Алтайдын Чолмоны

Ченемели бийик јалакай эмчи

30.09.2022

Кажы ла јыл сыгын айдыҥ 29-чы кӱнинде ороон ичинде ЛОР эмчилердиҥ байрамдык кӱни темдектелет. Кулак, тамак ла тумчук эмдеер ууламјыла иштеп турган «узкий» специалисттердиҥ ижи каруулу. Кӧслӧ кӧрӧриниҥ кийнинде кулакла угары кижиниҥ эди-канында экинчи јерде туруп јат. Бала јаштаҥ ала табыштарды јакшы угуп чыдап ӧскӧндӧ, оныҥ эрмек-куучыны јарт болот. Айдарда, оториноларингологтыҥ ижинде јаҥыс ла оору-јоболдорды эмдеери эмес, је јаҥы ла табылып јаткан ӧйдӧ олорды танып алары база јаан учурлу. Бӱгӱнги бистиҥ айылчыбыс — эмчи-оториноларинголог А. Г. НОНОВА.

— Ася Геннадьевна, бойыгар керегинде куучындап берзегер?

— Оториноларинголог болуп иштеп келгенимнеҥ бери 22 јыл болды. 1999 јылда Алтайдагы медициналык университетти ӱренип божотком. Ӱредӱниҥ кийнинеҥ отоларингологко ӱренерге интернатурага баргам. Кафедраны профессор Н. Н. Юдов деп билимчи башкарган. Некелтези бийик преподаватель болгон, бис, ӱренип тургандар, ол кижини тыҥ тооп јӱретенис. Ӱредӱчиниҥ некелтелери канча ла кире бийик болзо, анча ла кирези билгирлериҥ кӧп болор деген оҥдомолды мен јарт билип келдим. Кураторым доцент В. И. Тимошенский деп ченемели бай кижи болгон. Ол кулактыҥ ооруларын шиҥдеп, эмдеп турган эмчи. Алтай крайда укпас кулактарды угар эдип баштапкы ла операциялар ӧткӱрип баштаган эмчилердиҥ бирӱзи. 

Јарлу эмчилердеҥ ЛОР ууламјыга ӱренеле, 2000 јылда балдардыҥ республикан эмчилигинде педиатр-ЛОР эмчи болуп ишмекчи јолымды баштагам. Баш эмчи В. В. Бедарев мени ишке кӱӱнзеп алган. Оноҥ озо мен рес-публикан эмчиликке барып ишке сурангам, је баш эмчи, «бисте ончо эр улус иштеп јат, ӱй улус керек јок» деп, албаган. Ол ӧйлӧрдӧ јӱзӱн-башка операциялар ӧткӱрип иштеер бийик кӱӱндӱ болгом. Ишмекчи јолымда кичинек болчомдор эмдеп јӱргеним меге јараган. 

Бир канча ӧйдӧҥ мени Санкт-Петербург јаар ординатурага ӱредӱге ийгендер. Билгирлерди оноҥ ары бийиктедер арга келижерде, кӧп сананбай, јӧпсингем. Айлымда оогош балам адазыла кожо артып калган, кожо апарар арга јок. Барып-келип ӱренерге келишкен. Ол 2004-2006 јылдар. Ӱренген университедим тургуза ӧйдӧ Тӱндӱк-Кӱнбадыш медициналык университет деп адалат. Ол ӧйлӧрдӧ дипломду эмчилерди оноҥ ары ӱредер медициналык университет болгон. Ӱренип тура, 99 таҥмалу эмчиликке иштеерге киргем. Ӱренип алганымды практикада тузаланып, ченемел алганым меге јаан ырыс. Иштеген поликлиника эмди де эҥ бийик категориялу поликлиника болуп артканча. Ол ӧйлӧрдӧ андагы оборудование калганчы ӧйдиҥ некелтезине келижип турганы кӧп тоолу јаан операцияларды једимдӱ ӧткӱрерге јеҥил арга беретен. Анайда ок эмчилерге иштеер де, амыраар да аргалар сӱрекей јакшы тӧзӧлгӧн. Мында ок физкультуралык залдар, массажтыҥ кыптары, сауна, бессейн ле оноҥ до ӧскӧзи. 

— Јаан каланыҥ эмчилигинде иштеерге кандый деп билдирди?

— Ол ӧйлӧрдӧ ончо компьютерлӱ, јап-јаҥы оборудование-јепселдӱ эмчиликте иштеерге каруулу эмей база. Ишке кирип јадала јалакай ЛОР-эмчи Э. А. Шипулинага јолуккам. Мениҥ кайдаҥ келгенимди угуп, Эмилия Алексеевна тыҥ сӱӱнген. Угар болзо, ол кижи Бийск калада эш-нӧкӧриле кожо иштеген эмтир. «Јарым тӱш иштеп јӱрер иш бедиреп јӱрӱм» дееримде, «заведующийле куучындажып, болужарым» деди. Онойып, мен бойымныҥ оору улузымла кафедрада операциялар ӧткӱрип иштеп јӱргем. Ченемел алып ӱренерге сӱрекей јакшы арга берилгенине алкышту јӱредим. 

Ӱредӱни тӱгезип, ойто кайра Алтайыма јанып келеле, республикан эмчиликте ЛОР бӧлӱкке ишке киргем. Ол ӧйлӧрдӧ бӧлӱктиҥ заведующийи болуп Россияныҥ нерелӱ эмчизи Н. С. Туденев иштеген.  Кӧп јылдардыҥ туркунына ЛОР-эмчи болуп М. Д. Саватов, Е.  А.  Алушкин иштегендер. Бу улус ак-јарыктаҥ јӱре берген. Эмчи-сурдолог Г. С. Фионов, ченемели бийик С. Т. Тодошев эмди амыралтада. 

Тергеебисте ады-јарлу эмчилерле кожо иштеп, кӧпти оҥдоп, ченемелим байып јӱрген ӧйлӧр. ЛОР бӧлӱк јаан, 40 кижи јадып эмденер јерлӱ. Кажы ла эмчиге 10-12 оору кижи келижип туратан. Кӱнине 6-7 операция ӧткӱрип туратаныс. Балдардыҥ анестезиологы јок, јаан улусла иштеп турган анестезиолог балдарла иштееринеҥ мойноор. Ол јанынаҥ кӱч болгон. ЛОР бӧлӱкте кату оорула ооруп турган улус кӧп болотон. 

База бир канча ӧйдӧҥ ойто балдардыҥ эмчилигине иштеп келгем. Тургуза ӧйдӧ Маймадагы эмчиликте ЛОР-эмчи болуп иштейдим. Мында јаан да улусты, балдарды да шиҥдеерге, эмдеерге келижет. Ончо оборудование-јепсел јаҥы, ӧйдиҥ некелтезине келижип јат. Иштеерге сӱрекей јакшы. Анайда ок ӱзеери медико-социальный шиҥдеш ӧткӱрер тӧс јерде база иштейдим. Ол аайынча ӱредӱни мен база ла Санкт-Петербургта ӧткӧм. 

— Бӱгӱнги кӱнде улус кандый јоболго алдыртат?

— Эҥ ле јайылып калган оорулардаҥ — кејирде рак оору. Ол тоодо кејир кезилген, кејирдиҥ параличи ле оноҥ до ӧскӧ ооруларла улус кӧп ооруп јадылар. Бу аймакта јаан оору улус кӧптӧгӧнин темдектеп ийер керек. Аймактыҥ эмчилигинде ЛОР оорулу улус јадып эмденер јерлер эм тургуза јок, оныҥ учун олорды јаантайын ајаруда тудуп, керек болзо, айылдарына барып кӧрӱп јадыбыс. Бу ла калганчы алты айдыҥ туркунына меге ӱч кижи баштанган. Диагноз аайынча олордо бу јаан оору табылган. База ӱч кижи такыптаҥ шиҥдеш ӧдӱп јадылар. Бу сӱрекей кӧп тоого келижет. 

— Оору-јобол недеҥ улам табылып јат деп сананадыгар?

— Ончозы кӧп таҥкы тартып турган улус болгонын темдектеп ийер керек. Оныҥ уч-турултазы — кејирде ле ӧкпӧдӧ оорулар табылып турганы…

— Байрамдык кӱнле Слерди уткуп турум. Су-кадык, эзен-амыр јӱрӱгер.

— Мен база байрамдык кӱнле кожо иштеген, тургуза ӧйдӧ иштеп турган коллегаларымды уткуп турум. Эҥ ле озо амыр-энчӱ, бек су-кадык кӱӱнзейдим. Ишмекчи јолымда таскадып ӱреткен, бойыныҥ ижинде профессионал болгон улуска јаантайын алкыш-быйанду јӱредим.

Хамида ТАДИНА