Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Туралар «отургызары» — сӱӱген ижим

12.08.2022

«Айылым, сӱӱген айылым…». Кӱч ишмекчи кӱнниҥ кийнинеҥ јанып келеле, оной айдып турганар ба? Јадып турган таҥынаҥ туразы, ӧргӧӧзи, квартиразы эмезе болчок чадыры да болзын — ол кажы ла кижиге, байла, эҥ ле јылу, токыналу јери ле шибеези. Туку качангы ӧйлӧрдӧҥ бери улус сооктоҥ, салкыннаҥ, јааштаҥ, кӱннеҥ коруланарга туралар тудуп келген. Айдарда, тудаачы-строительдиҥ ижи јебрен профессиялардыҥ бирӱзи деп айдарга јараар. Бу ла куран айдыҥ 14-чи кӱнинде орооныста Строительдердиҥ кӱни темдектелер. Ого учурлай бис «Јылдыстыктыҥ» тӧс геройы болзын деп тудум бӧлӱкте иштеп турган јиит јерлежис Марина КАРА-САЛДЫ кычырдыбыс.

Республикан гимназияны божодып, Томск-тогы архитектурно-строительный университетке кирер арга болордо, экзамендерди јакшы табыштырып, кирип алган. Ондый ӱредӱ чике амадузы болбогон эмтир. Је ӱредӱзи Маринага јараган, оныҥ учун ол кажы ла сессияны јакшы темдектерге табыштырып, јаантайын стипендия алып ӱренген. Керек дезе ол сопромат (сопротивление материалов) деген кӱч предметле «нӧкӧрлӧжип», конференцияларда да турушкан.
ТГАСУ-ны 2008 јылда божодып, кичӱ тӧрӧлине јанып келеле, јиит кижи кӧндӱре ле ишке чыккан. «Алтайдорпроект» тӧзӧмӧлдӧ јети јыл кире иштеп, ол Горно-Алтайсктыҥ ичинде кӧп тудум ӱлекерлер белетеген. Темдектезе, Майма јурттыҥ тӧс тепсеҥи, каланыҥ Проточный оромында кӧп квартираларлу туралар, садуныҥ тӧс јерлери, аймактарда ФАП-тар, балдардыҥ садтары ла оноҥ до ӧскӧлӧри.
Тудум иштерде генеральный план тургузары эҥ ле учурлу бӧлӱктердиҥ бирӱзи. Элдеҥ ле озо генплан ла архитектура эдилет. Оныҥ кийнинде олорго тайанып, арткан иштер ӧткӱрилет.
— Јердиҥ топографиялык съемказын алып, керектӱ кемјӱлерин темдектеп, кӱнниҥ аайына келиштирип, јердиҥ алдыла барар колбоштыруларды, јердиҥ бойыныҥ бийигин-јалбагын ајарып, тураны јерге «отургызар» керек.
Кезик улус дезе чечектер отургызат, мен дезе туралар «отургызадым» — деп, генпланист каткырат.
2015 јылда Марина Камчаткага барып, ондо ишке киреле, ӱч јылдыҥ туркунына сӱрекей керектӱ јаан ченемел алган. Ижин чыҥдый бӱдӱрген јиит специалистке ыраак Камчаткадаҥ, Москвадаҥ эмди де кӧп јакылта-заказтар келет. Ол тоодо Марина туку Командор ортолыктарда Никольское деген јуртта јаткан ончо эл-јонго одыру берер котельныйдыҥ ӱлекерин чоттошкон.
Оныҥ турушкан кӧп тоолу иштериниҥ тоозында калада алтай калыктыҥ сакылталу 7-чи школыныҥ ӱлекерин айтпас арга јок.
— Алтай школысты тударга сӱрекей јакшы ӱлекер белетелген. Ол аайынча балдарда стадион, волейбол, баскетбол, теннис ойноор, оогош ӱренчиктер ойнойтон јерлер болор. Турган јери Майманыҥ јарады да болзо, ол ончо ээжилерле бийиктедилип, суу кӧпшииринеҥ корулалган. Кийнинде балдарыс јаҥы, јараш школдо јаҥыс ла јакшы темдектерге ӱренер учурлу болор, ол тоодо алтай тилиле (кӱлӱмзиренет).
Маринаныҥ шӱӱлтезиле, амадаганыла, келер ӧйдӧ тергеебисте јаҥыс ла тӧрттолук тегин эмес, је алтай бӱдӱмдӱ туралар тудар керек. Ол айылдап та келгендерге солун болор эди. Онойдо ок калада арткан тӱӱкилик тоолу ла тураны орныктырып, кичееп алары оныҥ текши тыш бӱдӱмине јарамыкту ла келер ӱйелерге јакшынак энчи болор.
Иштиҥ некелтелери аайынча генпланист Владивосток, Москва калаларга барып, билгирин јаантайын бийиктедип турат.
Бойыныҥ айылын Марина эш-нӧкӧри Аясла кожо ӱлекерлеп туткан. Аяс Владиславович база тудум бӧлӱкте инженер-строитель болуп иштейт. Ишмекчи кӱнниҥ кийнинде айылда да куучындардыҥ сурагы тудум иштер ле олордыҥ јажыттары болот. Ижи аайынча ченемели јаан ӧбӧгӧни Маринага тузалу јӧптӧр дӧ айдып берет.
Олордыҥ куучынын угуп, кызычагы Дайана да тудум иштерде кӧпти билер болуп калган деп, энези айдат. Балазы ада-энезиниҥ јолыла барар аргалу, нениҥ учун дезе ол јуранарын, пластилиннеҥ не-немени эптеп эдерин сӱӱйт.
Марина бойы да узыла адазын тӧзӧгӧн деп айдарга јараар. Кара майман сӧӧктӱ Роман Николаевич Мамаков јадын-јӱрӱмге, ээлемге керектӱ ончо эдимдерди бойы санан табып, чӱмдеп, сулап ийер јайалталу кижи. Ол эш-нӧкӧри Роза Донскоевнала кожо ӱч кызын јаштаҥ ала ишке ӱредип салган. Ӱзеери нак биле јаантайын кожо јоруктап, јиилек, мешке јууп турганы балдарыныҥ таскамалына јакшы камаанын јетирген деп, Марина айдат. Оныҥ эјези Сынару 7-чи школдо биологияныҥ ӱредӱчизи, сыйны Эркелей тӧрӧл Оҥдой јуртыныҥ башкартузында экономист болуп иштейт.
Геройыс кайындары Нелли Николаевна Кара-Сал ла Асадула Магомедович Хайбулаев керегинде база јылу сӧстӧр айдат. Оныҥ кайын энези республикада ады јарлу эмчи, кайын адазы дезе профессиязыла база строитель. Тургуза ӧйдӧ экӱлези амыралтада.
Јиит кычыраачыларыска Марина эҥ ле озо ада-энезин тооп, кичееп, ӱредӱзин јакшы ӱрензин ле кийнинде талдап алган ижин чыҥдый бӱдӱрзин деп јакарат. Тудум бӧлӱкте иштеп тургандарды келип јаткан профессионал байрамыла уткуп, ончозына айас теҥери, кӧп јаҥы объекттер ле бек су-кадык кӱӱнзейт.
Адакыда бис Маринаны база уткуп, ого ачык јолдор, јилбилӱ ле Алтайына тузалу кӧп ӱлекерлер ле амыр-энчӱ кӱӱнзедис.

Эмина КУДАЧИНА
Фотојурук билелик кӧмзӧдӧҥ

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина