Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

«Тазыктырынар, тартыжар, бӱдер, јеҥер!..»

30.08.2022

Куран айдыҥ 29-чы кӱнинде јарлу јерлежис, Алтай Республиканыҥ нерелӱ тазыктыраачызы, РФ-тыҥ физический культуразыныҥ нерелӱ ишчизи Артем Владимирович МАЙЧИКОВТЫҤ юбилейлик алтын јажы толгон. Бӱгӱнги бичимелис бу кижиге учурлалат.

Артем Владимирович Оҥдой аймактыҥ Кулады јуртында кӧп балдарлу биледе чыккан. Адазы Владимир Кӧйлӱкович ле энези Јелечи Кахиновна бастыра јӱрӱмине колхозто малчы, койчы болуп иштеген. Ол ӧйдиҥ ончо улузы чылап колхозтыҥ уур-кӱч ижин бӱдӱрген. Јаш тужы јууныҥ јылдарына келишкен Владимир Кӧйлӱкович ле Јелечи Кахиновна алты балазын (беш уул ла бир кыс) ак-чек, кижи кӱӱндӱ, иштеҥкей ле кичееҥкей болорына, айткан сӧзине турар эдип таскаткан. Балдары ӱредӱлӱ болзын деп кичеенген. Владимир Кӧйлӱкович ле Јелечи Кахиновна јуртта тоомјылу улус болгонын темдектеер керек. Олор узак јаш јажап, баркаларын, баркаларыныҥ балдарын кӧргӧн.
«Адамла кожо иштезеҥ, база јеҥил эмес болгон. Ол уур иштерди бастыра эдетен. Бу агашты мынайда тудатан, агашты мындый эп-аргала чабатан, малтаны мынайда курчыдатан деп кӧргӱзип, атты ээртерин, ӱйгендерин, чанак јеҥерин бастыразына ла ӱреткен. Каникулдар ӧйинде ада-энемниҥ турлузына барып, бастыра ишти эдетенис» – деп, Артем Владимирович эске алат.
Бичимелистиҥ геройы 4-чи классты божодордо, национальный школго ӱренип барган. ОНСШ – кӧп тоолу јерлештериске керектӱ билгирлер берген, јӱрӱминиҥ јаан јолына ууландырган школ. Республикабыстыҥ кӧп тоолу јарлу политиктери, бичиичилери, инженерлери, ӱредӱчилери, артисттери, билимчилери, врачтары, спортчылары ла оноҥ до ӧскӧ ууламјыларда бийик једимдерге јеткен ишчилери шак ла бу школдо ӱренген. Тергеебистиҥ башка-башка јурттарынаҥ келип ӱренген балдар, соҥында бастыра јӱрӱмине чындык нӧкӧрлӧр болуп калат. Артем Владимировичтиҥ де кожо ӱренген нӧкӧрлӧри кӧп лӧ ол оныла сӱреен оморкойт.
Национальный школдо ӱренип тура, спортло тазыктырынып баштаган. «Јажыла јаан Олег Шатин, Аргымак Ечешев деген уулдардыҥ кажы ла эртен тура зарядка эдип турганын кӧрӱп, олорго коштонгоныс. Турникте тартынатаныс, јӱзӱн-башка упражненилер эдетенис. Кышкыда пыймалу хоккей ойноорыс. Ол тушта национальный школдыҥ директоры А. А. Вязников, завуч Р. С. Алушкина болгон. Јакшы ӱредӱчилер ле таскадаачылар иштеген. Кӧп тоолу маргаандарда, ол тоодо школдор ортодо туружатаныс. Јеҥӱлӱ де јерлер алатаныс» – деп, геройыс ол ӧйлӧрди јылу эске алды.
Артем Владимирович баштап тарый
М. К. Каланаков јууган группада классический кӱрешле тазыктырынып баштаган эмтир. Анда бир јылга јуук ӧйдиҥ туркунына тазыктырынып, пединститутта ӧдӱп турган самбоныҥ секциязына јӱрӱп баштаган. Мӧҥӱне Яйтаковло, Эдуард Текеновло, Виктор Карабалинле, Алексей Кучигашевле, оноҥ до ӧскӧ уулдарла кожо тазыктырынган.
