Алтайдын Чолмоны

Олимпий ойындардыҥ кӱлер јеҥӱчили Мингиян Семенов – Туулу Алтайда

22.04.2022

Кандык айдыҥ 16-чы кӱни Алтай Республиканыҥ грек-рим кӱрешчилерине, спорттыҥ олимпий бу бӱдӱминиҥ тергеедеги школдорыныҥ јиит ӱйе спортчыларына јаан учурлу болды деп айдар керек. Бу кӱнде бистиҥ јерлежис, спорттыҥ узы, грек-рим кӱрешле 2021 јылда Россияныҥ чемпионы, Россияныҥ јуунты командазыныҥ турчызы Алексей Тадыкинниҥ сыйына учурлалган маргаан ӧткӧн лӧ маргаанныҥ кӱндӱлӱ айылчызы болуп грек-рим кӱрешле Лондондо 2012 јылда ӧткӧн Олимпий ойындардыҥ кӱлер јеҥӱчили, спорттыҥ телекейлик клазыныҥ узы Мингиян Семенов турушкан.

Олимпий ойындардыҥ јеҥӱчилдери Туулу Алтайга келип, эл-јонло, спортчыларла туштажып турганы јакшы јаҥжыгулардыҥ бирӱзи болуп улалып барып јат. Быјыл тӧрӧлиске калмык укту спортчы, ады-чуузы чыккан грек-рим кӱрешчи Мингиян Семенов айылдап келгени сӱрекей солун болды.
Мингиян Артурович Семенов – спорттыҥ телекейлик классту узы, 2012 јылда Лондондо ӧткӧн Олимпий ойындардыҥ кӱлер јеҥӱчили, телекейдиҥ чемпионадыныҥ мӧҥӱн призеры, Европаныҥ чемпионы, Телекейдиҥ кубогыныҥ ээзи, Россияныҥ ӱч катап чемпионы, Калмыкияныҥ Геройы.
Мингиян Калмык Республикада Комсомольский деп адалган јуртта 1990 јылда чыккан. Олимпий резервтиҥ Москвадагы училищезин, Красноярскта физический культураныҥ ла спорттыҥ федеральный университедин, кӱрештиҥ Д. Г. Миндиашвилиниҥ адыла адалган академиязын божоткон. Бӱгӱнги кӱнде Мингиян – Россияныҥ јуунты командазыныҥ турчызы, Калмыкия Республиканыҥ Јааныныҥ советник-болушчызы.
Кӱрешчиниҥ јажы кичинек те болзо, је јеткен једими, ороонго ло тӧрӧл республиказына экелген јеҥӱлери сӱрекей кӧп лӧ бийик кемдӱ болгоны јаан учурлу. Јайалталу уулына калмык албаты «Калмыкияныҥ Геройы» деп эҥ ле кӱндӱлӱ ле тоомјылу ат-нере берген. Мингиян Семенов Россияныҥ чемпионы Алексей Тадыкинниҥ адылу маргаан-турнирине келип, оныҥ ижинде окылу туружып, јиит ӱйе кӱрешчилерге мастер-класс деп адалган кӧрӱ-кӱреш кӧргӱскени сӱрекей солун ла јилбилӱ болды.
Маргаанныҥ ачылтазында спортчыларды, јуулган улусты, кӱндӱлӱ айылчыны Алтай Республиканыҥ, кӱрешчилердиҥ, алтай албатыныҥ адынаҥ РСФСР-дыҥ тазыктыраачызы, РСФСР-дыҥ спортыныҥ узы Мадий Каланакович Каланаков, СССР-дыҥ спортыныҥ телекейлик классту узы, Телекейдиҥ кубогыныҥ ээзи, Европаныҥ чемпионы Аҥчы Адучинович Самтаев, Алтай Республиканыҥ Олимпий совединиҥ башкараачызы, Алтай Республиканыҥ Кӱндӱлӱ кижизи Александр Егорович Телесов, СССР-дыҥ спортыныҥ узы, Алтай Республиканыҥ нерелӱ тазыктыраачызы Олег Александрович Шатин, Россияныҥ физический культуразыныҥ ла спортыныҥ отличниги, Россияныҥ нерелӱ ӱредӱчизи Аргымак Ерелдеевич Ечешев, Россияныҥ чемпионы Алексей Тадыкинниҥ энези Марина Владимировна Тадыкина, Курай јурттыҥ јурт депутаттарыныҥ јааны Алексей Алексеевич Матыев уткудылар. Бойыныҥ сӧзинде бу улус карындаш калмык калыктыҥ јаан једимге јеткен, телекейде тӧрӧл албатызыныҥ, тӧрӧлиниҥ адын адаткан уулы Мингиян Артурович Семенов Туулу Алтайга келгенине, јиит ӱйе кӱрешчилерди уткыырга, олорго бойыныҥ узын ла ченемелин кӧргӱзерге амадаганына быйан айдып, бу сӱрекей баалу кылык-јаҥ ла алтам деп темдектедилер. Бӱ ӧткӧн турнирдиҥ ээзи болгон Алексей Тадыкин јуулган улусты уткуп, Мингиянга јӧмӧлтӧ учун быйанын јетирди. Јиит кӱрешчилерге акту кӱӱнинеҥ ару јеҥӱлер, јараш кӱреш кӱӱнзеди.
Олимпий ойындардыҥ кӱлер јеҥӱчили, кӱндӱлӱ айылчы карындаштык алтай албатыныҥ бӧкӧлӧрин уткуп тура, бу јараш ла ары јанынаҥ кӱчтӱ јерде кӱчтӱ албаты-јон јуртап јат деп темдектеген. Ады-чуузы чыккан алып-баатырлардыҥ тӧрӧли болгон Туулу Алтайда эмди де кӧп чемпиондор, јеҥӱчилдер туулар деп, ол бӱдӱмјиледи. Јаҥыс ла талдап алган јолынаҥ бир де јана баспай, турумкай, эрчимдӱ иштенер керек. Кожо тазыктырынып турган, ороонныҥ јуунты командазында кӱрежип турган Алексей Тадыкинниҥ адылу маргаан-турнири ӧткӱрилип јатканын аҥылап айдып, коллега-нӧкӧри сӱрекей иштеҥкей, амадузына јединер, кӱчтӱ кӱрешчи болгонын Мингиян Артурович куучындап, карындаш алтай албатыга изӱ эзенин јетирген.
Оныҥ кийнинде јуулган улус, кӱрешчилер ады-чуузы чыккан чемпиондор Мингиян Семеновтыҥ ла Алексей Тадыкинниҥ кӧрӱ кептӱ ӧткӱрген мастер-клазын сонуркап кӧрдилер. Эки бӧкӧ грек-рим кӱрешле кӱрежеринде болуп турган, бар болгон айалгаларла, приемдордыҥ јӧп-сӱмелериле, бир канча эп-аргаларыла таныштырды. Јеҥӱ аларга, кебисте удурлажаачынаҥ бӧкӧ, эпчил, сӱмелӱ, чыйрак болорго керектӱ тазыктыру, ус, кӱч керек. Јаҥыс ла балтырлар эмес, ол ло ок ӧйдӧ санаа-сагыш база иштеер учурлу. Ээчиде кыймыгу эдерге тӱп-шӱӱлте эдерине кезикте тоолу ла секунд барып јат, оныҥ учун санаа ла кыймыгу ортодо ӧй сӱрекей ас болот. Бу ченемелди, билгирди бийлеп алатаны кажы ла кӱрешчиниҥ алдында иш, ӱредӱ болуп туруп јат. Мингиян ла Алексей бойыныҥ эп-сӱмелерин кӧргӱзип, кӱреш ажыра таныштырдылар. Телекей, ороон кеминде кӱрежип, јеҥип турган бӧкӧлӧрдиҥ мындый кӧрӱ-клазы јаҥыс ла ӱренчиктерге эмес, је олордыҥ тазыктыраачыларына база јилбилӱ болгон деп алаҥзыбай јадым. Кажы ла тазыктыраачыныҥ ижи јеҥӱчил, чемпион тазыктырып аларына ууландырылганын билерис.
«Олимпий ойындардыҥ јеҥӱчилдеринеҥ устардыҥ клазын (мастер-класс) биске калганчы катап ӧткӱрген кижи Россияныҥ Геройы, Олимпий ойындардыҥ ӱч катап чемпионы Александр Карелин болгон. Мингиян Семенов экинчи болуп, узыла, ченемелиле ӱлежип балдарга кӱрежин кӧргӱсти. Бу туштажузы, бу кереги учун ого јаан быйан» — деп, РСФСР-дыҥ нерелӱ тазыктыраачызы, Алтай Республиканыҥ Јааныныҥ советниги Александр Манзыров темдектеген.
Ады-чуузы чыккан алып-баатырлар Мингиян Семеновтыҥ ла Алексей Тадыкинниҥ сӱрекей јилбилӱ кӧрӱ-кӱрежиниҥ кийнинеҥ маргаандар улалган. Јиит ӱйе кӱрешчилердиҥ де кӱӱн-санаазы бийик болды деп темдектеер керек. Бу мастер-класс спортчыларга кандый да аҥылу тыныш, ийде берди деп билдирген. Онойып, бескелердиҥ категорияларында јеҥӱчилдер болуп Никита Ошлаков (32 кг, Горно-Алтайсктаҥ), Эрчим Делтоков (35 кг, Кан-Оозынаҥ), Артем Мендешев (38 кг, Оҥдойдоҥ), Арутай Салтунов (42 кг, Горно-Алтайсктаҥ), Константин Книжниченко (45 кг, Горно-Алтайсктаҥ), Никита Дигашев (48 кг, Кан-Оозынаҥ), Кирилл Диятов (52 кг, Горно-Алтайсктаҥ), Константин Мамин (55 кг, Горно-Алтайсктаҥ), Константин Баянкин (60 кг, Кан-Оозынаҥ), Иван Палло (65 кг, Горно-Алтайсктаҥ), Александр Бобров (71 кг, Шабалиннеҥ), Дамир Уванчиков (80 кг, Кош-Агаштаҥ) чыктылар.
Јеҥӱчилдер ле призерлор баалу сыйларла, кӱндӱлӱ грамоталарла, медальдарла кайралдаткан. Је бу маргаандардыҥ эҥ ле јаан учуры ла сыйы бӱгӱнги кӱнде ороонныҥ јуунты командазына кирип турган ла ороон учун кӱрежип турган Мингиян Семеновло, Алексей Тадыкинле болгон чике туштажу, чике куучын-эрмек деп бир де алыҥзыбай јадыс. Кӱрештиҥ кебизинде јуулган бу оогош ӱйе кӱрешчилердиҥ амадузы јаан једимдерге, јеҥӱлерге једери болордо, мындый јолды ӧдӱп койгон, ӧдӱп јаткан јаан ӱйениҥ айтканы, кӧргӱскени, ченемелиле ӱлешкени эҥ ле баалу керек болгоны алаҥзу јок.
Бу кӱн бистиҥ тергеениҥ грек-рим кӱрешчилериниҥ тӱӱкизинде учурлу кӱн болуп артып калар. Олимпий ойындардыҥ кӱлер јеҥӱчили Мингиян Семенов, бистиҥ јерлежис јайалталу спортчы, Россияныҥ чемпионы Алексей Тадыкин кӧп уулчактардыҥ јӱрегине јеҥӱчилдиҥ одын, кӱӱнин ойгозып койды деп иженип јадыс. Эмди јаҥыс ла иштенери, јӱткиири, амадаары, бӱдӱрери артып јат.

Адакыда: Мингиян Семеновтыҥ Туулу Алтайга келгени баштапкы катап эмес. Је кажы ла катап јол-јорыктар, туштажулар јилбилӱ ӧдӱп, јаҥы ийде, јаҥы кӱч берип јат деп, ол темдектеген. Јиит кӱрешчилерге ле олордыҥ тазыктыраачыларына Калмыкияныҥ Геройы алтын јеҥӱлер кӱӱнзеген!

Айгуль Майманова