмчиликте, таҥынаҥ медициналык клиникаларда иштеп келди.

— Евгений Тимофеевич, калганчы јылдардыҥ туркунуна республиканыҥ эмчиликтеринде јиит, орто јашту эмчилердиҥ тоозы кӧптӧгӧн. Ижин сӱӱген ле бастыра јӱрӱмин улусты эмдеер деген јеҥил эмес ишке берген узы бийик јаан ӱйе эмчилерди јиит ӱйе солуп келгенин кӧрӧдис. Элдеҥ ле озо бойоор керегинде куучындап берзегер: кайда чыккан-ӧскӧнӧр, ӱренгенер? Эмчи-хирургтыҥ кӱч ижин канайда талдап алганар?
— Мен Горно-Алтайскта чыккам-ӧскӧм. Адам – Тимофей Янганович — ижи аайынча ӱредӱчи кижи, энем – Зоя Павловна — эмчи-терапевт. Энем су-кадыкты корыырында 45 јылдаҥ ажыра иштеген.
Школдыҥ кийнинде эмчиге ӱренер деп кӱӱн-санаа, байла, энемниҥ шылтузында табылган. 9 класстыҥ кийнинде Горно-Алтайсктыҥ медициналык училищезине ӱредӱге киргем, бу ла ӧйдӧ медициналык билимдерге аҥылу, јаан кӱӱним ойгонгон. Энемле кожо «латынь» деген ууламјы-предметти ӱренип турганым санаамга кирет. Јилбӱӱ јаандап, јеҥил ӱренип чыккам. Училищеде ӱренип турала, хирург болорым деп чокым билгем ле мындый талдашты эткем.
— Слер медициналык университетти кызыл дипломло божотконор деп билерис… Ишмекчи јолоор кайдаҥ башталган?
— 2009 јылда Барнаулдагы АГМУ-да (Алтайский государственный медицинский университет) ӱредӱни божодып, «сердечно-сосудистая хирургия» деп ууламјы-специальность аайынча республикан эмчиликте эмчи-хирург болуп иштеп баштагам. Ол тушта хирургия бӧлӱкти медициналык билимдердиҥ кадидады И. В. Вострокнутов башкарган, эмди де башкарат. Бу ла баштапкы јылдарда Горно-Алтайсктыҥ «хирургиязыныҥ школыныҥ» баштапкы ченемелин алдым деп айдарга јараар. Баштапкы ла кӱннеҥ ала мени, јиит эмчини, бойыныҥ «канадыныҥ алдына» тоомјылу эмчи-хирург Виктор Иванович Тобоев алып, бу кӱч иште јол баштаачым, ӱредӱчим, таскадаачым болгон. Бу кижини бойыныҥ ижин сӱӱген, кажы ла айалгада нени эдерин чокым билер ченемели јаан хирург деп адаарга јараар. Операциялар тушта маҥзаарбазына, колды «бек» тудуп, чын кыймыгулар эдерине, кандый да айалгаларда бойын «колго» тударына Виктор Иванович ӱреткен.
Текши алза, республикан эмчиликтиҥ хирургия бӧлӱгиниҥ ӧмӧлиги нак, бой-бойына болужар, јииттерине јӧмӧжӧр кылык-јаҥду улусту болгоныла јаантайын аҥыланган. Бӧлӱктиҥ аксакалдары — А. Ф. Егоров, Н. К. Салмахаев, Н. Т. Меймканова – керектӱ тужында болужын јетиретен.
— Слер ӱредӱгер аайынча — тамырлардыҥ ооруларын эмдеер хирург (сосудистый хирург). Текши хирургияда тамырлардыҥ ооруларын эмдеери башка ууламјы болуп јат. Бистиҥ тергееде бу кӱч ле керектӱ бӧлӱктиҥ айалгазы кандый деп айдар эдигер?
— «Сердечно-сосудистая хирургия» дегени — ол текши хирургияда башка ууламјы. Бу ууламјы јӱректиҥ хирургиязына ла тамырлардыҥ хирургиязына бӧлӱнип јат. Бистиҥ республикан эмчиликте мен тамырлардыҥ ооруларын эмдеер ишти бӱдӱргем.
Јӱректиҥ тамырларыныҥ ооруларыныҥ кеми јаҥыс ла бистиҥ тергееде эмес, је онойдо ок ороондо, телекейде јаан тӱбек деп чотолот. Јӱректиҥ оорулары јылдыҥ ла сайын сӱреен кӧп улустыҥ јӱрӱмин апарат ла бу оорулар телекейде кажы ла јыл кӧптӧйт. Мында айалга улустыҥ јӱрген јӱрӱминеҥ, су-кадыгына баштаныжынаҥ камаанду.
Је бар статистиканы ајаруга алза, бистиҥ тергее јаан тергеелердеҥ, ороондордоҥ незиле де башкаланбай јат. Бӱгӱн бистиҥ эмчиликте миокардтыҥ острый инфаркттары, ишемический инсульттар деген кӱч учуралдарда улуска эндоваксулярный болуш јетирер арга бар болгоны јаан јеҥилте экелет ле кӧп учуралдарда улусты аргадап алар арга болот. Је атеросклероз, артериит, ангиопатия деген оорулар тужында оору улуска операция эдерге келижип јат. Тамырлардыҥ хирургиязыныҥ тӧзӧлгӧлӱ ижи бисте јок. Оныҥ учун мындый эмдениш Новосибирскте, Алтайский крайда ӧткӱрилет. Оору улустыҥ тоозы кӧптӧгӧнин ајаруга алза, республикан эмчиликте тамырлардыҥ ооруларын эмдеер бӧлӱк (отделение сосудистой хирургии) кыйалтазы јогынаҥ керек деп сурак ачык туруп турганын айдар эдим.
— Калганчы јылдарда Слер буттардыҥ тамырларын эмдеп јадыгар. Буттардыҥ јоон ло чичке тамырлары ооруп турган улустыҥ «јажы» јиитсиреп, јаан јаштуларла кожо тоозы там ла кӧптӧп турганы керегинде окылу јетирӱлерде айдылат. «Варикоз» деп атту бу ооруларды эмдеер ле олордоҥ чеберленер эп-аргаларды айдып берзегер?
— Ийе, мен эмди буттардыҥ тамырларын эмдеер ишти бӱдӱредим. Варикоз деп адалып турган ооруны бӱгӱнги кӱнниҥ јаҥы эп-аргаларыла эмдеери аайынча стажировка-ишти ороонныҥ кӧп јаан каларыныҥ клиникаларында ӧткӧм. Мындый оорулу улус бистиҥ тергееде база сӱреен кӧп. Анчада ла јиит улус оорып баштаганы чочыдат ла санандырат.
Буттардыҥ тамырларыныҥ ооруларыныҥ шылтактары башка-башка. Элдеҥ ле озо буттары тӱрген арып, иштеер кӱнниҥ учында сыстап турганына улус комудайдылар. Варикоз тужында тамандар ла балтырлар тижип те баштаар, буттардыҥ чичке ле јоон тамырлары кӧгӧрӧ јоондоп, бултайа чыгып, кӧрӱне де берер аргалу. Кезикте буттардыҥ тыш бӱдӱминде бир де солунталар кӧрӱнбес, је буттар оорыыр, сыстаар, тӱрген арып турар. Бу ла тужында тамырлар эмдеп турган хирургка барып кӧрӱнер керек. Је кезикте эр де, эпши де улус оорузын керексибей, там ла там уурладып, базып јӱредилер. Мындый учуралдарда улус бойыныҥ оорузын јаандадып, эмчиге барарын калганчыга јетире чӧйип, айалганы там ла кӱч эдет. Буттардыҥ тамырларыныҥ ооруларын эмдеер аргалар ӧйдиҥ некелтезиле теҥ-тай барып, элбеп те турган болзо, је калганчы чийӱге јетире јетирбезе, артык болор эди. Онойдо ок бу оорулардыҥ кажы ла бӧлӱгинде (баштамы, кӧндӱгип калган) «кан койылып, тромб тӧзӧлип, тамыр ӱзӱлген» деген учуралдар болор аргалу. Ол тужында оору улуска болужын јетирер аргалар сӱрекей ас болот, оны улус оҥдоор учурлу.
Чеберленер аргалардаҥ мен јаҥжыканы аайынча су-кадык јӱрӱмди талдазын, аракы-таҥкыны астатсын, ол эмезе чек таштазын, кӧп кыймыктанзын, бескезин кеминде тутсын, ажанарын ајаруга алзын деп эп-сӱмелер айдар эдим.
2021 јылдыҥ чаган айынаҥ бейин мен варикоз ооруны эмдеери аайынча ишти Горно-Алтайскта «Гармония Здоровья» деген медициналык клиникада ӧткӱредим. Бу клиниканыҥ ижин бистиҥ коллегабыс эмчи-хирург Андрей Валентинович Фефелов тӧзӧгӧн лӧ башкарып јат. Мен сананзам, бу клиникада иш эптӱ тӧзӧлгӧн. Мында стационар иштеп јат. Буттардыҥ тамырларын эмдеер хирургияла кожо гинекология, отолорингология, проктология, онкология деген ууламјылардыҥ ооруларын ОМС аайынча эмдеп јадылар. Буттардыҥ тамырларыныҥ ооруларын алза, чындап та, квота једишпей турганынаҥ улам оору улусты канча айга озолондыра бичидерге келижет. Варикозты лазерле, «клеевая облитерация» деген инновацион эп-аргаларла эмдеп турганыс учун улус биске кӧп баштанып јат. Онойдо ок эмдеериниҥ јаҥжыккан эп-аргаларын база тузаланып јадыс.
— Кажы ла эмчиниҥ ижин элдеҥ ле озо эмдеп койгон улузы баалайт…
— Ийе. Оору улус оорузынаҥ айрылып јазылза, эмчиге оноҥ артык уч-турулта ла быйан керек јок. Су-кадык јандырылган кийнинде, эмчи кижи бӱдӱрип койгон ижиле токынап, амыр артат.
— Слерде улус эмдеер кӱч ижердеҥ бош ӧйдӧ јилбиркеп турган јилбӱлер бар ба?
— Кышкыда мен туулык чанала јилбиркейдим, јыҥылайдым. Јайгыда велосипедтӱ маҥтадарын сӱӱйдим. Спорт ло су-кадык јӱрӱм – эҥ артык амыраш…
— Адакыда бистиҥ кычыраачыларга нени кӱӱнзеер эдигер?
— Элдеҥ ле озо бек су-кадык, ырыс, бийик кӱӱн-санаа кӱӱнзейдим!
— Куучын-эрмегер учун быйан болзын…

Айгуль МАЙМАНОВА эрмектешкен

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина