Алтайдын Чолмоны

Јиит лейтенант Калкин

21.06.2022

Јеткер болдыртпазыныҥ органдарыныҥ черӱлери ӧштӱлерле тартыжарында эҥ ле озо јолды ӧдӱп турар бӧлӱк болгон. НКВД-ныҥ кӧп тоолу ишчилери фашисттерле тартыжарында эрчимдӱ турушкандар. Анайда ок чекисттердиҥ алдында турган ууламјылардыҥ бирӱзи – тылды корулаары. Бу оҥдомолдо јаҥыс ла јуучыл бӧлӱктердеги јакшынак айалгаларды тӧзӧӧри эмес, је анайда ок јуу ӧдӱп турган јерлердеҥ качып јӱрген эл-јонныҥ јолдорды аайлу ӧдӧрин ајаруда тудары, дезертирлерди тудуп, кату каруузына тургузары, диверсанттарды ла шпиондорды бедиреп табары.
Јеткер болдыртпазы учун каруулу бӧлӱктиҥ ишчилериниҥ тоозында Туулу Алтайдыҥ ишчилери база болгон. «СМЕРШ» деп адалган контрразведканыҥ бӧлӱгинде турушкандар фашист шпиондорды ла диверсанттарды туткандар. Партизан отрядтарда јуулашкандар фашисттер олјолоп алган јерлерде диверсия ӧткӱрген. Олордоҥ башка ӧштӱниҥ тылдарында аҥылу операциялар бӱдӱрип тургандар база болгонын темдектебеске болбос. Ончо ло јуучылдар бойыныҥ Тӧрӧлин фашисттердеҥ корулаарында јӱрӱмин де кысканбай туружып, јалтанбазын кӧргӱскендер.
Улу јууныҥ кийнинде де бу ӧрӧги адалган бӧлӱкке иштеп келгендер база болгон. Ол тоодо Г. Д. Калкин.
Гавриил Долматович 1923 јылда јаҥар айдыҥ 21-чи кӱнинде Улаган аймактагы Паспарты јуртта чыккан. Школдогы ӱредӱниҥ 8 клазын божодоло, јиит уул Улаган јуртта чыгып турган аймактыҥ «Ойроттыҥ аҥчызы» деп адалган газединде колло бичилген бичимелдерди печатька терип јуур ишке кирген. Иштеп тура, ол мал-аш эмдеер фельдшердиҥ ӱредӱзинде ӱренген. Келер ӧйдӧ
Г. Д. Калкин бойыныҥ салымын јурт ээлемле колбоор амадулу болгон. Сакыбаган јанынаҥ јуу башталып, јииттиҥ јӱрӱми солынган.
1941 јылдыҥ јаҥар айында он сегис јажы јетпеген јиит уулды Кызыл Черӱге черӱчил молјузын бӱдӱрерге алдырткандар. Кыска ӧйдиҥ туркунына мылтыкла адарына ӱренген соҥында, оны јууга ийгендер. Баштап тарый ол артиллерийский полкто разведчик-вычислитель болгон. Сӱреен тыҥ јуу-согушта Гавриил Долматович јаан шыркалаткан, бир јылдыҥ туркунына госпитальдарда јадып эмденген. Је ол качан да колын бош салбаган. Су-кадыгы оҥдоло берерде, оны Вильнюстагы военно-пехотный училищеге ӱредӱге ийгендер.
1944 јылда Г. Д. Калкин ӱредӱзин јеҥӱлӱ тӱгескен. Јиит лейтенантты командование экинчи Ударный армия-ныҥ стрелковой дивизиязыныҥ взводыныҥ командири болуп тургускандар. Взводты баштап тура, јиит командир бойыныҥ бар-јок аргаларын эрчимдӱ кӧргӱскен. Оныҥ башкарган взводы эҥ артыктардыҥ тоозына кирген. «Јакаруны кыйалтазы јок бӱдӱрер, тактиканы јакшы билер, адыжып турган айалгада бойын колго тудуп, бу айалгада кандый шӱӱлте чын болорын тӱрген таап ийерин кӧргӱскен. Бойына ла бойыныҥ јуучылдарына некелтези бийик. Јуу ӧйинде јалтанбас» деп, лейтенант Калкин керегинде командованиези ле оны билер улус айдыжатан.
1945 јылда кочкор айдыҥ бажында совет јуучылдар Польшаныҥ јеринде болгон. Лейтенант Калкинниҥ взводы Грабовец деп адалган јуртка кийдирилген. Бу ла јуртта ӧдӱп турган јууда Гавриил Долматович бойыныҥ јуучыл билгирин ле јалтанбазын база катап кӧргӱскен. Аайы-бажы јок адыштарда, јуу-согушта экинчи взводтыҥ командири јеҥ јастанып јыгылган. Офицер Калкин бир де эреҥис јогынаҥ взводло башкарарын бойына алынып, взводтыҥ алдында тургузылган молјуны јеҥӱлӱ бӱдерген. Бу јалтанбас учурал учун «Кызыл Чолмон» орден бир канча айдыҥ бажында бойыныҥ ээзине табыштырылган. Ээчиде кайралдар герой јуучылда кӧп болгон. Улу јуу ӧйинде ол Отечественный јууныҥ II степеньдӱ ордениле, «За взятие Кенигсберга» ла «За Победу над Германией» деп медальдарла кайралдаткан. Улу Јеҥӱни, 1945 јылдыҥ кӱӱк айыныҥ 9-чы кӱнин, ол Польшаныҥа јеринде уткуган.
Улу јуу божогон кийнинде Гавриил Долматович бойыныҥ тӧрӧл Туулу Алтайына јанып келген. Ол бойыныҥ ишмекчи јолын государственный безопасностьтыҥ бӧлӱгинде улалткан. Он јылдыҥ туркунына Г. Д. Калкин Алтай крайдагы МГБ-ныҥ Улаган аймактагы бӧлӱгиниҥ оперуполномоченныйы болуп иштеген.
Улу јууныҥ туружаачыларыныҥ тоозы кажы ла јыл астайт. Улу јуу ӧйинде бойыныҥ јӱрӱмин кысканбай турушкан улустыҥ ады-јолдорын биске ундыырга јарабас. Јиит ӱйе ветерандардыҥ адын эзем эдип алып јӱргенде, олордыҥ ӧткӧн јалтанбас јуучыл јолдоры јажына артар.

Россияныҥ УФСБ-ныҥ Алтай Республика аайынча бӧлӱги