«Ӱрен, алтай тилиҥди ӱрен»

17.05.2022

«Ак-јарыктыҥ алдына келеле,
Айлу-кӱндӱ јеримди кӧрӧлӧ:
«Адайым» — деген алтай тилим,
«Энейим» — деген эрке тилим…
Керсӱ јонымныҥ чӱми јок кожоҥын
Келишкенче сен кееркедип беретеҥ,
Албатым јуунаткан алтай тилим,
Аарчызы јытанган алтай тилим!» деп, улу бичиичи Лазарь Кокышевтиҥ ӧткӧн чакта тӧрӧл тилдиҥ учурын кӧдӱрип, айдып салган сӧстӧриле кӱӱк айдыҥ 12-чи кӱнинде Горно-Алтайсктагы педколледжте Сибирьдиҥ ле Ыраак Кӱнчыгыштыҥ албатыларыныҥ тӧрӧл тилдери аайынча ӱренчиктердиҥ тергеелер ортодогы олимпиадазы ачылды.

Олимпиаданы баштап ӧткӱрип турган Алтай Республиканыҥ ӱредӱ ле билим аайынча министерствозыныҥ јетирӱзиле, олимпиадада башка-башка тергеелердеҥ текши тооло 154 ӱренчик турушкан. Олор Алтай, Хакас, Тыва, Саха (Якут), Бурят, Татарстан республикалардаҥ ла Кемерово областьтаҥ. Ончозы 9-11 класстардыҥ ӱренчиктери болгоны, байла, тегиндӱ эмес. Школды ӱренип тӱгескен кийнинде кемниҥ де салымы тӧрӧл тилиле колболыжып улалар. Бистиҥ республикадаҥ олимпиадада 17 бала турушкан. Алтай тил ле литература деп тергеелик олимпиадада јеҥӱчилдер болуп чыгала, эмди бойлорыныҥ билгирлерин ченеп, тергеелер ортодогы маргыжуда туружадылар. Олор — республикан лицейдиҥ, В. К. Плакастыҥ адыла адалган республикан гимназияныҥ, Кош-Агаш, Оҥдой, Кан-Оозы ла Шабалин аймактардыҥ ӱренчиктери.
Кӧдӱриҥилӱ ачылтада АР-дыҥ ӱредӱ ле билим аайынча министри О. С. Саврасова (онлайн аайыла), Россия Федерацияныҥ албатыларыныҥ тӧрӧл тили аайынча федерал институттыҥ директорыныҥ ижин удурумга бӱдӱрип турган профессор, филологиялык билимдердиҥ докторы Л. И. Маршева (онлайн аайыла), АР-дыҥ ӱредӱлик ле билим аайынча министриниҥ баштапкы ордынчызы Е. Д. Чандыева, Горно-Алтайсктагы госуниверситеттиҥ алтаистиканыҥ ла тюркологияныҥ факультединиҥ деканы, доцент, филология билимдердиҥ кандидады С. Б. Сарбашева олимпиаданыҥ ижине ајару эдип, тӧрӧл тилдиҥ учурын темдектеп, туружаачыларга једимдер, ачык јолдор кӱӱнзедилер. Чындап та, Кош-Агаштаҥ јиит бичиичилердиҥ «Амаду» деп республикан кӧрӱ-маргаанында турушкан Радмила Лепетова мынайда бичиген эди: «Салымла тартыжар кӱӱндӱ болзоҥ, ончо јакшыны алар болзоҥ, будыҥа бек турарга турзаҥ, ӱрен, алтай тилиҥди ӱрен».
База бир туружаачы Шабалин аймакта Беш-Ӧзӧк јурттаҥ келген Даяна Кукпееваныҥ бичигениле: «Тӧрӧл тилин билбес кижи – чирип калган агаштый кӧҥдӧй. Узун јӱрӱмде эдилген ижи – тегин ле калас ӧткӧн ӧй. Алтай тилис – ол толун ай. Караҥуй тӱнде јолыҥды јарыдар. Алтай тилис – ол јаҥы ай, тыныҥ кыйылза, аргадап алар». Тӧрӧл тили керегинде балдар кандый бийик учурлу сӧстӧрлӧ айткандар! Айдарда, бу да ӧткӱрилип турган олимпиада ийде берип, канаттар сыйлап, тилдиҥ телкем экпиниле согуп, кемди де ичкери учуртып апарар. Ол учушта тӧрӧл тилис оноҥ тыҥ байып, шиҥделип, элбеп таркаар. Мындый шӱӱлте министрдиҥ ордынчызы
Е. Д. Чандыевага келип, бу ууламјыла ишти баштаар керек деп санаага экелген. «Сибирьдиҥ јӧптӧжӱзи» деп ассоциацияныҥ быјыл Якутск калада ӧткӧн јуунында туружып, анда куучын айдып, шӱӱлтезиле таныштырган. Шӱӱлтенеҥ — сӱрекей јаан олимпиадага једип, эмди тергеелер ортодо ӧткӱрилип турганы оморкодулу.

Хамида ТАДИНА
Евгений БУТУШЕВТИҤ фотојуругы

ТОП

«Гуркин» деген телекей: ачылталар ла јажыттар

Г.И. Гуркин ӱйи Мария Агафоновнала Оносто садында Атту-чуулу алтай јурукчы, политикалык ла јондык ишчи Григорий Иванович Чорос-Гуркинниҥ чыккан ӧйин ле јерин чокумдаган јаҥы документтер табылган. «ХХ чактыҥ башталарында Туулу Алтайда эҥ јарлу јон-политикалык ишчилердиҥ бирӱзи, јурукчы Григорий Иванович Чорос-Гуркин 1870 јылдыҥ чаган айыныҥ 12-чи кӱнинде Улалуда чыккан деп чотолот. Је Алтай Республиканыҥ Государстволык архивинде Улалудагы

«Јурукчыныҥ јуртын орныктырары – тӧс иш»

Јурукчыныҥ Оностогы јуртында Атту-чуулу алтай јурукчы, ады јарлу јондык ла политикалык ишчи Григорий Иванович Чорос-Гуркинниҥ чыкканынаҥ ала 155 јылдыгыла колбой тергеебисте кандый иштер темдектелгени керегинде Алтай Республиканыҥ А. В. Анохинниҥ адыла адалган Эл музейиниҥ директоры Римма ЕРКИНОВА куучындайт. – Г. И. Чорос-Гуркинниҥ юбилейине белетенери ле оныла колбой быјыл ӧткӱретен иштер керегинде Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ јакааны

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым