Алтайдын Чолмоны

Аргачы-эне

28.10.2022

Бӱгӱнги бистиҥ јӱрӱмис шулмус, эпчил, тапкыр, недеҥ де јалтанбас улустыҥ ӧйи деп айдарга јараар. Амадаган амадуҥ бар болзо, ого једерге кӱӱнзеген кижи кандый ла јолды ӧдӱп чыгар. Кӧп тоолу јииттер кичӱ ле орто аргачылыкта бойлорыныҥ сӱӱген јолын таап, иштеп апарадылар. Кем де билезин азыраарга, кем де оноҥ бийик амадулар тургузып, ӧрӧ ӧзӧргӧ чырмайат. Кажы ла кижиниҥ бойыныҥ јолы, салымы, арга-чыдалы.

Алтай јииттер ортодо аргачылыкта бойыныҥ сӱӱген профессиязыла иштеп тургандар ас эмес. Олордыҥ бирӱзи — Ольга Бельбекова. Ол Altay Braids студияныҥ јааны. Студияда афротулуҥдар ӧрӱлет. Ольга 2018 јылда бу јаҥы табылган ууламјыны јакшы кӧрӱп, аҥылу ӱредӱ алып, студия тӧзӧп ачкан. Афротулуҥдар дегени — кижиниҥ чачын кӧп тоолу эдип ӧргӧни. Мында башка-башка ӧҥдӧрлӱ учуктар (каниколоны), јинјилер тузаланылат. Бу ӧйдиҥ некелтезиле кожо јаҥы келген чач ӧрӱш. Анчада ла јашӧскӱрим ортодо бу ууламјы элбеде таркаган. Оны уулчактар, јииттер база тузаланадылар. Школдо ӱренип турган кызычактар, спортчы-акробаттар, бијечилер ортодо бу чач ӧрӱш база јарлу. Кыс баланыҥ чачын ӧрӧтӧни кеендиктиҥ јолын ачып, јаҥы ачылталарга экелген деп, Ольга Бельбекова керегинде айдарга јараар. Аргачылыкта бойын тапканы керегинде кычыраачыларла Ольга мынайда ӱлежет.
— Баштап-тарый кызычагымныҥ чачын ӧрӧтӧм. Кажы ла кӱн башка-башка эдип ӧрӧргӧ меге јилбилӱ болгон. Чач ӧрӧтӧнине ӱренип алза, керек ле болор деп сананып, Новосибирск калада ӱредӱ ӧткӧм. 2018 јылда јуугында јӱк ле Новосибирскте ӱренер арга болгон. Онойып, кажы ла ай барып, ӱренип туратам. Ол ӧйлӧрдӧ балдарым кичинек, эш-нӧкӧримле ыражып калганыс. Ийнимде ипотека, ӱредӱ учун тӧлӧӧр керек, балдар азыраары кайда. Је андый да болзо, кредитный картала тӧлӧп, арга таап туратам. Новосибрискке јетире јол ыраак. Эски кӧлӱгимди «минип», коркуп-ӱркӱп туруп барарым.
Кем де мени колымнаҥ јединип, ӱредӱге ийбеген. Билбес улус ада-энези болушкан деп айдар. Бу учуралда мен бойым ла чырмайып ӱренгем. Адам, Геннадий Васильевич эзен-амыр јӱрген болзо, болужар ла эди. Ол «Чейне» деп ашкананыҥ јааны болуп кӧп јылдардыҥ туркунына иштеген. Бойы аргачы кижи. Ашканада алтай аш-курсак белетелип, эмди де иштеп јат. Бу ишти энем Александра Николаевна башкарат. Адам јаантайын бойыныҥ кылык-јаҥыла, эткен керектериле «алтайсу» болорын кӧргӱзетен. Темдектезе, ашкананыҥ ичинде кирлӱ айактар салатан јер, аш-курсактар (меню), ашкананыҥ ады «Чейне» — ончо ло алтай тилле бичилген. Алтай чӱм-јаҥдарын јаҥдап јӱретен. Бис оноҥ кӧрӱжип, эмди чӱм-јаҥдарысты улалтадыс.
Баштапкы профессиямга мен Новосибирск каладагы технический университетте ӱренгем. Оны божодып, башка-башка организацияларда чаазындарла иштегем, ол тоодо бухгалтер де болгом. Тоолорло иштеери меге бир де јарабай туратан.
— Чач ӧрдӱрерге кандый балдар кӧп келип јат? Баазы канча?
— Бистиҥ студияга балдар бир јаштаҥ ала јӱрӱп јат. Баланыҥ чачы 5-6 сантиметр де болзо ӧрӧргӧ јараар. Ада-энелер балдарын артырып саладылар. Олорло соотожып, чачтарын ӧрӧдим. Нениҥ учун дезе балдар ада-энезиле кожо амыр отургылабас. Мен бойым эне кижи, балдарды канайда кичеерин билерим. Айдарда, коркуп-чочыыр неме јок. Анчада ла кызычактар чач ӧрӱшке чыккан кӱндерде, јаан байрамдарда келет. Анайда ок бијелеп турган балдарга, акробатикалык тӧс јердиҥ маргаандарыныҥ туружаачыларына, оноҥ башка ӧскӧ дӧ ӱлекерлерде туружып болужадыс. Бистиҥ јуук најыларыс кожоҥныҥ ла бијениҥ «Алтам» деп ӧмӧлиги, артисттерле, јииттерле кӧп иштейдис.
Чач ӧрӱш башка-башка болуп јат. Кызычактар селфи эдерге бир-эки ле кӱнге чачты ӧрдирет. Кем де јетикӱнге улай андый чачту јӱрер эдип кӱӱнзейт. Кажы ла учуралда чач ӧрӱшке ӧй башка-башка барат. Чачтыҥ узунына јӱзӱн-башка учуктар, јинјилер кожоры — чач ӧрӱп турган устыҥ ижинеҥ камаанду. Чач ӧрӱшке ус ажындыра белетенет. Ого керектӱ не-немени белетеерине база кӧп ӧй барат. Оныҥ учун келип јаткан кижи канайда чачын ӧрӧргӧ турганын биске ажындыра јетиредилер.
Баазы аайынча айдар болзо, чач ӧрӱштиҥ баазы эки-ӱч јӱс салковойдоҥ ала 20 муҥга јетире, баа иштиҥ кеминеҥ камаанду. Кажы ла учуралда таҥынаҥ иштейдис. Темдектезе, кызычакка бир муҥга чач ӧрдӱрип алар керек. Ӧрӧтӧн ус ол ло баага нени эдип болорын шӱӱп, бедиренет. Мында сурак чач ӧрӱштиҥ баазында эмес, јайаандык иште деп айдарга јараар.
Студияда алтай тилиле куучындап турган балдарды аҥылу сыйларла темдектейдис. Алтай тил билер бала ајару јок артпас учурлу. Балага кичинек те болзо ајару эткенде, ол оноҥ ары албаданып ӧрӧ ӧзӧр. Бистиҥ тергееге амырап јӱрген улус база келип јат. Инстаграмда бойымныҥ бӱгим бар. Јилбиркеп тургандар ол бӱктеҥ иштеримле таныжар аргалу.
— Бӱгӱнги кӱнде аргачылыкта кӱч пе?
— Кӱч деп айдып болбозым. Кажы ла учуралда бойыныҥ эп-аргазы, эп-сӱмези бар. Уур-кӱчтерди кем де јеҥил ӧдӱп јат, кемге де јол туйукталат. Меге кӱч болбогон деп билдирген. Ӱренип, ченемел алып, бойымныҥ студиямды ачып — иш кӧп болгон. Бу ок ӧйдӧ конкурстарда, јондык иштерде, ойын-концерттер ӧткӱреринде эрчимдӱ туружадым. Байла, оныҥ да учун уур-кӱчтер билдирбеген. Мен бир јерде качан да отурбайдым: туружар, кӧрӱп-угар, ченемел алар, бедиренер кижи. Кажы ла кӱн спортло тазыктырынадым, јӱзӱн-башка акцияларда туружып, аргам јеткенче болуш јетиредим. Ижимди баштап турарымда, кичине-е-ек кыпта иштеп баштагам. Эмди бӱткӱл студия бар. Кӱӱнзеген улус келигер — тӧс тепсеҥниҥ јанында, Коммунистический проспектте 17-чи тура.
Бисте ӱредӱ ӧткӱрилет. Кӱӱнзеген улус 50 000 тӧлӧп ӱренер аргалу.
Чач ӧрӱштиҥ бааларын угуп-кӧрӱп, кандый баалу деп, улус кайкажардаҥ айабас. Јабыс баага чыҥдыйы јабыс иш бӱдӱргенче, тоолу ла кижиге јараш, эптӱ чач ӧргӧндӧ, кӱӱн-санааҥа да јакшы. Аргачылыкта соҥго, јарымдай тӧлӧп деп неме болбос учурлу. Тӧрӧӧн-туугандарыска, кӧрӱш-таныштарыска акча тӧлӧбӧзинеҥ иштер бӱдӱрзеес, кандый аргачылык ӧрӧ ӧзӧр? Је ол ок ӧйдӧ карамчы база болбос керек. Сениҥ ижиҥ јылбай, бир ле јерде туруп калза, кӱӱниҥ ӧчӱп калар. Ижиҥди сӱӱп турзаҥ кӧп јаҥы ачылталар, эп-аргалар, санаа-шӱӱлтелер келер.
— Слерде ӱренген ле чач ӧрӱшле иштеп турган јииттер кӧп пӧ?
— База бар ла. Олордыҥ бирӱзи Толунай Сарбашева, ол метеоролог болуп иштейт. Бош ӧйлӧрдӧ чач ӧрӱшле јилбиркейт. Ченемел аларга Красноярск, Санкт-Петербург калаларда ӱренген. Оныҥ јайаандык ижи јараш, бойы да албаданчак.
Ӱреткен улусты бир де тууразында артырбай јадым. Јуук колбу тудуп, нак јӱредис. Билеримле ӱлежерге, јартамалду иштерди ӧткӱрерге алтай, орус, керек болзо, английский тилдер тузаланадым. Чач ӧрӱште кижиниҥ сабарлары эптӱ иштенер керек. Баштап тарый бир эмеш келишпей турар. Је колдорыҥ јаантайын кыймыктанып турза, ӱрениже берериҥ.
Эҥ ле озо, ӱренерге кӱӱнзеген кижиниҥ кӱӱн-санаазын угадым. Ӱренген кийнинде иштебей токтодып салза, калас јерге болбозын деп, ачык-јарык куучындажадыс. Акчазын алып, ӱредӱ ӧткӱрип, оноҥ ол кижи оноҥ ары иштеер бе, иштебес пе — бойыныҥ кӱӱнинде деп сананбайдым. Акчаны кӧп улус ӱредип иштеп алар амаду менде јок. Мениҥ ӱреткен улузымныҥ тоозында ыраак јерлерде, гран-ары јанында јадып турган улус база бар. Иштериле ӱлешкилеп, кем кандый једимдерге јеткениле јаантайын таныштыргылайт.
База айдарга турганым, бис јӱзӱн-башка эдимдер белетеп јазайдыс. Чачка тагар ӧрӱлме-резинкалар, узун куйрук-каниколондор, кажагайлар, алтай шаҥкылар ла оноҥ до ӧскӧзи. Бу эдимдерди улустыҥ таҥынаҥ сурактары аайынча белетейдис, элбеде садуга чыгарбайдыс. Кӱӱнзеген улус Инстаграмнаҥ кӧрӱп таныжып, белен эдимдерди садып алар аргалу.
— Бойыгар керегинде куучындап берзегер?
— Ада-энем угы-тӧзиле Шабалин аймактаҥ болор. Бистиҥ биледе тӧрт бала, эки карындажым, јаан акам бар. Ада-энебис бисти јаштаҥ ала алтай тилисле куучындап јӱрзин деп ӱреткен. Анайда ок улусла таныжып, ачык-јарык болорына, кажы ла кижиге быйанду јӱрерине. Ол учун олорго јаантайын быйанду јӱредим. Менде эки бала.
— Куучыныгар учун быйан Слерге. Бийик једимдерге једигер, келер ӧйдӧ јӱзӱн-башка кӧрӱлер ӧткӱрип, јайаандык иштеригерле сӱӱндирип јӱрӱгер.

Чындап, Ольга Бельбекова «Каланыҥ эҥ артык аргачызы» деп кӧрӱ-конкурста база турушкан. Јеҥӱчилдерди эл-јон «ВКонтакте», «Одноклассники» ле Telegram деп соцсетьтер ажыра ӱнберишле талдагандар. Altay Braids студияныҥ јааны Ольга Бельбекова «Албаты ортодо эҥ артыгы» деп ат адатты.

Хамида ТАДИНА