Школдыҥ кийнинде нӧкӧри М. Я. Яйтаков Омскто физкультурный институттӧӧн тазыктыраачыга ӱренип барак деерде, Артем Владимирович јӧбин берген. Анайып, эки јиит бойлоры ла поездтӱ јаан калага једип, улустаҥ сурулап туруп, институтты табала, документтерин табыштырган. Экзамендерди једимдӱ ӧдӱп, ӱренип баштаган. Олорло кожо база бир јарлу јерлежис С. С. Ютанов ӱренген. Ол база балдарды тазыктырып, јакшы ижи учун Алтай Республиканыҥ нерелӱ тазыктыраачызы деп атла адаткан эди. Кӧп јарлу спортчылар белетеген Сергей Сӱмелеевич нӧкӧри јӱрӱмнеҥ эрте јӱре берген.
Артем Владимирович областной национальный школдо 10 «А» класста ӱренген. Кийнинде јылдарда бу классты ӱренип божоткон уулдардаҥ ӱч кижи Россияныҥ нерелӱ тазыктыраачызы, физический культураныҥ нерелӱ ишчизи деп кӱндӱлӱ атла адаткандар. Олор: Мӧҥӱне Яйтаков – самбо кӱрешле Россияныҥ нерелӱ тазыктыраачызы, Владимир Модоров – дзюдоло Россияныҥ нерелӱ тазыктыраачызы, Артем Майчиков – Россияныҥ физический культуразыныҥ нерелӱ ишчизи.
Омскто ӱренген јылдарда јиит уулдарды А. А. Бобровский, А. В. Горбунов деген тазыктыраачылар тазыктырган. Артем Владимировичтиҥ айтканыла, студент ӧй сӱрекей јилбилӱ болгон. Кӧп тоолу дисциплиналар, ол тоодо спорттыҥ кышкы бӱдӱмдери, эжиниш ле оноҥ до ӧскӧзи. Ол ло штанганы канайда чын кӧдӱрериниҥ ээжилерине бастыра ӱреткендер. Оныҥ да учун юбилярыс Омсктогы физкультурный институтты ӱренип божоткон улустыҥ алган ӱредӱзи аайынча билгирлери јаан деп јолду айдат.
Артем Владимирович анда ӱренип тура, база да кӧп најыларлу болуп калган ла олорло эмдиге јетире колбулар ӱзӱлбеген.
«Бистеҥ озо Омсктыҥ физкультурный институдында Альберт Николаевич Толкочеков ло Александр Поликарпович Манзыров ӱренген. Олор 1979 јылда ӱредӱзин тӱгезип, Туулу Алтайга јанала, классический кӱрешле специалисттер болуп иштеген ле ады јарлу спортчылар тазыктырган. Кийнинде де јылдарда бу институтты кӧп тоолу јерлештерис ӱренип божоткон» – деп, Артем Владимирович айткан.
1983 јылда ӱредӱзин божоткон уулдар Алтайына јанган. Чындап, олордыҥ алган дипломдорында «дзюдоло тазыктыраачы» деп бичилген болтыр. Олор тергеебисте кӱрештиҥ бу бӱдӱмиле баштапкы дипломированный специалисттер болуп јат. Јанып келерде, тазыктыраачыныҥ ставкалары јок болгон. Анайып, Мӧҥӱне Яковлевич «Урожай» обществодо иштеп, 28-чи таҥмалу СПТУ-да уулдар јууйла тазыктырган. Артем Владимирович Маймада СПТУ-да иштеп баштаган. Ол тушта СПТУ-ныҥ директоры болуп П. И. Бурлаков иштеген. Јиит специалистке «мында ла иште, тура тудуп јадыс, эзенде квартира берерис» – деп айдатан. А. В. Майчиков «Калада иштеп, тазыктырынар кӱӱним бар. Слерге јаан быйан» – деп айдып, Горно-Алтайскка келген. Мында иш бедиреп тура, Ӱредӱчилердиҥ билгирлерин бийиктедер институтка ишке кирген. Оныҥ директоры Г. Ф. Санарова физический таскаду аайынча методисттиҥ ижине алган. Школдо математикала ӱреткен ӱредӱчизи
Н. П. Федорова уулдар институтты ӱренип божодордо, облонодо заведующий болуп иштеген эмтир. Институтта иштеп тура, Артем Владимирович Нина Прокопьевнала кожо аймактар сайын јоруктап туратан. ОНСШ-тыҥ директоры болгон А. А. Вязников бу ӧйдӧ амыралтага чыгып, горонодо инструктор болуп иштеген. Анайып, А. В. Майчиков качан да ӱреткен ӱредӱчилериле, кыска да ӧйгӧ болзо, јуук колбуда иштеген. 1986 јылда облоно ДЮСШ-да самбоныҥ бӧлӱгин ачкан. Бу бӧлӱкти ачарга јаан јӧмӧлтӧзин
А. И. Ялбаков јетирген. Артем Владимирович бу бӧлӱкте самбоныҥ тазыктыраачызы болуп иштеп баштаган. Ол тушта директор болуп А. Н. Сафронов, завуч болуп С. Г. Заваруева деген улус иштеген. Олор јиит специалистти кӧпкӧ ӱреткен деп айдар керек. 1992 јылда Физический культура ла спорт аайынча комитетте олимпийский резервтиҥ школы ачыларда, ары ишке барган. Ол ӧйдӧ бу школдыҥ директоры болуп М. К. Каланаков, завуч болуп И. А. Самтаев иштегендер.
2002 јылда Артем Владимирович Алтай Республиканыҥ узы бийик спортчыларын белетеер школыныҥ (ШВСМ) баш тазыктыраачызына кӧчӱрилген. ШВСМ-ныҥ директоры болуп М. Я. Яйтаков иштеген. Анда иштеп тура, јурт јерлердеҥ келген уулдарды педколледжке ӱредӱге кийдирип, тазыктырып, ӱредӱзин тӱгескен соҥында университетке кийдирип, черӱге ӱйдежип, черӱдеҥ келгендерин ишке кийдирип иштегендер. «ШВСМ ачыларда, биске јаан јӧмӧлтӧ болгон. Алдыска Россияныҥ, телекейлик маргаандардыҥ јеҥӱчилдерин белетеер деген јаан амадулар тургусканыс. Ол ло «Спартак» стадиондо уулдар тазыктырынган кийнинеҥ душта јунунзын деп бойыстыҥ ла арга-кӱчисле душевой кыптар јазайтаныс. Тазыктырынып турган залдар да будып, јарандырар иштерди бойлорыс ла эдетенис. Кайда ла баннерлер, кӱскӱлер тургузатаныс. Бойыска «Тазыктырынар, тартыжар, бӱдер, јеҥер!» деген кычыру-девиз бичип, кажы ла залда тагатаныс. Бу кычыру јаҥыс ла спортто эмес, бастыра јӱрӱмде керектӱ.
Бичимелистиҥ геройы 2007 јылда Алтай Республикада балдардыҥ ӱзеери ӱредӱзиниҥ «Олимпийский резервтиҥ аҥылу школы» деп государственный ӱредӱлик учреждениезиниҥ директорына кӧстӧлгӧн. Бу ӧйдиҥ туркунына СДЮШОР бийик классту спортчылар белетеер тӧс јер боло берген. Учреждениениҥ материально-технический тӧзӧлгӧзи тыҥыган. «Ол тушта менде башкараачы иште иштеген ченемел болбогон. Је андый да болзо, ӧмӧликте јакшынак айалга болзын деп кичеенип иштейтем. Анда самбо, дзюдо, грек-рим кӱреш, гребной слалом ло спорттыҥ оноҥ до ӧскӧ бӱдӱмдери аайынча бӧлӱктер иштеген. Бойым футбол аайынча бӧлӱкти ачкам. Тазыктыраачылардыҥ тоозы да кӧп болгон. Школдыҥ материально-технический тӧзӧлгӧзин тыҥыдары аайынча иштегенис. Бу сурактарда јаан јӧмӧлтӧзин
Ю. В. Антарадонов јетиретен. Ол кижиниҥ болужыла уулдарды тазыктыратан залдар, кыптар ачканыс. Олордыҥ тоозында Ткацкийдеги зал. Эмди ол С. Ю. Аткуновтыҥ адыла адалат. Бу залдаҥ самболо Алтай Республикадаҥ телекейдиҥ баштапкы јеҥӱчили Виталий Уин чыккан. Кӧп тоолу маргаандардыҥ јеҥӱчили Ай-Мерген Аткунов база бу залда тазыктырынган» – деп, Артем Владимирович айткан.
2015 јылда директордыҥ ижин јиит уулдарга береле, «оноҥ ары иштегер, албаданар» деп айдып, бойы Алтай Республиканыҥ узы бийик спортчыларын белетеер школыныҥ директорыныҥ ордынчызына кӧчӱринген. Ол Алтай Республиканыҥ јуунты командаларын белетеер тӧс јер болор. Бӱгӱнги кӱнге јетире анда иштейт.
Артем Владимировичтиҥ тазыктырган спортчыларынаҥ јаан једимдерге јеткендериниҥ тоозы база кӧп. Олордыҥ тоозында Россияныҥ спортыныҥ нерелӱ узы – бир кижи, СССР-дыҥ ла Россияныҥ спортыныҥ узы – 20 кижи. Оныҥ ӱренчиктери тергеебисте башка-башка иштерде иштейт. Кӧп сабазы республикан МВД-ныҥ ветерандары ла тургуза ӧйдӧ иштеп турган ишчилери. Олор тазыктыраачызыныҥ керегин оноҥ ары једимдӱ улалтат. Спортло тазыктырынарын таштабайт. Артем Владимировичтиҥ ӱренчиктеринеҥ эҥ јаан једимдерге јеткендери: Степан Кобенов, Ернар Океев, Эжер Енчинов, Артур Тархатов.
Артем Владимирович спортивный ууламјылу јӱстер тоолу керек-јарактарды, ол тоодо Эл-Ойынды, Алтай Республиканыҥ спортчыларыныҥ Олимпиадазын, јаан јаштулардыҥ республикан Спартакиадазын, «Россияныҥ чаназы», «Российский Азимут», «Оошкы мяч», «Нациялар крозы» деген бастырароссиялык маргаандарды, самболо бастырароссиялык, тергеелер ортодогы ла республикан маргаандарды ӧткӱреринде турушкан. Кӧп катап бу маргаандардыҥ баш јаргычызы, баш качызы болгон. 2007 јылда самболо телекейлик категориялу јаргычыныҥ адын адаткан.
Артем Владимирович республиканыҥ јондык ижинде база эрчимдӱ туружып турганын темдектебес арга јок. Ол Алтай Республиканыҥ Јондык палатазына да кӧстӧлгӧн болгон, РФ-тыҥ шылу ӧткӱрер комитединиҥ Алтай Республика аайынча шылу ӧткӱрер башкартузындагы Јондык советтиҥ турчызы болгон. Ӱч јылга улай АР-дыҥ физический культура ла спорт аайынча комитединиҥ Јондык соведин, 2012-2015 јылдарда «АР-дыҥ самбоныҥ ла дзюдоныҥ федерациязы» РОО-ны башкарган.
Артем Владимирович аказы Казак Кӧйлӱкович Майчиковтыҥ эземине учурлай городошный спортло республикан маргаанды ӧткӱрет. Мынайып, јаан јаштуларды эрчимдӱ јӱрӱм јӱрерине јилбиркедет.
Једимдӱ ле турулталу ижи учун кӧп тоолу кайралдар алган. Ол физический культураныҥ ла спорттыҥ отличниги, Алтай Республиканыҥ нерелӱ тазыктыраачызы, РФ-тыҥ физический культуразыныҥ нерелӱ ишчизи болуп јат.
1984 јылда Кош-Агаш аймактыҥ Кӧкӧрӱ јуртынаҥ Майхиевтер угынаҥ Тамара Кертиковнала биле тӧзӧгӧн. Эш-нӧкӧриле кожо эки бала чыдаткан. Алтынай кызы АР-дыҥ иш, јонјӱрӱмдик ӧзӱм ле ишле јеткилдеери аайынча министерствозында, Алексей уулы «Россельхозбанкта» иштейт. Балдары билелерлӱ. Артем Владимирович ле Тамара Кертиковна ӱч барканыҥ сӱӱген таадазы ла јааназы.
Артем Владимирович бойын ырысту кижи деп айдат. Ол јӱрӱминде кӧп тоолу јакшы улуска туштаган, олорло кожо иштеген. Бойы да јаантайын улуска болужайын, јӧмӧжӧйин деп јӱрер кижи.
Адакыда «Алтайдыҥ Чолмоны» республикан газеттиҥ ӧмӧлигиниҥ адынаҥ газедистиҥ јаантайынгы кычыраачызы, чындык најызы Артем Владимирович Майчиковты учурлу јажыла уткуп, бек су-кадык, айыл-јуртында ырыс-кежик, ижинде јаан једимдер кӱӱнзейдим.

Кырчын ЯШЕВ

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина