Алтайдын Чолмоны

Колдоры томду, тоомјылу эпши

30.09.2022

Бистиҥ калада Алтай Республиканыҥ су-кадыкты корыырыныҥ «Врачебно-физкультурный диспансер» деп республикан учреждениезин спортчылардаҥ башка кӧп тегин де улус јакшы билер. Мында профессионал ченемели јаан, билгирлери тереҥ ле јалакай эмчилер иштейт. Олордыҥ ортозында Тамара Михайловна Саринаны, байла, билбес кижи јок болор. Колдоры томду, ченемели байлык бу сыймучы медишчи бу јуукта юбилейлик јажын темдектеген.

Тамара Михайловна Оҥдой аймактыҥ Кӱпчеген јуртында 1952 јылдыҥ сары бӱрлӱ сыгын айында чыккан. Адазы кергил сӧӧктӱ Михаил Кергилович Емекеев Јаан-Ӱлегемде чыккан, энези чапты сӧӧктӱ Јаҥай Аймергеновна Аткунова Јаан-Јаламанныҥ кижизи болгон. Михаил Кергилович Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ туружаачызы, шыркалу јанган. Ада-энези тӧрӧл колхозто иштеген. Олордыҥ билезинде алты бала чыдаган: ӱч уул ла ӱч кыс. Эмди эзен јӱргендери тӧрт кижи, Тамара Михайловна олордыҥ эҥ јааны.
Тамара Михайловна школдоҥ ло ала медишчи болорго кӱӱнзеген, јакшы ӱренген. 1967 јылда школды божодоло, Горно-Алтайскта медицинский училищеге кирген. Шыраҥкай Тамара ӱредӱзин божодоло, Јаан-Јаламан јуртта фельдшерский пунктта иштеп баштаган. Ӱч јылдаҥ Тамара Михайловнаны Оҥдойдогы тӧс эмчиликке операционный медсестраныҥ ижине кычыргандар. Бу ок јылда ол Владимир Кылгаевич Сарин деп јиитле айыл-јурт тӧзӧгӧн. Владимир ол тушта Ленинградта (эмди Санкт-Петербург) театрдыҥ, кӱӱниҥ ле киноныҥ институдында ӱренген. Тамара Михайловна Оҥдой аймактыҥ эмчилигинде эки јыл иштеп саларда, Владимир оны ӱренип турган калазына апарган. Ондо прописка да, иш те јок отурарга келишкен. Јиит биле Горно-Алтайскка кӧчӱп, алган ӱредӱлери аайынча иштеп баштаган. Т. М. Сарина чемет оорудаҥ эмдеер диспансерде узак ӧйгӧ иштеген.
1989 јылда Тамара Михайловна врачебно-физкультурный диспансерде иштеп баштаган. Ол тушта бу учреждениениҥ баш врачы болуп Надежда Чаҥкышевна Манзырова иштеген. Ол иштеҥкей ле ижине каруулу келинди Барнаулда сыймучы-массажисттердиҥ курсына аткарган. Тамара Михайловнаныҥ эске алынганыла, балдары оогош болгон, је эш-нӧкӧри абакайыныҥ ӱренер кӱӱнин кӧрӱп, балдарыла артар јӧбин берген. «Владимир сӱреен јалакай, интеллигент кижи болгон – деп, Тамара Михайловна ачык-јарык куучындайт. – Мен оноҥ качан да кату сӧс укпагам. Кижини кичеерге, кӱӱнин кӧӧрӧдӧргӧ турар кылык-јаҥду болгон. «Мадам, Ваша душенька довольна?» деп, нени-нени эдип, бӱдӱрип ийеле сураар. Эмди балдарым меге баштанып, адазыныҥ бу сӧстӧрин айдыжып јат. Је тогузонынчы кӱч јылдарда ол јӱрӱмниҥ кызалаҥына чыдашпай, канчын јиитте божоп калган.
Сыймучыныҥ ӱредӱзин ӧткӧним, ижимде ченемел алганым ол кӱч ӧйдӧ, колдо ӱч балалу артып каларымда, јаан арга болгон. Тӱште мен иштеерим, эҥирлер сайын улустыҥ айылдарына барып, сыймучы болуп јӱрерим. Онойып, аргадангам, балдарымды кийиндирип, чыдадып ла ӱредип алгам».
Тамара Михайловнаны мен де озодоҥ бери билерим. Ол кижини јаҥыс ла томду колдорыла эмес, је јалакай кӱӱниле, ачык-јарык куучыныла, кандый ла ӧйдӧ омок-јардак болгоныла бактырат. Баштапкы ла тушташтаҥ сен оны узактаҥ бери билериҥдий сезилер. Ол кижиле куучындашса, кара јараш кӧстӧриле чике кӧрӧр, онойдо ак-чек санаалу, ачык јӱректӱ кижи кӧрӧр деп бодойдым. Тамара Михайловнаныҥ јӱрӱминде кандый ла ӧйлӧр болгон, карыкчалду да, јылыйтуларлу да, сӱӱнчилӱ де, ырысту да… Бис улайын ла туштажып, куучындажып та туратаныс. Бир ӧйдӧ ол буттарынаҥ аксап та јӱретен. Је бир де комудаганын, јӱрӱмине ачурканганын укпагам. Бир ӧйдӧ ол тайагын тайанып ийеле, ижине барып јадатан. Оныҥ ижи сӱреен керектӱ болгон до – спортчыларга, тегин де баштанган улуска јакшы эдери, санаа-кӱӱнин кӧдӱрери, сын-арказын јеҥилтип, сарсу-сабын јайладып, сынык-бычыкты јымжадып, томду колдорыла тудары. Је оноҥ бир кӧрзӧм, Тамара Михайловна јеҥил-айак болуп калган, јакшы базып јӱрӱ! Эмдиге сӱӱген ижинде. Диспансерде сыймучы-массажист медсестра болуп иштегенинеҥ бери 33 јыл болды. Текши иштеген јылдары беженге јууктажа берди.
Тамара Михайловнаныҥ туура калбас турумкай кылыгы, томду колдоры ада-ӧбӧкӧлӧринеҥ ошкош. Адазын јууга апарарда, бир офицер Азиядаҥ келген, орус тилди билбес јуучылдардыҥ кажызына ла јууктап, кулагына чочко чылап кортылдап турган эмтир. 18 јашту Михаилге јууктап, онойдордо, ол офицерди колло чарчада салып, орустап јаман сӧстӧрлӧ айдып ийген. «Сен орустап кайдаҥ билериҥ?!» – деп, онызы кайкаган эмтир. Михаил Кергилович бойыныҥ ӧйинде Кӱпчегенде аказында јадып ӱренген. Јеҥези орус кижи болгон.
Т. М. Саринаныҥ энезиниҥ энези майман сӧӧктӱ Татпай ӧрӧкӧн Јаан-Јаламанда јуртаган. Ол ӧйдӧ мал-аштыҥ тоозы тудулу-кемјӱлӱ ине, је бу кижиниҥ мал-ажы кӧп болгон. «Карган энемде оро болгон, кажы ла јыл јаан изӱ айдыҥ бажында ол орого от салар. Оноҥ чокторын јайып ийеле, чибиниҥ, тыттыҥ бӱрлерин, будактарын калыҥжыда јайар. Текпижин тӱжӱреле, уштынала, орого кирер, аҥылу јазалган какпактаҥ јӱк бажын уштыйла, јӱреги чыдашканча ла турар. Ородоҥ чыгала, тере тонын, бышпак ӧдӱгин кийеле, јадып ийер, чайды кӧптӧҥ ичер. Эртезинде мылчага кирер. Кой-уй кабырып турган кижиниҥ, байла, буттары, бели оорып туратан болбой. Оноҥ ӱчинчи кӱнде ойто ло мал-ажын кабырып базар» – деп, Тамара Михайловна карган энезин эске алынды.
Алдында јылдарда «Врачебно-физкультурный диспансердиҥ» баш врачы болуп иштеген, эмди ондо спорт медицинаныҥ врачы болуп турган Маргарита Андреевна Завчук куучындады: «Тамара Михайловнала бис кожо 26 јыл иштедис. Ол ижинде де, билезинде де сӱрекей каруулу, иштеҥкей, чыйрак эпши. Ол кандый ла кижиле тил табыжып, куучындажа берер јайалталу. Медишчи кижиге ол кылык-јаҥ сӱреен керектӱ, кижиниҥ јӱрген јӱрӱми, сананган санаазы, эткен-туткан ижи ончозы оныҥ су-кадыгына чике ка-маанду ине. Тамара Михайловна эл-јон ортодо алтын колду медишчи, сыймучы деп јарлу болуп калганы оныҥ ижин недеҥ де артык керелейт».
«Врачебно-физкультурный диспансер-диҥ» бӱгӱнги баш врачы Равиля Борисовна Телесова ишчизи керегинде база јакшы айтты: «Тамара Михайловна сӱреен каруулу, тыҥ дисциплиналу, ченемелдӱ ишчи. Ол айылыныҥ да, билезиниҥ де јакшы ээзи кижи. Ончо ишти, ол тоодо маалада ишти бӱдӱрер, башкарар кижи, аскан, кышка белетеген аш-курсагы сӱреен амтанду, чыҥдый болор. Је эҥ ле учурлузы – ол сыймучы ижин сӱӱп јат, кандый да јакылтадаҥ мойнобос, эдер-тудар медишчи. Ӱч балазыныҥ, эки барказыныҥ сӱӱген энези, јааназы».
РФ-тыҥ Иштиҥ ветераны Тамара Ми-хайловнаныҥ јозокту ижи бийик баалалган, ол Алтай Республиканыҥ, Алтай Республиканыҥ су-кадыкты корыыр министерствозыныҥ Кӱндӱлӱ грамоталарыла, онойдо ок РФ-тыҥ су-кадыкты корыыр ла јонјӱрӱмдик ӧзӱм аайынча министерствозыныҥ Кӱндӱлӱ грамотазыла, РФ-тыҥ ветерандар биригӱзиниҥ медалиле кайралдаткан.

Нина Бельчекова
Фотојурук билениҥ альбомынаҥ