«Эпчил алтай кыс» јаҥжыгу јолын алынзын

26.08.2022

«Эпчил алтай кыс» деп кӧрӱ куран айдыҥ 22-чи кӱнинде Кан-Оозы јуртта бийик кеминде ӧтти. Јилбилӱ, солун кӧрӱ. Кем де бу јаражайлардыҥ ээчиде кӧрӱзи деп сананган болзо, бир эмеш јартамал эдийгедий. Кӧрӱниҥ авторы ады јарлу кайчы, кӱӱчи, кожоҥчы Мерген Тельденов болор.

Мергенниҥ темдектегениле, кажы ла алтай кыс кеберкек, је оныҥ ӱстине кыс кижиниҥ јаражы – оныҥ санаазында, байлык кӧрӱминде, чӱм-јаҥын билеринде, тӧп кылык-јаҥында. Айдарда, мындый кӧрӱ ӧткӱрер деген санаа Мергенге узак амыр бербей јӱрген болтыр. Мерген бу санаа-кӱӱниле нӧкӧри Рустам Кокушевле ӱлешкен. Рустам Владимирович јарадып, акту кӱӱнинеҥ кӧрӱни ӧткӱрерине јӧмӧжӧр деп санаага келген. Чындап та, кӧп тӱрк албатыларда бого тӱҥей кӧрӱлер ӧткӱрери јаҥжыгу-јолын алынган. Эпши кижи – ол элдеҥ озо Эне. Эненеҥ, эне кижиниҥ тазыктырузынаҥ, јӧмӧлтӧзинеҥ ӧзӱм камаанду: баланыҥ, ӱйениҥ, бÿткÿл калыктыҥ.
Анайып, баштапкы кӧрӱ 2018 јылда Барнаул калада ӧткӧн, ондо јеҥӱчил болуп Кан-Оозы аймактыҥ Моты-Оозы јуртынаҥ Эркелей Тоедова чыккан эди. Ол ӧйдӧ Эркелей Барнаулдагы эл университетте ӱренип турган студент. Јеҥӱчилге кӧлӱк сыйлалган. Бу да баалу сыйды Рустам Владимирович нӧкӧрлӧриле кожо акча-манат јууп, тургускан эмтир. Экинчи кӧрӱ башкы јыл Улаган аймакта бийик кеминде ӧткӧн эди.
Эмди кӧрӱниҥ тӱӱкизин улалтып, ӱчинчи «Эпчил алтай кыс» Кан-Оозында ӧткӱрилди. Мында јети эпчил кыс турушты: Кан-Оозы јурттаҥ иркит сӧӧктӱ Лера Аладякова ла Арина Альчина, база иркит сӧӧктӱ, Мӧндӱр-Соккон јурттаҥ тодош сӧӧктӱ Байару Васильева, Јабаган јурттаҥ иркит сӧӧктӱ Валентина Анатпаева, Кырлык јурттаҥ тодош сӧӧктӱ Асель Наурчакова, Экинур јурттаҥ кергил сӧӧктӱ Байару Темеева ла моҥол-кӧбӧк сӧӧктӱ Виктория Транова. Кӧрӱниҥ жюри камызында «Эпчил алтай кыс» ӱлекердиҥ авторы Мерген Тельденов, Алтай Республиканыҥ нерелӱ артизи Эмил Теркишев, Барнаулда ӧткӧн баштапкы конкурстыҥ jеҥӱчили Эркелей Тоедова, Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ депутады Ай-Сулу Ябыева ла Кан-Оозы аймактыҥ јааныныҥ ордынчызы Артур Сабин иштедилер. Кӧрӱни ӧткӱрерине јӧмӧлтӧни јетирген спонсорлор – аймактыҥ администрациязы, ООО «Бизон» (А. В. Кыпчаков), ООО «Таёжник» (И. Л. Федотов) ло Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ депутады Ай-Сулу Ябыева.

Кӧрӱ-маргаан алты номинацияла ӧтти.
«Угы-тöзимле оморкойдым» — бу номинацияда кажы ла туружаачы бойыныҥ угы-тӧзин куучындаар керек. Туружаачылар ортодо угы-тӧзин јети ӱйеге јетире Виктория Транова билер эмтир. Викторияныҥ анайда ок моҥол-кӧбӧк сӧӧктиҥ тӱӱкизин јилбилӱ куучындаганы кажы ла кӧрӧӧчиге јараган болор. Ол эмезе, Кырлык јурттаҥ Асель Наурчакованы алалы, база јилбилӱ куучын. Асель ада-угыла коштой эне-угы керегинде jетирÿ берди. Он тогус јашту бойлу ады-јарлу Иштиҥ Геройы Кара Тодошевич Урматовтыҥ угы-тöзинеҥ эмтир.
«Ус сабар, алтын эргек» деп номинацияда туружаачылар белетеп алган эдимелин айылчылардыҥ алдына кӧргӱзип, эптÿ, jараш тилле jартап кöргӱзер керек. Турушкан ончо кыстар ус, алтай аш-курсакты белетеп билериле оморкотты. Боорсок быжырып, чок-чок белетеп, быштак сыгып, чеген азып билериле ÿлежип, кÿндÿзек кыстар кöрööчилерди кайкатты. Кийис базып белетеген кептиҥ, ойынчык наадайлардыҥ, кöктöп, тÿÿп эткен эдимдердиҥ сÿрлÿзин! Бу номинацияда эҥ артыгы болуп Байару Темеева адатты.
Байла, туружаачыларга эҥ кӱч кӧрӱ «Алтай чӱм-jаҥдар» деп викторина болгон болор. Олор жюри-камыстыҥ чӱм-јаҥныҥ, ундылып калган сӧстиҥ, укаа сӧстиҥ учурын јартаар сурактарына каруу бердилер. Сурактар оттыҥ чӱм-јаҥы, ажуга чыкса тудатан, айылдыҥ ичиниҥ чӱм-јаҥдарыла колбулу, анайда ок алкыш-сӧстӧр керегинде болды. Бу кӧрӱде јакшынак билгирди Мӧндӱр-Соккон јурттыҥ туружаачызы Байару Васильева кӧргӱсти. Жюриниҥ «Чӱм-јаҥдарды орныктырарына келер ӧйдӧ кандый иш бӱдӱрер эдер?» деп сурагына Экинур јурттыҥ Байару Темееваныҥ каруузы јилбилӱ болды. Байару алтай наадайлар эдип турган. Грантла јӧмӧлтӧ алып, ол бу керекти ӧзӱм алындырып, оогош балдарды ӱредер кӱӱндӱзин угусты – чындап та, јакшынак баштаҥкай. Јабаган јурттыҥ туружаачызы Валентина Анатпаева экология јанынаҥ суракты кӧдӱрди – Алтайысты сӱрее-чӧптӧҥ арчып, ар-бӱткенисти кичеейли деп кычыру этти.
«Jаҥарыста не болзын» деген кӧрӱ-маргаанда туружаачылар алтай јаҥарларын чӧйди. Алтайын мактаган, ада-энезине быйанын јетирген, кабай кожоҥ-јаҥар кӧрӧӧчилердиҥ јӱрегине томулды.
«Кеп сӧс» кӧрӱде туружаачылар албатыныҥ бу оос-чÿмделге бӱдӱмиле маргыштылар – кем кӧп кеп сӧс айдар. Бу кӧрӱде Виктория Транова јеҥӱни ал сокты. Экинчи јерде Кан-Оозынаҥ Лера Аладякова болды.
«Jайаандык толкуда» туружаачылар бойыныҥ јайалтазыла кӧрӧӧчилерди сӱӱндирдилер. Арина Альчина Лазарь Кокышевтиҥ «Ундыбагар» деп ӱлгерин кычырды. Арина бойыныҥ сценада тудунып билериле аҥыланганын темдектеер керек. Ол Новосибирскте ӱренип тура, КВН-да туружып, канча јеҥӱлӱ јерлер алган эрчимдӱ студент. Лера Аладякова ла Байару Васильева кöрööчилерге экпиндÿ бијезин сыйлаган болзо, Виктория Транова, Асель Наурчакова, Валентина Анатпаева ла Байару Темеева коо ӱндериле кожоҥдодылар. Кажызы ла јайалталу, кӧрӧргӧ сӱӱнчилӱ ле оморкодулу.
Мынайып, «Эпчил алтай кыс» кӧрӱ тӱгенди, турултазы јарлалды. Ӱчинчи јерде – Лера Аладякова, экинчи јерде – Арина Альчина, Асель Наурчакова, баштапкы јерде – Байару Васильева. Кӧрӱниҥ јеҥӱчили болуп Виктория Транова Гран-при сыйды алды. Викторияга сый эдип 50 муҥныҥ сертификады берилген. Мерген Тельденов бойыныҥ сыйын – алтай кӧгӱспекти Валентинага Анатпаевага сыйлады.
Аймактыҥ јааны Рустам Кокушев, ӱлекердиҥ авторы Мерген Тельденов, јайалталу кайчы Эмил Теркишев чечек ошкош туружаачыларыска ачык jолдор кÿÿнзеп, Алтайыныҥ оморкодулу кыстары болуп јӱрзин деп алкадылар. Кижиниҥ јаражы чырайында эмес, кӱр-кӧксинде, санаа-укаазында. Бу оҥдомолго тайанылган «Эпчил алтай кыс» деп кӧрӱ республикан кеминде ӧткӱрилери темдектелет. Виктория ол кӧрӱде Кан-Чарас ичиниҥ адынаҥ туружар.
«Эпчил алтай кыс» кӧрӱ јаҥжыгу-јолын алынзын!

Айгуль ТАЙТОВА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина