Алтайдын Чолмоны

База бир јылдыс чалып чыкты

09.09.2022

Јииттер ортодо кожоҥчы, јурукчы, спортчы ла оноҥ до ӧскӧ јайалталу балдар сӱрекей кӧп.
Бу ла јуук ӧйлӧрдӧ спорт ууламјыла база бир јылдыс јаркындалып чагылды. Оныҥ ады-јолы јайгыда ӧткӧн алтай албатыныҥ региондор ортодогы XVII «Эл Ойын 2022» деп байрамыста јаҥыланып чыккан.
Таш кӧдӱриште Буучай САНДЫКОВ баштапкы јер алган.

Сыны узун, бӧкӧ 19 јашту уулчак таш кӧдӱрерине чыгып келерде, кӧрӧӧчилер ортодо кем де оны јеҥӱчил болор деп сананбаган. Эл Ойында турушкан алты јӱстеҥ ажыра спортчылар ортодо Россияныҥ спортыныҥ нерелӱ устары, Россияныҥ спортыныҥ телекейлик клазыныҥ устары, Россияныҥ спортыныҥ устары, Россияныҥ спортыныҥ устарына кандидаттар, Алтай Республиканыҥ спортыныҥ албаты бӱдӱмдериниҥ устары болгон. Сакыбаган јанынаҥ солун керегинде «Вконтакте» соцсетьте бир кижи бойыныҥ бӱгинде мынайда бичиген эди: «Бир уулчак керегинде бир-эки сӧс айдып ийер кӱӱним бар. Ол таш кӧдӱриш маргаанда турушкан. Меге ол јиит – герой кеминде! Оныҥ ады Буучай Сандыков, ого јӱк ле 19 јаш. Таш кӧдӱрерине ол бир де аҥылу јепсел јогынаҥ чыккан, јеҥил эдип 125 кг кӧдӱрип ийген, оныҥ кийнинде 142 кг, мениҥ ич-буурым јуура тартылып ийди. Оноҥ 169 кг. Кудааай, баламды… је бӱтти!» Спортсӱӱчилерди кайкаткан јиит керегинде јетирӱ тӱрген ле таркай берген.
Бу ла јуук кӱндерде Горно-Алтайск калада «Ирбизектиҥ Ойындары» ӧткӧн. Буучай Сандыковтыҥ ады ойто ло јаҥылана берди. Ол уур јӱкти (таарга уруп салган 100 кг сайды) эҥ ле ыраак јерге апарарында баштапкы болды. Оныҥ кӧргӱскен једими 250 метр. Бу учуралда Буучайга «Алтайдыҥ Чолмоны» республикан газеттиҥ «Јеҥӱге јӱткигени учун» деп аҥылу сый табыштырылды. Бу јӱк ле баштапкы алтамдар деп айдарга јараар. Буучай бу ла кӱндерде бойыныҥ 20 јажын темдектеер, тургуза ӧйдӧ ол ГАГУ-ныҥ физико-математикалык факультединиҥ студенти. Јӱрӱмниҥ јолы јаҥы ла ачылат. Ӧктӧм јӱректӱ јиит спортчы келер ӧйгӧ бийик амадулар тургузат.
— Чыккан-ӧскӧн јерим Оҥдой аймакта Јоло јурт. Школдыҥ кийнинде Горно-Алтайсктагы аграрный колледжти ӱренип божотком. Тургуза ӧйдӧ ГАГУ-да ӱренип јадым.
Мен адамга тӱҥей болорго чырмайадым. Спортто бийик једимдерге једип, адам мениле оморкоп јӱрзин деп амадайдым. Мен јаантайын кыймыктанып јӱрерин сӱӱйдим, адамла кожо иштенип јӱрерге јарайт. Оогоштоҥ ала футбол ойноп, кӱрешле тазыктырынгам. Колледжте ӱренип тура волейбол ойнойтом, эҥирде јӱгӱрип, турникке тартынарын сӱӱйтем.
Аграрный колледжте ӱренип тура Буучай јаантайын маргаандарда туружып, јеҥӱлӱ јерлер алатан. Алтай Республиканыҥ кубогында армреслингте 90 кг јетире бескеде ол эҥ артыктардыҥ бирӱзи болгон. Бойыныҥ «кумиры», тем алып јӱрген адазы керегинде Б. Сандыков јылу сӧстӧрлӧ ӱлежет.
— Адам Арбын Анатольевич, иркит сӧӧктӱ, спортты сӱӱр кижи, спортло ол бойыныҥ ла алдында тазыктырынып туратан. Баштапкы ла катап Оҥдой аймакта Боочы јуртта ӧткӧн маргаандарда адам таш кӧдӱриште туружып, јеҥӱлӱ јер алган. Бойыныҥ бескези 60 кг болордо, кӧдӱрген таштыҥ бескези 120 кг болгон. Эки катапка кӧп бескези кӧдӱргенин сӱрекей тыҥ кайкап туратам. Мен адама тӱҥей болорым, адамныҥ адын бийик кӧдӱрип алып јӱрерим деп, бойыма бек сананып алгам.
— Эл Ойынныҥ маргаандарында туружарга сени кем «сӧстӧгӧн?» Јеҥӱлӱ јанарыҥ деп сен амаду тургускаҥ ба?
— Бойымныҥ кӱчимди ченеп кӧрӧргӧ турушкан болгом. Баштап-тарый туружып, бу кандый маргаан деп кӧрӧргӧ санангам. Ченемел алып, келер ӧйдӧ једимдӱ туружар деп амадагам. Баштапкы 125 кг ташты кӧдӱрип ийеримде, оноҥ ары кӧдӱрип кӧрӧр лӧ деп санаа келген. Онойып таштыҥ бескези бийиктеген, је ончозын алып чыктым. Сананбагам да, аҥылу белетенбегем де. Меге ол сакыбаган јанынаҥ једим деп айдарга јараар.
Оны ээчий «Ирбизектиҥ Ойындарында» турушкам. Је база ла аҥылу белетенбегем, баштап тарый база ла маргаандарды кӧрӧргӧ санангам. Стадионго келип, камчы согуп кӧрзӧ кандый болгой не деп чыктым. Онойып ла маргаандарга киргем. Келер ӧйдӧ бу кандый маргаандар деп билип јӱрерге турушкам деп айдарга јараар. Ок-јаа адып кӧрдим, сӱрекей јилбилӱ эмтир, јарады. Је эҥ ле тыҥ јарап турганы — уур јӱктӱ баскындаары. Бу учуралда 100 кг јӱктӱ кем ыраак базар деп маргаан болордо, кӱӱнзеп туруштым.
— Маргаанда сен эҥ ле узун јол ӧткӧн туружаачы болуп чыктыҥ.
— Баштап-тарый 100 м базып ийеримде, јеҥил болгон, оноҥ 150 м ӧткӧн соҥында буттарым бир эмеш чылап баштаган. 230 м келеле, арга-кӱчим јабызай берди, је база ла бир кичинек базып ийер болбойым деп санангам. 250 метрдиҥ кийнинеҥ токтодып салдым.
«Ирбизектиҥ Ойындарында» уур јӱкти эҥ ле ыраак јерге Б. Сандыков јетирип, ойынныҥ бийик једимин кӧргӱскен. Оны ээчий А. Саналов 130 м, В. Васильев 111,70 м болды. Аграрный колледжте ӱренип тура, Буучай кӱрешле, дзюдо ло самбо кӱрешле Россияныҥ спортыныҥ узы А. М. Яйтаковто, телекейдиҥ чемпионы, ады-јарлу кӱрешчи В. Ю. Уинде тазыктырынган. Бойыныҥ ӱренчиги керегинде Виталий Юрьевич мынайда айдат: «Буучай эки јыл кайра самбо кӱрешле тазыктырынган. Ол сӱрекей иштеҥкей, кылык-јаҥы ачык-јарык, тӧп санаалу јиит. Тазыктыраачыныҥ айтканын бӱдӱрерге чырмайар, сӧс уккур спортчы. Келер ӧйдӧ јаан једимдерге једерине алаҥзыбай турум. Ачык јолдор, кӧп-кӧп јеҥӱлер кӱӱнзейдим».
Буучай Сандыков кӧп балдарлу биледе ӧскӧн. Тӧрт баланыҥ ортоны. Энези Суркура Михайловна кыпчак сӧӧктӱ. Буучай ӱредӱнеҥ бош ӧйдӧ кожоҥдоорын, топшуурла ойноорын сӱӱйт. Јайалталу кижи ончо јанынаҥ јайалталу деп айтканы Буучайга јакшы келижет. Студент кижи бойын ончо ло јанынаҥ ченеп кӧрӧр керек. Кем билер, келер ӧйдӧ ады-јарлу спортчы, ол эмезе кайчы да болордоҥ айабас.
Келер ӧйдӧги амадулары керегинде Буучай мынайда ӱлежет:
— Спортто једимдерге јеткем деп отурбай, јаантайын тазыктырынар керек. Мынаҥ да бийик једимдерге једерге чырмайарым. Тургуза ӧйдӧ мениҥ алдымда турган амаду – ӱредӱни јеҥӱлӱ тӱгезип, јӱрӱмниҥ јаан јолында иштеп-јолдоп јӱрери. Анайда ок ада-энемге јаантайын болужып јӱрерим. Кижиниҥ ада-энезинеҥ баалу јердиҥ ӱстинде не де јок.
Јииттерге су-кадык јӱрӱм јӱригер деп кычырып турум. Бойыгардыҥ алдыгарда да болзо, спортло тазыктырыныгар, јеҥил, сергек болорыгар. Кандый бир маргаандарда туружып, бойыгарды ченеп туругар.
— Ӱредӱниҥ кийнинде ӧй таап, јолыкканыска јаан алкыш-быйаным. Ӱредӱде, спортто једимдер кӱӱнзейдим.

Хамида ТАДИНА куучындашкан