Алтайдын Чолмоны

Ајаруны бойыныҥ су-кадыгына

31.10.2022

Јӱректиҥ ооруларыла јӱк ле јаан јаштулар ооруп турган деп бодойдыс. Статистикалык кӧргӱзӱлерди алар болзо, текши тоодоҥ јиит улус ортодо инсультка алдырткандардыҥ тоозы 10 процент. Јиит уулдарга кӧрӧ, кыс балдар ла келиндер бу кӧргӱзӱде озолойдылар.

Кажы ла јыл ӱлӱрген айдыҥ 29-чы кӱнинде Инсультла тартыжарыныҥ телекейлик кӱни темдектелет. Байрамдык кӱнде эмчилер, су-кадыктыҥ профилактиказыла иштеп турган јӱзӱн-башка тӧс јерлердиҥ, фондтордыҥ ла ассоциациялардыҥ ишчилери кӧп тоолу керек-јарактар ӧткӱргилейт.
Инсульт — ол сакыбаган јанынаҥ баштыҥ меезинде кубулталар болуп турганы. Оныҥ шылтагы кан таркадып турган тамырлар туйукталып, мееге кислород јетпей барганы. Тамырлар јарылардаҥ да маат јок. Бу учуралда мееге кан таркайт.
Јуук кӱндерде АР-дыҥ медициналык катастрофа аайынча тӧс јериниҥ баштаҥкайыла тӱрген болуш јетирер бӧлӱктердиҥ ишчилери ортодо специалисттердиҥ кӱни ӧткӱрилди. Туштажуда Алтай крайдаҥ бийик категориялу эмчилер база туруштылар.
Бистиҥ ороонды алар болзо, бир муҥ кижидеҥ ӱч кижи инсульттаҥ божойт, телекей ичинде бир муҥ кижидеҥ — бир кижи. Оныҥ учун эл-јон мындый оорулардыҥ бӱдӱмдерин билип, бойыныҥ су-кадыгына ајару эдип турза, карыкчалду учуралдар ас болорында алаҥзу јок.
«Инсультла тартыжар госпрограммага Алтай край 2008 јылда кирген. Ол Сибирьде госпрограммала иштеп баштаган эҥ баштапкы тергеелердиҥ бирӱзи. Айдарда, крайда инсультты эмдеери, оорузы јазылгандардыҥ су-кадыгын оноҥ ары орныктырары аайынча ченемел јаан. Ченемелдерле ӱлежип, јартамалду иштер ӧткӱрери сӱрекей керектӱ.
Оору улустыҥ баштапкы ла тургузылган диагнозынаҥ эмдеери, эмдеништиҥ уч-турултазы камаанду. Оныҥ учун ооруны эрте тапканда, эмчиниҥ јакарузын ончо бӱдӱрип эмденгенде, су-кадык јакшы болор» — деп, медициналык билимдердиҥ кандидады, Алтай крайдыҥ су-кадыкты корыыры аайынча министерствозыныҥ штатта эмес баш неврологы, неврологияныҥ ла нейрохирургияныҥ кафедразыныҥ доценти С. А. Федянин айдат.
Инсульт ол кандый оору? Кижиниҥ меезине канла јеткилдеш бузулганда, нейрон деп клеткалар ӧлӱп калат. Бу ӧйдӧ тӱрген ле чын медициналык болуш јетиргенде, кижини аргадап алар арга бар. Кӧп лӧ учуралдарда бу ооруга јаан јаштулар алдыртат, анайда ок наркотиктер тузаланып, ачу ашла јилбиркеп тургандар. Нениҥ учун дезе наркотический ле алкогольный веществолордоҥ кижиниҥ каныныҥ тебӱзи бийиктейт. Оноҥ улам тамырлар ӱзӱлет. Бу ла ок ӧйдӧ баштагы меениҥ клеткаларына кан јетпей турганы ол.
Бӱгӱнги кӱнде јӱректиҥ оорузыла тартыжар јӱзӱн-башка аппараттар, јепселдер бар. Је андый да болзо, јӱректиҥ оорулары јанынаҥ сурак курч бойы артканча.
Баштапкы ла јетирилген медициналык болуштыҥ чыҥдыйынаҥ, ӧйинеҥ кижиниҥ јӱрӱми камаанду. Јӱреги коомойтыган кижи эҥ ле озо тӱрген болуш јетирер эмчилерди алдыртат. Айдарда, олор кандый айалгада кандый болуш јетирерин јарт билер учурлу. Мында кижиниҥ јӱрӱми минуттарла кемјилет.
АР-дыҥ медициналык катастрофа аайынча тӧс јери-ниҥ башкараачызыныҥ ордынчызы Г. Р. Гимадиеваныҥ айтканыла, туштажуда медицинаныҥ ӱч ууламјызыла иштеп тургандар јуулышкандар: неврология, кардиология ла тӱрген болуш јетирер службалар. Инсульт табарган кижиге эҥ ле озо экстренный болуш јетирилет. Айдарда, тӱрген болуш јетирип турган эмчилер болушты кандый ӧйдиҥ туркунына, канайда јетирерин јакшы билер учурлу. Ол аайынча јаантайын семинарлар ӧткӱрилет. Фельдшерлер бойлорыныҥ билгирлерин бийиктедип, ӱредӱни каладагы медициналык училищеде кажы ла јыл ӧткӱлейт.
— Тургуза ӧйдӧ тергеебисте јӱректиҥ оорулары аайынча республикан эмчиликте кардиологиялык бӧлӱк бар ла тамырлардыҥ тергеелик тӧс јери иштеп јат. Кардиологиялык бӧлӱкте улус јадып эмденер 60 койка-јер бар, олордыҥ 15-зи тыҥ оору улустыҥ јери.
Кажы ла ай республикан эмчиликке тыҥ оорыган
15-20 кижи јетирилет. Олорго экстренный болуш јетиредис. Кажы ла аймактаҥ келген оору кижини шиҥдеп, туйукталган тамырды операция ажыра арчып јадыбыс. Операция кижиниҥ эди-канын кеспес аргала ӧткӱрилет. Оору улустыҥ айдыжыла, оныҥ кийнинде улустыҥ су-кадыгы тӱрген оҥдоло берет. Јӱректиҥ согужы кемине кирип, оорузы астай берет.
Текши кӧргӧндӧ, јӱректиҥ оорузы кӧптӧп јат. Бу ла калганчы јылдарда коронавирусный инфекция база јаан салтарын јетирген деп айдарга јараар. Оноҥ улам кӧп улустыҥ јӱректеринде оору табылган. Улус диспансеризацияны ӧйлӱ-ӧйинде ӧдӱп болбой, оорыганда, стационарга јадып эмденер арга болбогонынаҥ улам, јӱректиҥ оорулары јаанап калган. Оору улустыҥ тоозы кӧптӧп јат, тергее де ичинде, ороон до кеминде — деп, республикан эмчиликте кардиология бӧлӱктиҥ јааны
Г. К. Санабасова айтты.
Текшилей кӧргӱзилген статистика аайынча бу оору-јоболго алдырткан улустаҥ 31 процент кижи тууразынаҥ болуш јогынаҥ јӱрӱп болбойдылар. 20 процент кире кижи бойлоры базып болбос болуп артат. Јӱк ле 8 процент кижиниҥ су-кадыгы оҥдолып, арга-чыдалы бӱткӱлинче кирет.

Хамида ТАДИНА
Е. Бутушевтиҥ фотојуруктары