Тергеениҥ ӧзӱминиҥ сурактарын шӱӱшкен

16.08.2022

Россия Федерацияныҥ башкарузыныҥ председатели Михаил Мишустин Алтай Республикада ишмекчи јол-јорыкла болуп, тергеениҥ башчызы Олег Хорохординле туштажу ӧткӱрген.

Туштажуда тӧс суракла АР-дыҥ јонјӱрӱм-экономикалык ӧзӱминиҥ таҥынаҥ программазын бӱдӱрери канайда ӧдӱп турганы шӱӱжилип кӧрӱлген. Бу программала тергее быјыл 1 млрд салковой акча алган.
«Тергеениҥ ӧзӱмине миллиард салковой акча чыгарылганы инфраструктураныҥ, јонјӱрӱмдик ӱлекерлердиҥ ӧзӱмине билдирлӱ камаанын јетирер аргалу» — деп, Михаил Мишустин темдектеген.
Олег Хорохординниҥ айтканыла, бу программаны 5 јылдыҥ туркунына бӱдӱрер ӧйдиҥ туркунына тергее улус иштеер јаҥы 2,5 муҥ јер тӧзӧӧр учурлу. Программаны 2022 јылдыҥ кичӱ изӱ айына јетире бӱдӱрген ӧйдиҥ туркунына улус иштеер 611 јер тӧзӧлгӧн, бюджеттиҥ эмес 341 млн салковой инвестициялар тартылган, 21 инвестиционный ӱлекерлер јӧмӧлгӧн. Быјыл база 365 иштеер јерлер тӧзӧлӧри, 382 млн салковойдыҥ инвестицияларын тартып алары темдектелет.
«Јети айдыҥ уч-турулталарыла болзо, кассовый бӱдӱриштиҥ кеми 312,7 млн салковой — ол 29,3 %. Онызы бисти чочытпайт, бис бойыстыҥ графигисле иштейдис, нениҥ учун дезе, кассовый чыгымдардыҥ тӧс бӧлӱги сыгын-јаҥар айларга келижери темдектелген. Федерал бюджеттиҥ акча-манады јылдыҥ учына јетире бӱткӱлинче тузаланылып калар» — деп, башчы айткан.
Республикан классикалык лицейдиҥ јаҥы туразын тудары аайынча сурак таҥынаҥ шӱӱжилген. Михаил Мишустин 2021 јылда бистиҥ тергееде ишмекчи јол-јорыкла бололо, анда болгон.
«Лицейдиҥ јаҥы туразын тудары јанынаҥ кеми 40 муҥ квадратный метрдеҥ кӧп јер ӧткӧн јылда Горно-Алтайскта берилип калган.
Мында 850 ӱренчик ӱренер тура, республиканыҥ аймактарынаҥ келип ӱренип турган 200 бала јадар јерлӱ интернат тудулары темдектелген. Ӱлекер-чоттомол документтер тургуза ӧйдӧ экспертизаны ӧдӧт» — деп, тергеениҥ башкараачызы куучындаган.
Олег Хорохординниҥ јетиргениле, демографиялык субсидияны берери аайынча угузу бичикти тергее чаган айда минӱредӱликке табыштырып салган. РФ-тыҥ башкарузы ӱренчиктер ӱренер тураны тударына 1,123 млрд салковой акчаны чыгарып салган. Бюджеттиҥ чодыла дезе 2,433 млрд салковой акча керек.
«Бис акча-манатла јеткилдештиҥ эки арга-вариантын јарамыкту экспертиза аларына јетире шӱӱп кӧрӧдис. Баштапкы аргала болзо, тудум иштер концессионердиҥ акча-манадыныҥ чодыла тудулар — ол «Прошкола». Минӱредӱликте биске айтканыла, бу учуралда республикан бюджеттиҥ акчазы орныктырылгадый. Экинчи арга — «ДОМ. РФ». Госјӧптӧжӱге тӧзӧлгӧлӧнип, инфраструктурный займды тартканы ажыра тудары керегинде сурак шӱӱжилет» — деп, башчы јартаган.
Анайда ок ол «Амза» деп агропромышленный паркты тудары тӱгенгени керегинде айткан. Премьер-министр ол объектте 2021 јылда болгон. Бу ӱлекердиҥ тӧртинчи бӧлӱгин бӱдӱрери тӱгенип јат. Сооткыштардыҥ блогын сыгын айда тузаланарына табыштырары темдектелет.
Ӱлекердиҥ иштериниҥ баштапкы ӱч бӧлӱгиниҥ туркунына јеткилдеечи инфраструктура, производственный ла административно-офисный туралар тузаланарына табыштырылган. Тургуза ӧйдӧ анда мӧтти ле ичер сууны урары, пастил эдери ӧдӧт. Озолондыра чоттомолло, парк толо кеминде 2024 јыл кирезинде иштеер.
Олег Хорохординниҥ темдектегениле, 3,5 јылдыҥ туркунына 3 аграрий 2,2 млрд салковойдыҥ јӧмӧлтӧзин алган, ол тоодо 2021 јылда эдилген јӧмӧлтӧниҥ кеми 697,1 млн салковой, 2022 јылдыҥ баштапкы јарымјылдыгында 679 аграрий 400 млн салковойдыҥ јӧмӧлтӧзин алган.
Акча-манат элитный ӱрендер, укту мал, техника ла јазалдар садып аларына, сӱт ле тӱк иштеп аларына, билелик фермаларды јӧмӧӧрине, јурт кооперацияга, ӧзӱмдер ӧскӱрерине ле ӧскӧ дӧ ууламјыларга ууландырылат.
Туштажуда шӱӱжилип кӧрӱлген база бир сурак — Алтын Кӧлгӧ тууразынаҥ каршу јетирилериниҥ кемин јабызадары аайынча инфраструктураныҥ тӧрт объегин тӧзӧӧри. Ого акча республикан ла федерал бюджеттердеҥ чыгарылган.
«Слердиҥ јӧмӧлтӧгӧрдиҥ шылтузында былтыр 2020 јылда тузаланылбаган акча-манат кайра јандырылган. Ол акчаныҥ чодыла 2021 јылда ӱч объект табыштырылган: Артыбаш ла Иогач јурттарда арутаар јазалдар ла канализацияныҥ сетьтери, Артыбашта сууныҥ сетьтери, башнялар ла скважиналар» — деп, субъекттиҥ башкараачызы куучындаган.
Оныҥ айтканыла, Иогачта сетьтерди, башняларды ла скважиналарды тудары аайынча иштер улалганча, бу иштер 81 процентке бӱдӱп калган. Тудум-монтажный иштерди сыгын айдыҥ 15-чи кӱни кирезинде тӱгезип салар, объекттерди тузаланарына ӱлӱрген айдыҥ 30-чы кӱнинде табыштырар деп темдектелген.
«Ол јараш ла кайкамчылу кӧл. Оныҥ да учун анда экология јанынаҥ айалга јарамыкту болзын деп кӱӱнзейдис» — деп, Михаил Мишустин айткан.

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина