Алтайдын Чолмоны

Јаан јолымды ачкан Ӱредӱчим

18.10.2022

Кажы ла кижинииҥ јӱрӱмдик јолында бойыныҥ ӱредӱчизи бар. Ол сениҥ ичкери јолыҥды ачат ла кӧндӱктирет. Мениҥ ондый јаркынду, керсӱ ӱредӱчим деп Оксана Николаевна Пустогачеваны айдарым.

Эске алыныштарымды конференцияла колбулу јол-јоругымнаҥ баштайын. Нениҥ учун дезе шак бу айалга меге таскадаачымла, ӱредӱчимле таныжар арга берген. Јаан јӱрӱмге јолым мынаҥ башталган.
2013 јылдыҥ јазында мен ӱренеечилерим-ле кожо Санкт-Петербург јаар калыктар ортодогы «Реальность этноса» деген 15-чи билим-практикалык конференцияда туружар амадула бу јол-јорук аайынча иштегем. Конференция «Эмдиги Россияда калыктар ортодогы колбуларды ӧскӱреринде ӱредӱниҥ учуры» деген суракла ӧткӧн. Јол-јорукла колбулу курч сурактар кӧп лӧ болгон. Мен ол ӧйдӧ баш преподаватель болгом, је билим степень јок, мынызы дезе
буудак боло берген.
Экинчи јаан ченелте деп айдар ба, качан институттыҥ јааны конференция эл-калыктардыҥ сурактарына учурлаларда, биске кыйалтазы јогынаҥ кеп-кийимдерлӱ барар керек деп угусканы. Мен бойыма ла ӱренеечилериме керектӱ кеп-кийимдерди таппазам, ол јол-јоруктыҥ ла јадар јердиҥ документ-чаазындарына колын салбас. Нениҥ учун дезе делегацияга башка-башка ук-тӧстӱ улус кирген: Виктория Сандан (тува), Оксана Ставская (орус), Сэсэгма (бурят), Мадина Ашимова (казах). Је ондый да болзо, кеп-кийимдер табылган. Бис јол-јоругысты Санкт-Петербург јаар туттыс.
Конференция ижин баштаган баштапкы кӱнде мен ле ӱренеечилерим кеп-кийимисти кийгенче келдис. Онызы ончо туружаачыларды јилбиркедип соныркатты. Мен бойым чегедектӱ болгом. «Слер Алтайдаҥ ба?» – деп, бир эпши менеҥ сураган эди. Онойып, Оксана Николаевна Пустогачевала таныштым. Оныҥ айтканыла, оны мениҥ кийген кебим јилбиркеткен болуптыр. Шак ол кеп-кийимим салымымда јаан учурлу болды.
Бу эҥирде Оксана Николаевнаныҥ номерине университеттеҥ коллегамла кожо келгенис. Столдо бойы белетеген курсак-тамакты кӧрӱп, кайкаган эдим. Јайым ла јылу айалгада ол јиит билимчилерге билимде баштапкы алтамдарын эдерге, диссертациязын корулап аларга болушканы јанынаҥ куучындады.
Менде, јиит билимчиде, бу ӧйдӧ ченемел де јок. Ол ӧйдӧ меге јӧмӧлтӧ-болуш сӱрекей керектӱ болгон. Оксана Николаевна меге болужар кӱӱнин айдып, Москва јаар кычырган. Мен оныҥ болужыла Россияныҥ государстволык социальный университединиҥ аспирантуразына киргем ле 2016 јылдыҥ кӱӱк айыныҥ 12-чи кӱнинде «Формирование культуры межнационального общения у представителей коренных народов Сибири в педагогическом вузе» деген диссертациямды једимдӱ коруп алгам.
База бир учурлу керекти эзедип ийейин. Оксана Николаевна 2013 јылда Новосибирск јаар мениҥ «Неделя этнотолерантности» (эмди ол «Неделя межнационального согласия и взаимодействия» деген бастырароссиялык социокультуралык ӱлекер) деп ӱлекерге келген. Бу ӱлекерди мен Новосибирсктеги государстволык педуниверситетте јӱрӱмде бӱдӱргем. Ол «Межнациональные отношения в студенческой среде» деген кӱрее-куучында болгон. Бу теманы меге мынаҥ озо Оксана Николаевна айдып берген ле мында ол бойы тӧс спикер болды. Бис мында кӧп јӱрӱмдик учурлу сурактарды кӧргӧнис: эл культура дегени не, кандый кижини санаа-укаалу деп айдар, текшикижилик ээжилер кандый, ӱредӱчи кандый учурлу болор керек.
Ӱлекерде педагогикалык билимдердиҥ кандидады, Россияныҥ ӱредӱ академия-зыныҥ ла Тӱндӱктиҥ, Сибирьдиҥ ле Ыраак Кӱнчыгыштыҥ ас тоолу калыктарыныҥ ӱредӱзиниҥ институдыныҥ баш билим ишчизи Оксана Николаевнаныҥ турушканыныҥ шылтузында меге, ӱлекерди тургускан кижиге, ичкери барарга јарамыкту арга болгон. Јетирген јаан јӧмӧлтӧ-болужы учун мен ого учы-кыйузы јок быйанду јӱредим. Ол мени јиит ле ичкери аргалары јаан билимчи деп баалаганы – меге бойыма ла арга-чагыма бӱдерге јаан ижемји берди. Кийнинде Мос-квада диссертацияны корулаарымда, шак ла Оксана Николаевна мениҥ оппонентим болгон.
Диссертацияны корулаардаҥ эмеш озо ол мени Москва јаар «Этногенез, история, язык и культура карачаево-балкарского народа» деген сӱрекей јилбилӱ конференция-
га кычырган. Ол улай ла ӧдӱп турган «Историко-культурное наследие народов Евразии» деген форумга келиштире ӧткӱрилген. Конференцияда карачаево-балкар калыктыҥ тӧзӧлгӧниле, оныҥ этнический ле социально-политикалык тӱӱкизиле, тилиниҥ ле культуразыныҥ эмдиги айалгазыла колбулу сурактар кӧрӱлген. Меге, билимде баштапкы ла алтамдарды эдип јаткан кижиге, конференцияда туружып јаткан ӧскӧ ороондордыҥ улузын (СНГ-ныҥ ороондорыныҥ, Болгарияныҥ, Великобританияныҥ, Венгрияныҥ, Грузия-ныҥ, США-ныҥ, Турцияныҥ ла о.ӧ.) кӧрӱп, јаҥыс ла ӧкпӧӧрип кайкаары арткан эди. Оксана Николаевна мени бастыра јанынаҥ јӧмӧгӧн.
Диссертацияны белетеериле, корулаарыла колбулу кӱч ӧйди ӧдӧргӧ база ла Оксана Николаевна ла билези болушкан. Оныҥ эш-нӧкӧри ле чындык најызы Федор Кайдаковичле, кызы Алтынайла танышкам.
Диссертацияны корулаар ӧйдӧ меге Мос-квада эки айга шыдар ӧйдиҥ туркунына јадар керек болгон. Јадатан-токтойтон јерле Алтынай болушкан. Оксана Николаевна мени бойыныҥ ӱӱре-јелелериле, кайкамчылу эпшилер Клавдия Бакпаевнала, Надежда Константиновнала таныштырган эди.
Диссертацияны коруп, Оксана Нико-лаевнадаҥ ла оныҥ улузынаҥ база ээчиде јӧмӧлтӧ-болушты алып, мен Новосибирск-ке кайра бурылдым. Оныҥ кийнинде бис јаантайын ла куучындажарыс, бар-јогысла ӱлежерис. Учурал ла келишсе, мен ого телефон согорым. Качан ол Горно-Алтайскка келгенде, мен олорго айылдап баратам.
Мениҥ јаҥы јондык јӱрӱмимде јаан солун керек болды. Новосибирскте алтай јондык организация ачтым. Оксана Николаевна бу солунды јарадып уккан, мени бастыра ла јанынаҥ јӧмӧгӧн. 2021 јылдыҥ кандык айында бис Новосибирскте «Туулу Алтай» деген культуралык энчи-байлыктыҥ тӧс јериле Сибирьдиҥ тӧс калазында Јылгайак байрамды ӧткӱрер деп шӱӱшкенис. Бу байрамга сӱӱген ӱредӱчимди кычырарымда, ол кыйалтазы јогынаҥ келерим деген. Кӧдӱриҥиде јебреннеҥ бери келген байрамныҥ тӱӱкизин куучындап берери јанынаҥ бойыныҥ кӱӱн-санаазын айткан эди. Новосибирскке келип, олор Федор Кайдаковичле кожо бисте токтогон. Байрам бийик кеминде ӧткӧн. Оксана Николаевна мен учун ондый тыҥ сӱӱнген ле јондык ишти мынаҥ да ары улалтып апар деп јакыган кептӱ айткан.
Оксана Николаевнаны мен ол кӱндерде башкалап ла кӧргӧм. Камалгазы чыгып, кӧп лӧ јаны уйуктаган, улай ла ичерге суу сурайтан. Ӱредӱчимди калганчы катап кӧрӱп јатканымды бир де билбегем. Качан Алтынай кӱӱк айда энези амырап калган деп айдарда, мен бӱтпегем де, бӱдер де кӱӱним јок болгон. Эмди де кӧксим бӧктӧлӧт, ару ла ак санаалу кижиниҥ ыраап калганына карыгадым, кунугадым.

Кожулта: Оксана Николаевна Пустогачева керегинде эске алыныштарды јууры јанынаҥ јаан ла каруулу иш јарлалган. Материалдарды fedorovnaa@inbox.ru деген электрон почтага «Эске алыныштар» («Воспоминания») деп темала аткарар керек.

Надежда КАСЕНОВА,
педагогикалык билимдердиҥ кандидады, ИД-ныҥ педагогика ла баштамы ӱредӱниҥ методиказыныҥ кафедразыныҥ доценти

Фотојурукта: тургандары (сол јанынаҥ) билимчилер К.К. Пиянтинова,
О.Н. Пустогачева, Н.М. Киндикова, Н.Б. Тайборина; отургандары: Н.Н. Суразакова, З.С. Казагачева (фото кӧмзӧдӧҥ)

Оксана Николаевна ПУСТОГАЧЕВА
(1958-2021) педагогикалык билим-дердиҥ кандидады, РАН-ныҥ языкознание институдыныҥ урал-алтай тилдер аайынча бӧлӱгиниҥ билим ишчизи. «Российская тюркология» журналдыҥ каруулу качызы. Россия Федерацияныҥ текши ӱредӱзиниҥ Кӱндӱлӱ ишчизи. Ол баштамы класстардыҥ баштапкы «Чалканду-орус сӧзлигиниҥ» («Челканско-русский словарь») ӱредер-методикалык бичиктериниҥ, алтай ла чалканду тилдерле ӱредер бичиктердиҥ, чалканду тилле тургузылган баштапкы таныктӧстиҥ, кӧп тоолу билим иштердиҥ авторы.
Эки тилле базылып чыккан «Песни челканского народа», «Загадки челканского народа», «Анна Макаровна Кандаракова – гордость челканского народа», «Судьбы пожилых и молодых», «Сказки бабушки Билвезек», «Пословицы и поговорки челканского языка» деп бичиктердиҥ каруулу редакторы.
2018 јылда АР-дыҥ Эл Курултайыныҥ Кӱндӱлӱ грамотазыла Алтай Республиканыҥ ас тоолу тургун калыктарыныҥ тилин корыырында једимдӱ ижи учун кайралдаткан.