Таш туралар ортодо јараштыҥ ортолыгы

19.08.2022

Јажыл кичинек калабысла базып турала, оныҥ Советский оромында таҥынаҥ турган эҥ јараш туразын ајарбас арга јок. Ондо јӱзӱн-јӱкӱр чечектер ӧзӧт, чеденинде ле ичинде солун тындулар отурат — јаркынду чӧрчӧк телекейи. Ачынып-кородоп, санааркап та калган кижи мыны кӧрӱп, кӱӱн-санаазы бийиктееринде алаҥзу јок. Бу јараштыҥ ортолыгыныҥ ээлериле јууктада таныжалы.

Галина Кокорина одус јыл кире ӧйдиҥ туркунына Горно-Алтайскта балдардыҥ 12-чи таҥмалу садында казан азаачы болуп иштеген. Сӱӱген ижинде ол таскадаачыларла, нянечкаларла кожо балдарды сӱӱндирерге, јаантайын кандый бир јайаандык иштерде, садиктиҥ ичин јарандырарында туружарга, не-неменеҥ солун эдимдер эдерге ӱренип калган. «Галина Александровна Левинская башкарган нак ӧмӧлигисле ӱзе ишти јаба, јӧмӧжип эдер болгоныс» — деп, ол айдат. Амыралтага чыгып, бош ӧйи кӧптӧй берерде, Галина Васильевна иште алган јакшынак темигӱзин таштабай, айлыныҥ тыштын чечектерле, јараш эдимдерле јарандырар деп шӱӱген. Чечектер ӧскӱрерин дезе ол јаантайын сӱӱген.
Быјыл чечектериниҥ тоозын эмеш астадарга келишкен, «Јажыс јаанап турган ине, арып та јадыс. Суула да кӱч боло берген учун чечектерди эмеш астатканыс. Кижиге јиит тужында мындый јарашты тӧзӧмӧлдӱ эдерге ӧй јетпеген ине, эки баланы азыраарга јаҥыс та эмес иште иштеер керек болгон. Кӱчис астап та турган болзо, мынаҥ да ары албаданарыс. Бойыска да, айылдаштарыска да бийик кӱӱн-санаа, кӱлӱмји сыйлаарга» — деп, эпши куучындады. Галина Кокорина Алтайдӧӧн Ленинградский областьтаҥ кӧчӱп келген. Эш-нӧкӧри Виктор Яковлевич Сергеев дезе мында ла чыккан-ӧскӧн.
Олор экӱниҥ эптеп јазаган јараш иштерин кӧрӧргӧ ӱренип калган таныштары, айылдаштары, туура да улус, чеден ажыра, «Быјыл не-не јаҥы болор бо?» — деп соныркагылайтан.
Галина Васильевна ӱрендер алып, бастыра чечектерин бойы ӧскӱрет, ол тоодо коркышту «чӧрчӧкчил» петунияны. Мынаҥ озо јылдарда ол јӱстер тоолу горшокто петуниялар отургузатан. Канча јылга чечектерди кандый ӱреннеҥ, кандый јерге отургузар деп угуп-кычырып, кӧпти билип алган. Эмди ол бойы да улусла ченемелиле ӱлежип, јӧптӧр айдып берет.
Мындый јарашты эдерге Галина Васильевнага эжиниҥ болужы јогынаҥ кӱч болор эди. Виктор Яковлевич ӱредӱзиле электрик. Кӧп јылдардыҥ туркунына бӧс согор фабрикада, оноҥ ПАТП-да иштеген. Эмди база амыралтада. Алтын колду, ус кижи эпшизи нени ле сураза, бир де мойнобой, эдип, болужып берет. Онойып та эмес, олор ончозын кожо-јаба санан табып, чӱмдеп иштенедилер деп айдар керек. Мындый јилбӱзи экӱлезине сӱӱнчи ле јакшы кӱӱн-тап сыйлайт.
Олор интернеттеҥ солун эдимдерди, шӱӱлте-ӱлекерлерди кӧрӱп, јӧптӧжип, јаҥы нени-нени бир ӧмӧ-јӧмӧ эдип ийедилер. Иштеҥкей ле кеендик кӧрӱмдӱ эжерге узанарга керектӱ не-немеле кӧп улус болужып турган эмтир. Темдектезе, олордыҥ чеденинде совет мультиктердиҥ пластик крышка-каптардаҥ тизилген геройлоры отурат. Гав деген кискечекти, оныҥ нӧкӧрлӧри ийдичек ле тийиҥешти, кӱӱлелерди эдерге муҥдар тоолу крышкаларды каладаҥ, Маймадаҥ, Чойдоҥ до улус экелген. «Сӱрее-чӧптӱ јерлердеҥ де јууганыс» — деп, Виктор Яковлевич каткырат. Оныҥ баркалары эдимдердиҥ ӱлекерлерин чоттоп, јаандарыныҥ јилбӱзин база јӧмӧйт. Чындап, кӱӱлелерди олор 9 Майга учурлап јазаган, јанына Јеҥӱниҥ маанызын таккан болгон.
Тураныҥ тыштында гипстеҥ, бетонноҥ, пластиктеҥ эдилген јараш тындулар отурат. Олорды эмеген-ӧбӧгӧн Бийск каланыҥ јанында эмезе бистиҥ калада садудаҥ алат. Ӱзеери тӧрӧӧндӧри ле нӧкӧрлӧри Галина Васильевнаныҥ чыккан кӱнине нени сыйлаарын туку качаннаҥ бери билер.
Јаан мӧндӱрлӱ јылда мында кӧп эдимдер оодылган, эки јыл кайра олордыҥ јери сууга да тыҥ алдырткан эмтир. Айдарда, мынаҥ озо јылдарда мында оноҥ до јараш ла байлык болгон.
Галина Васильевнада ла Виктор Яковлевичте эмди де кӧп санаалар, солун-јараш эдимдер эдер кӱӱн бар. Је келер тоолу јылдарда олорго бу ижин бир эмеш токтодорго келижер. Нениҥ учун дезе, биле эски туразын бузуп, јаҥы тура тударга белетенет. Кӱскиде чечектерди казып, эдимдерди ӧскӧ јерге кӧчӱрер керек болор.
Иштеҥкей билениҥ эмдиги туразын Галина Васильевнага кийим кӧктӧӧр фабрика 40 јыл кайра садып берген (ол фабриканыҥ садигинде иштеген учун). Јаҥы ӧй келерде, одоштой турган таҥынаҥ кӧп тураларды бузуп, кӧп квартираларлу бийик туралар туткан. Је Г. Кокоринаныҥ туразыныҥ јери сууга алдыртып турган учун ого тийбеген.
Калачагыска јарашты сыйлаган јерлештериске быйан айдып, бек су-кадык, ончо амадулары бӱтсин, эл-јоныс тооп ло јӧмӧжип турзын деп кӱӱнзейли.

Эмина КУДАЧИНА
Автордыҥ фотојуруктары

ТОП

«Гуркин» деген телекей: ачылталар ла јажыттар

Г.И. Гуркин ӱйи Мария Агафоновнала Оносто садында Атту-чуулу алтай јурукчы, политикалык ла јондык ишчи Григорий Иванович Чорос-Гуркинниҥ чыккан ӧйин ле јерин чокумдаган јаҥы документтер табылган. «ХХ чактыҥ башталарында Туулу Алтайда эҥ јарлу јон-политикалык ишчилердиҥ бирӱзи, јурукчы Григорий Иванович Чорос-Гуркин 1870 јылдыҥ чаган айыныҥ 12-чи кӱнинде Улалуда чыккан деп чотолот. Је Алтай Республиканыҥ Государстволык архивинде Улалудагы

«Јурукчыныҥ јуртын орныктырары – тӧс иш»

Јурукчыныҥ Оностогы јуртында Атту-чуулу алтай јурукчы, ады јарлу јондык ла политикалык ишчи Григорий Иванович Чорос-Гуркинниҥ чыкканынаҥ ала 155 јылдыгыла колбой тергеебисте кандый иштер темдектелгени керегинде Алтай Республиканыҥ А. В. Анохинниҥ адыла адалган Эл музейиниҥ директоры Римма ЕРКИНОВА куучындайт. – Г. И. Чорос-Гуркинниҥ юбилейине белетенери ле оныла колбой быјыл ӧткӱретен иштер керегинде Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ јакааны

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым