«Бабырганда» ӱредӱлӱ тазыктыру кидим ӧдӧт

12.08.2022

Куран айдыҥ 8-чи кӱнинде тергеебистиҥ СМИ-лериниҥ ишчилери Подгорное јурттыҥ јанында турган «Бабырган» деп адалган ӱредӱлик-тазыктыру тӧс јерге барып, мында тазыктырынып турган грек-рим кӱрешчилерге туштадылар. Туштажуны Алтай Республиканыҥ Олимпий соведин башкарган Александр Телесов баштап ӧткӱргенин темдектеер керек. Спортчыларла ӧткӧн куучын-эрмекте онойдо ок грек-рим кӱрештиҥ республикан федерациязыныҥ јааны Иван Самтаев, тӧс јердиҥ башкараачылары-тӧзӧӧчилери Геннадий Бачимов ло Экемел Ефтифеева туруштылар.

Олимпий кыймыгу Алтай Республикада ижин улалтып апарып јат. Олимпий бастырароссиялык кӱн быјыл кичӱ изӱ айда тергееде бийик кеминде темдектелгенин эске алып ийектер. Кичӱ изӱ айда бистиҥ республикага Россияныҥ Олимпий комитединде тергеелердеги ишти башкарып турган Алексей Алексеевич Похаленко келип јӱргени база јаан учурлу. Ол јербойыныҥ Олимпий совединиҥ ижине бийик баа берип, мынаҥ ары ӧйлӧрдӧ тургузылган амадуларды јӧмӧӧрин темдектеген эди. Онойдо ок ороонныҥ олимпий чемпиондоры кажы ла јыл башка-башка тергеелерде болуп, балдарла, јашӧскӱримле, эл-јонло туштажып, куучын-эрмек ӧткӱрип, бойыныҥ јеҥӱлӱ јолдоры, тазыктырузы керегинде элбеде куучындап турганы олимпий кыймыгуныҥ база бир јаан бӧлӱк ижи болуп турганын канайда айтпас. Быјыл мындый туштажуларды тӧзӧп ӧткӱрип турган бастырароссиялык бирликтиҥ башкараачызы Наталья Боярская олимпий чемпиондорло кожо Алтай Республикага сыгын айдыҥ учында келерин угускан. Чемпиондорло туштажулар Оҥдойдо, Шабалинде, Акташта, Мукур-Таркатыда, Чамалда, Маймада ӧткӱрилери темдектелген. Наталья Боярская тергеениҥ Олимпий соведиле јуук колбуда иштеп турганы база аҥылу.
Тергеениҥ Олимпий совединиҥ ижиниҥ тӧс амадуларыныҥ бирӱзи – спорттыҥ олимпий бӱдӱмдериниҥ тергеедеги ижин ууламјылап јӧмӧжӧри. Бу амадуга тӧзӧлгӧлӧнип, «Бабырган» деп тӧс јерде туштажу, куучын-эрмек ӧткӱрилгени бу деп темдектеер керек.
Подгорное јурттыҥ јанында турган «Бабырган» деп адалган ӱредӱлик-тазыктыру тӧс јер бойыныҥ ижин бу ла јайдыҥ тал-ортозында баштаган да болзо, оныҥ ижи бӱгӱн кидим ӧдӱп јат. Куран айдыҥ бажынаҥ ала мында тазыктыруны грек-рим кӱрешле Алтай Республиканыҥ јуунты командазына кирип турган 2006-2008 јылдарда чыккан кӱрешчилер ӧткӱлейт. Улаган, Кош-Агаш, Оҥдой, Кан-Оозы, Шабалин, Кӧксуу-Оозы аймактардаҥ келген он алты кӱрешчини тазыктыраачылар Батыр Бултаев ле Айсудур Еликпеев тазыктырып, быјылгы кӱсте болотон јаан маргаандарга – Сибирьдиҥ ле Россияныҥ первенстволорына, Россияныҥ Кубогына, Александр Карелинниҥ адылу турнирине (Россияныҥ окылу эмес первенствозы деп чотолот) белетейдилер. Спортчылардыҥ тазыктырузы куран айдыҥ тал-ортозына јетире ӧдӧр.
Тазыктыру иш керегинде Батыр Юрьевич ле Айсудур Юрьевич мынайда куучындагылады: «Бис он алты јашка јеткен уулдар ортодо ӱредӱлик-тазыктыру ижисти куран айдыҥ бажынаҥ ала баштаганыс, бу айдыҥ он алтынчы кӱнинде тӱгезерис.
Текши алза, ижис кеминде барып јат. Кӱрешчилердиҥ кӱӱн-табы бийик. Тазыктыру ишке бастыра айалгалар тӧзӧлгӧн. Темдектелген режим-некелте аайынча уулдарды ӱредедис. Јаан кебисте кӱрештиҥ прием-аргаларына темиктиредис. Онойдо ок колдыҥ, буттыҥ кӱчин тазыктырарга чой, штанга, дисктер кӧдӱришле тазыктырадыс. Тренажер-эдим база бар. Эртен тура кӱрешчилер зарядка эдип кросс јӱгӱргилейт. Оноҥ тӱш туркунына ӱч катап тазыктыру-ӱредӱ ӧдӧт. Ӱч катап ажанып јадыс. Тал-тӱштеги ажаныштыҥ кийнинде тӧрт часка јетире амыраш база темдектелген. Онойдо ок бассейнде эжинедис, изӱ мылчада јунунадыс. Бастыразын ајаруга алза, спортчыларга једимдӱ тазыктырынатан бастыра айалгалар тӧзӧлгӧн. Оныҥ учун, Геннадий Юрьевичке јаан быйаныс айдадыс. Экемел Геннадьевнага амтанду ла тузалу аш-курсагы учун јаан алкыш-быйаныс.
Кӱскиде бисти јаан маргаандар сакып јат. Оныҥ учун бойыстыҥ алдыска ол маргаандарга једимдӱ белетенер амаду тургузып јадыс. Јаан јӧмӧлтӧ учун быйанды Олимпий советтиҥ јааны Александр Егорович Телесовко, грек-рим кӱрешле республиканыҥ федерациязыныҥ башкараачызы Иван Адучинович Самтаевке јетиредис».
Грек-рим кӱрешчилерди Александр Егорович Телесов, Иван Адучинович Самтаев, Геннадий Юрьевич Бачимов уткуп, бек кӱӱн-тап, јеҥӱге јӱткӱмел ле јаан јеҥӱлер кӱӱнзегиледи. Александр Егорович спортчыларга олимпий кийим-экипировка сыйлады.
Олимпий советтиҥ амадузы спорттыҥ олимпий бӱдӱмдериниҥ тергеедеги ӧзӱмине, ижине јӧмӧжӧри болгонын темдектегенис. Александр Егоровичтиҥ айтканыла болзо, Алтай Республикада олимпий кыймыгуныҥ ижи эрчимделип, Олимпий совет бойыныҥ алдына оноҥ јаан сурактар тургузып турганы – ӧйдиҥ некелтези. Курч сурактардыҥ тоозына бу ла ӱредӱлик-тазыктыру тӧс јердиҥ ижин, бӱдӱмин элбедери кирип јат. Алтай Республикада ороон кемине једип турган ӱредӱлик-тазыктыру тӧс јер ачар керек. Бу тӧс јерде јаҥыс ла бистиҥ тергеениҥ эмес, бастыра Сибирьдиҥ, ороонныҥ спортчылары тазыктырынзын. Ол тушта бистиҥ республикага ајару јаандаар.
Олимпий резервтиҥ училищезин ачар деген сурак там ла некелтелӱ тура берди. Бистиҥ јайалталу спортчыларыс ӧскӧ тергеелерде, талаларда тазыктырынып, алтын јеҥӱлерин олордыҥ кӧмзӧзине экеледилер. Ӧткӧн јылдардыҥ туркунына бистиҥ спортчылар Барнаулдыҥ, Новокузнецктиҥ, Кемеровоныҥ, Уралдыҥ олимпий школдорында, училищелеринде ӱренгилеп тазыктырынган, бӱгӱн де ондо тазыктырынадылар. Бистиҥ республикада бастырајандай бийик кемдӱ тазыктырынар тӧс јерди де, Олимпий резервтиҥ училищезин де ачар аргалар бар. Профессионал ӱредӱчилер-тазыктыраачылар бисте толо, педколледжтиҥ база-јери база иштеп јат. Айдарда, јаҥда отурган башкараачылар јӧмӧгӧн болзо, спортчылардыҥ бу агару амадузы бӱдер эди. Оноҥ ӧскӧ олимпий бӱдӱмдердиҥ ӧзӱмине ле јаан једимдерине иженери кӱчке келижер.
Олимпий бӱдӱмдерге кирбей турган спортбӱдӱмдер јанынаҥ башка куучын. Россияныҥ Олимпий комитединде олор тӧс бӱдӱмдердиҥ кийнинеҥ барып јат. Оныҥ учун олимпий эмес бӱдӱмдерле ороонды да, телекейди де јеҥип алганы ӧскӧ баалаш аайынча барат. Айдарда, бистиҥ алдыста олимпий бӱдӱмдердиҥ ӧзӱмине ле олимпий чемпиондор тазыктырарына ууландырылган јаан ла кӱч иш туруп јат.
Адакыда, Александр Егорович кӱрешчилерге једимдӱ тазыктыру кӱӱнзеп, бу кӱч ӧйдӧ грек-рим кӱрешти талдап, тазыктырынып турганы учун быйан айтты. Ӧскӧ бӱдӱмдерге кӧрӧ, грек-рим кӱрешле (классический кӱрешле) јаан једимге једерге јаантайын кӱч болгон. Онойдо ок Олимпий советтиҥ јааны «Бабырган» тӧс јердиҥ башкараачылары-тӧзӧӧчилери Экемел Геннадьевна Ефтифеевага, Геннадий Юрьевич Бачимовко быйанын јетирип, једимдӱ иш, ӧзӱм кӱӱнзеди.

Айгуль Майманова
Автордыҥ фотојуругында: тазыктыру ӧйинде «Бабырганда»

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина