Тӧрӧл тилдиҥ сурактары

11.10.2022

Алтай Республиканыҥ ӱредӱлик ишчилериниҥ билгирин бийиктедер ле такып профессионал ӱредӱ берер институды сыгын айдыҥ учында тергеелер ортодо «Тӧрӧл тил бӱгӱнги ӱредӱлик телкеминде: теоретикалык ла методикалык ууламјылары» деген билим-практикалык конференцияны ӧткӱрди.

Билим-практикалык конференция РСФСР-дыҥ школыныҥ нерелӱ ӱредӱчизи, албаты ӱредӱлигиниҥ отличниги, «Таҥ Чолмон» орденниҥ кавалери, алтай тилле баштамы класстардыҥ программаларыныҥ ла јирмедеҥ ажыра ӱредер бичиктердиҥ ле методпособиелердиҥ авторы Мария Алексеевна Барантаеваныҥ чыкканынаҥ ала 95 јылдыгына учурлалып ӧткӧн.
Ӱредӱликтиҥ јӱрӱмдик учурлу сурактары чук ла бастыра јанынаҥ кӧрӱлген конференция очный ла онлайн бӱдӱмле ӧткӧн. Ыраак-јуук тергеелердеҥ ого кӧп улус келген. Олордыҥ тоозында тергеениҥ ӱредӱлик бӧлӱгинде башкарту иште иштеп турган эл-тергеелик јаҥныҥ, јербойында бойы башкарынар органдарыныҥ чыгартулу улузы, онойдо ок школго баргалак балдардыҥ ӱредӱлик организацияларыныҥ педагогторы, алтай тилдиҥ ле литератураныҥ ӱредӱчилери, јондык ишчилер.
Пленарный јуунда АР-дыҥ Эл Курултайыныҥ эл политика, ӱредӱ, культура, јондык биригӱлер ле СМИ-лер аайынча комитединиҥ председатели Наталья Екеева, Алтай Республиканыҥ башчызыныҥ албатылар ортодогы колбулар ла алтай тил аайынча јӧпчизи, тергееде ЮНЕСКО-ныҥ керектери аайынча эл комитеттиҥ јааны Иван Белеков туружып, куучын айттылар.
Конференцияныҥ ижинде онойдо ок ӧскӧ дӧ тергеелердиҥ чыгартулу улузы туружып, шӱӱлтелерин айдып, ченемелиле ӱлештилер. Олордыҥ тоозында Саха (Якутияныҥ) Госјууныныҥ (Ил Тумэнниҥ) билим, ӱредӱ, культура, СМИ-лер ле јондык организациялардыҥ керектери аайынча јаантайынгы комитединиҥ председатели, Россия Федерацияныҥ субъекттериниҥ экономикалык ӧмӧ-јӧмӧ ижиниҥ тергеелер ортодогы ӱредӱ ле билим аайынча «Сибирское соглашение» деген экспертно-консультационный совединдеги Сибирьдиҥ ле Ыраак Кӱнчыгыштыҥ калыктарыныҥ тӧрӧл тилдериниҥ ишмекчи бӧлӱгиниҥ сопредседатели Феодосия Габышева, Россия Федерацияныҥ калыктарыныҥ тӧрӧл тилдериниҥ федерал институдыныҥ баш специалисти Нина Грузинова, Хакасияныҥ ӱредӱ ле билим министерствозынаҥ билим ле эл ӱредӱ бӧлӱгиниҥ качызы, педбилимдердиҥ кандидады доцент Ольга Доможакова, Бурятияныҥ ӱредӱлик политика аайынча республикан институдынаҥ кафедраныҥ јааны профессор, педбилимдердиҥ докторы Сономбал Содномов.
Тӧрт секцияда ӧткӧн јуундарда башка-башка ууламјыларла кӧп тоолу сурактар кӧрӱлген. Секцияларда Хакасиядаҥ ӱредӱ ӧзӱмниҥ ле билгирди бийиктедериниҥ институдыныҥ кафедразыныҥ јааны Надежда Толмачеваныҥ, Бурятиядаҥ ӱредӱлик политиканыҥ республикан институдыныҥ кафедразыныҥ специалисти Дарима Дашиеваныҥ, Тывадаҥ национальный школдордыҥ ӧзӱми аайынча институдыныҥ баш методисти Буянмаа Нончаттыҥ ченемелиле јууктада таныжар јарамыкту арга болды.
Кажы ла тергееде тӧрӧл тилди ӱредеринде бойыныҥ курч сурактары ла једимдери бар. Бӱгӱн ӱредӱликте иштеп тургандарды бириктирип јаткан бирлик амаду — ӧзӱп јаткан ӱйени тӧрӧл тилин билип, калыгыныҥ тӱӱкизине, кӧгӱс байлыгына, јаҥжыгуларына, чӱм-јаҥына тайанып, тӧрӧлчи кӱӱн-тапту, кӧгӱстӱ, керсӱ, кӧрӱмдӱ эдип таскадары. Школдо алган билгирине болорзынбай, таҥынаҥ бойы база бедиренип иштеерге ӱрензин, тасказын. Бала берилген билгирге тайанып, јана баспай, ичкери јӱткӱзин.
Конференцияныҥ айылчылары ла туружаачылары ады јарлу ӱредӱчи М. А. Барантаеваныҥ эземин кереестеп, оныҥ 95 јылдыгына учурлалган «Жизнь, посвященная учительству» деген кӧрӱле таныштылар. Мында оныҥ белетеген ӱредер ле методикалык бичиктери тургузылды. Бу кӧрӱни белетееринде јаан болужын М. В. Чевалковтыҥ адыла адалган эл библиотека јетирди.
Конференцияда мындый тӧс сурактар кӧрӱлди ле шӱӱжӱге чыгарылды: тӧрӧл тилдиҥ баланы тӧрӧлчи кӱӱн-санаазын, кӧгӱс кӧрӱмин ле санаа-укаазын таскадарындагы учуры; болчомдорды детсадтарда ла баштамы текши ӱредӱде тӧрӧл тилиле ӱредери бой-бойыла бек колбуда ӧдӧри; јаҥыртылган ФГОС НОО-ныҥ, ФГОС ООН-ныҥ некелтелери аайынча тӧрӧл тилге ле литературага ӱредеринде озочыл јаҥыртулу эп-аргалар; тӧрӧл тилин билбес ле јакшы билбес балдарды алтай тилге цифровой аргаларды тузаланып ӱредери.
Конференцияныҥ туружаачылары адакыда бойлорыныҥ шӱӱлтелерин айттылар: тергеениҥ ӱредӱ ле билим министерствозы Алтай Республиканыҥ башкарузына Горно-Алтайскта М. А. Барантаеваныҥ јаткан туразына мемориал досконы тургузары јанынаҥ суракла баштанар; ӧткӧн конференцияныҥ материалдары аайынча јуунтыны белетеер ле кепке базып чыгарар ишти тӧзӧӧр, јуунтыга «М. А. Барантаева керегинде эске алыныштар» деген таҥынаҥ башка бӧлӱкти кийдирер; алтай тилдиҥ орфографиязыныҥ јаҥы ээжилерин тергеениҥ ӱредӱлик, билим организацияларына, культура бӧлӱгинде, СМИ-лерде, алтай тилле делопроизводстводо ло ӧскӧ дӧ ведомстволордо, учреждениелерде элбеде тузаланары јанынаҥ кӧнӱ иштеер ле о.ӧ. јолду ла чокум шӱӱлтелер айдылды.
Конференцияныҥ резолюциязында республиканыҥ ӱредӱлик ишчилериниҥ билгирин бийиктедер ле такып профессиональный ӱредӱ берер институтка, муниципал тӧзӧлмӧлӧрдиҥ ӱредӱ башкартуларыныҥ башкараачыларына, текшиӱредӱлик организациялардыҥ башкараачыларына, эл университетке, педколледжке јӱрӱмде бӱдӱретен чокум шӱӱлтелер јарадылды.

Клара Пиянтинова
Фотолоры ӱредӱлик ишчилериниҥ билгирин бийиктедер ле такып
профессиональный ӱредӱ берер институттыҥ

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина