Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

«Сынбаган», кӱлер медальды ала соккон»

28.10.2022

Ӱлӱрген айдыҥ 14-16 кӱндеринде Арменияныҥ тӧс калазы Ереванда самбо кӱрешле уулдар ортодо телекейдиҥ первенствозы ӧткӧн. Бу маргаандарда олимпий солунтаныҥ республикан спортшколыныҥ он сегис јашту кӱрешчизи Карам Кыбыев ӱчинчи јер алып, Россияныҥ јуунты командазына кӱлер медаль экелген. Јиит кӱрешчини бу маргаандарга Алтай Республиканыҥ нерелӱ тазыктырачызы Эзен Семендеев белетеген. Ол Ереванныҥ кебизинде болгон кызу тартыжулар керегинде мынайда куучындайт:

– Карам телекейдиҥ первенствозында 53 килограмм бескеде тудушкан. Алтын медальды сооро до туткан болзобыс, је ӱчинчи јерди ле кӱлер кайралды јаан једим деп айдар керек. Быјылгы маргаандарда бисти айландыра болуп турган кызалаҥду айалгалардаҥ улам, алдындагы јылдарга кӧрӧ, эмеш ас командалар турушкан. Азербайджаннаҥ, Украинадаҥ ӧскӧ бастыра 23 ороон болды. Ол ло курч айалгалардаҥ, оҥдошпостордоҥ улам Россия, Белоруссия ла та нениҥ де учун Франция бу маргаандарда Самбоныҥ телекейлик федерациязыныҥ (ФИАС) маанызын тузаланган. Мениҥ билеримле, тургуза ӧйдӧ телекейлик учурлу турнирлерде бистиҥ ороонноҥ самбодоҥ ло бокстоҥ башка база ӧскӧ командалар турушпай јат.
Армяндар бойлоры сӱрекей кӱндӱзек ле ачык-јарык албаты эмтир. Тӧс калазы Ереван база јарады. Айландыра ару-чек. Таш туралар кӧп. Алама-шикири, курсак-тамагы ашканаларында јайрадылган јадып јат. Ажыра-тежире азырагылады. Кӱреш учун ӱн тунганча «оорыгылады». Эмди мен бу ороонго ло оныҥ калык-јонына чек ӧскӧ кӧстӧрлӧ кӧрӱп јадырым (кӱлӱмзиренет). Маргаандарга Карамныҥ ада-энези ле баштапкы тазыктыраачызы Арчын Телтек база баргылап јӱрген. Је эҥ ле јилбилӱ, эҥ ле ӧкпӧӧриштӱ, эҥ ле санааркашту ла эҥ ле сӱӱнчилӱ керек-јарактар спорттыҥ је ле деген ӧргӧӧзиниҥ кебизин айландыра болгон эмей.
– Эзен Сергеевич, Ереванда Слерде ӧкпӧӧриштер тыҥ ла болгон деп билерис. Шак ла бу «керек-јарактар» керегинде «Јылдыстыктыҥ» јиит кычыраачыларына эмеш элбеде куучындап берген болзогор.
– Телекейлик учурлу маргаандарда кажызы ла јеҥер, баштапкы болор ло бойыныҥ ороонына јеҥӱ экелер кӱӱн-санаалу болгондо, айалгалар ӧскӧ кандый болотон эди база. Россияныҥ јуунты командазыныҥ тазыктыраачыларында, бистиҥ бойыста да баштапкы јер алар деген ижемји тыҥ болгон. Карам ого бастыра јанынаҥ белен болгон. Је бу учуралда амадаганыска арай ла јетпей калдыс. Сананганысла болбоды.
Финалга чыгып, алтын медаль учун тартыжатан јолыбысты кыргыс кӱрешчи Кимал Абалбеков туйуктады. Јарымфиналда Карам ого сакыбаган јанынаҥ 4:3 тооло јеҥдиртип ийген. Удурлажачы кӱрешчи баштапкы ла минутта эп-сӱме бӱдӱрип, тӧрт балл «иштеп» алган. Оноҥ ары чек кӱрешпей тура берген. Јаргычылар бу учун ого кезедӱ эткендер. Карам табаруларды эрчимделтип, ӱч балл алып јат. Једижерге ле јеҥерге дезе ӧй арай ла јетпей калган. Телекейлик первенстводо јиит кӱрешчилер кебисте амыраш јогынаҥ туй ла тӧрт минут кӱрешкилеп јат. Шак бу туштажуда ол баштапкы јер учун кӱрежетен аргаларын јылыйткан.
Кӱӱн-санаа ӱрелген. Карамныҥ эне-адазыла кожо тыҥ кородогоныс. Је маргаандарда јеҥдиртип база билер керек. Ӱчинчи јер учун болотон туштажуга белетенер керек болгон. Мындый айалгаларда чын ла керектӱ сӧстӧрди табып, бастыра бойы «кӱйӱп» калган спортчыны токунадары сӱрекей учурлу болуп јат. Бис бу айалгадаҥ јеҥӱлӱ чыкканыс деп айдар аргам, байла, бар. Карам да бойы ончозын оҥдогон. Бу ла сыгын айда бистиҥ јиит кӱрешчибис Кемероводо самбоныҥ телекейлик фестивалинде ол ло Кимал Абалбековты оорыдар эп-сӱмеле ару јеҥип алган ине. Оныҥ учун Ереванда болгон ойноттырышты сакыбаган јанынаҥ болгон деп айдар аргабыс ла учурыс, байла, бар.
– Карамды телекейдиҥ первенствозында јарымфиналга јетире сӱрекей јакшы кӱрешкен деп база уккан эдис.
– Эйе, чын. Ол баштапкы туштажуда француз Шабране Комаилди, экинчизинде таджик Джурбонов Мухаммадини јеҥген. Ӱчинчи туштажуда кыргыс кӱрешчиниҥ тузагына «илинген». Ол керегинде ӧрӧлӧй айттым. Је кӱлер медаль учун тартыжуда Грузияныҥ командазыныҥ јиит бӧкӧзи Шалва Гулишашвилиге кандый да ижемјилер артырбаган. Ол оны 4:3 тооло јеҥип барып јадала, ӱзеери оорыдар эп-сӱме бӱдӱрген. Сӱӱнчи бот кайда болгон! Карамда јаан маргаандарда јаркынду јеҥӱлер алатан, јарлу кӱрешчи болотон бастыра аргалар бар. Ол кылык-јаҥыла сӱрекей турумкай кижи. Маргаандардыҥ башталганында «тайкылала», эки бутка ойто бек туруп, оноҥ ары једимдӱ тудужатан јана баспас кӱӱн-тап ла арга-чыдал јаан кӱрешчилердиҥ де ортозында ас учурап јат.
– Кычыраачыларды телекейдиҥ первенствозыныҥ кӱлер јеҥӱчилиле јууктада таныштырып ийген болзогор, база да артык болбос эди деп сананып турум, Эзен Сергеевич.
– Айтпай база. Јиит улус Карамнаҥ тем алып, айса болзо, спортло, кӱрешле јилбиркеп баштаар. Сӧӧги тӧӧлӧс, он сегис јашту. Тургуза ӧйдӧ Горно-Алтайскта ӱредӱчилер белетеер колледжтиҥ физкультура аайынча бӧлӱгинде тӧртинчи курста ӱренип јат. Чыккан-ӧскӧн јери Оҥдой аймакта Алтыгы Талду јуртта. Самбо кӱрешке анда тазыктырынып баштаган. Менде дезе тӧртинчи јыл тазыктырынат. Тӧп, куучынчы, ачык-јарык уул. Эне-адазы Эркелей Николаевна ла Кару Сергеевич Кыбыевтер ого јакшы таскаду берген деп айдар кӱӱним бар. Олорго ло баштапкы тазыктыраачызы Арчын Михайлович Телтекке быйанымды айдып турум. Карамныҥ јаан спорттогы јолы јаҥы ла башталып јат. Маргаандар ла јол-јорыктар мынаҥ да ары болор. Ончозы ла јакшы болор деп иженедим.
– Јиит бӧкӧниҥ јаркынду јеҥӱлерине бис база бӱдӱп јадыс. Чындап, Карамга удабас он тогус јаш толор эмес пе? Маргаандарда јаан јашту уулдар ортодо кӱрежетен ӧйи јууктап келген болбой.
– Келер јылдыҥ чаган айында ого он тогус јаш толор. Ол тушта ол јирме бир јашка јетире уулдар ортодо тудужып баштаар. Мындый «кӧчӱштер» спортто база тегиндӱ болбой јат. Јаҥы айалгаларга эптежер, ӱренижер керек. Ээжилер аайынча, юниорлор ортодо телекейлик маргаандарда Карамныҥ кӱрежип турган 53 килограмм бескези јок. Ол 58 килограммга кӧчӧр. Кебисте ончозы ойто чек јаҥыдаҥ башталар. Јаан маргаандарда туружарга Сибирь федерал округта, Россияныҥ первенствозында 1-3 јерлер алар керек. Тазыктырынарыс, белетенерис, арга-чыдалысты ченеп кӧрӧрис. Карам ороонныҥ уулдар ортодо јуунты командазыныҥ турчызы. Удабас ээчиде база бир белетеништӱ сборго атанар.
С. Ю. Аткуновтыҥ адыла адалган бистиҥ «Алып» залыста јайалталу ӧскӧ дӧ јиит кӱрешчилер бар. Россияныҥ первенствозында экинчи јер алган Эркин Мендинди, юниорлор ортодо ӱчинчи јерге чыккан Эзен Макаровты, Урсул Стариковты, Сӱмер Чалчиковты, телекейлик первенствоныҥ, Европаныҥ кубогыныҥ, Россияныҥ первенствозыныҥ тӧрт катап јеҥӱчили Амыр Чадинди, Европаныҥ первенствозыныҥ јеҥӱчили Сӱмер Шалдановты база адаар кӱӱним бар. Олор мениҥ ӱренчиктерим.
Кӱрешчилерге дезе ченемел аларга улай ла маргаандарда туружар керек. Ол јогынаҥ ичкери алтам ла ӧзӱм болбос. Биске јол-јорыкка барарга јаан болушты олимпий солунтаныҥ республикан спортшколыныҥ директоры, самбо кӱрешле спорттыҥ узы Айабас Мӧҥӱнчиевич Яйтаков јетирип јат.
– Эзен Сергеевич, спорт сӱӱчилерди сӱӱндиретен шылтактар мынаҥ да ары болор деп иженип, Слерге јилбилӱ интервью учун быйан айдып турум.

Куучын-эрмекти Арутай Адаров ӧткӱрген.

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина