Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Тӧрӧл газедимле тудуш

08.11.2022

Мениҥ энемди, Матрена Федоровна Тубачакованы, бойыныҥ ӧйинде бичикчи улустыҥ тоозына кожуп, «Алтайдыҥ Чолмоны» ла «Звезда Алтая» газеттерди шиҥжӱзинде тудар цензордыҥ ижине тургускандар. Ол улустыҥ айылында јаткан да болзо, оогош балдарын, мени ле эјем Светаны, калага экелип алган. Балдар — ол балдар ла, тышкары ойноп турган балдарды кӧзнӧктӧҥ кӧрӱп, эјемле экӱ јединижип алып чыгарыс. Орус укту балдар бисти кӧрӱп ле ийеле, бисле ойноордоҥ болгой, «Алтайдыҥ Чолмоны», «Алтайдыҥ Чолмоны» дежип, колдорында не бар бис јаар чачар.

1950-чи јылдар. Бу ӧйдӧ алтайлар калада јокко јуук. «Алтайдыҥ Чолмоны» газетти орус карындаштар чала кыйа кӧрӧтӧн. Алтайлардыҥ ады-јолы дезе «Алтайдыҥ Чолмоны» болгон. Эјемле экӱ ыйлажып, энебиске келерис. «Бисти кайра јаанама, Сайдыс јаар апарыгар. Мында бисти «Алтайдыҥ Чолмоны» деп айткылагылап, ташла шыбалагылап јат» — деерис. Энем айдатан: «Слерди алтай газедистиҥ адыла адагылап турган болзо, карын да сӱӱнер, оморкоор керек». Бот онойып, оогоштоҥ ло ала ады-јолыс јок, «Алтайдыҥ Чолмоны» ла болгоныс.
Адам Тимофей Петрович Тулаев бичикчи кижи болгон. Оны Кан-Оозы аймактыҥ Моты-Бажы јуртына јурт Советтиҥ председатели болзын деп аткаргандар. Адам мени кожо апарган. Мен алтай јуртта ӧзӱп-чыдаган учун, тӧрӧл тилимди јакшы билерим. Онызына быйанду јӱредим. Адам ол тушта газеттерге бичидер, сӱӱген газеди «Известияла» коштой «Алтайдыҥ Чолмоны» болгон. Бис Люся эјемле кычырып билбес те болзоос, «Алтайдыҥ Чолмонын» ача тартып, кӧрӱп турарыс.
Школды божодып, педучилищеге кирип ӱренеримде, бистиҥ алтай группаныҥ башкараачызы Елена Сергеевна Тюхтенева: «Стипендиягарды алзагар, «Алтайдыҥ Чолмонын» бичидип алыгар, слерди кӧп јакшыга ӱредер» — деп, јакарып айдатан. Бичитпей калбас болгоныс.
Ӱредӱмди божодып, школдо тоолу ла јылдар иштегем. Журналист болгон акам К. Я. Тулаев мени «Алтайдыҥ Чолмонына» экелип, ишке кийдирген. Ол 1970-чи јылдар. Мени корректордыҥ ижине алгандар. Јӱрӱмниҥ јолында мен ойто ло «Алтайдыҥ Чолмоныла». Газедиске ӱлгерлеримди беретем, орус тилдӱ бичимелдер кӧчӱретем. Газеттиҥ бӱктеринде чыккан бичимелдеримди корреспонденттер
И. Я. Чулчушев, Н. Г. Тадыев ле ӧскӧлӧри де мактагылап, редактор С. С. Тюхтеневтиҥ алдына корректор Т. Ерленбаеваны корреспонденттиҥ ижине алар керек деп сурак тургузатан. Онойып, корреспонденттиҥ ижине кӧчӱрилгем. Ол ӧйлӧрдӧ «Алтайдыҥ Чолмонында» Алтайдыҥ эҥ артык деген улузы иштегендер. Газеттиҥ учурлу јылдыгыла колбой ол ӧрӧкӧндӧрдиҥ ады-јолдорын база катап не адабас… Олор: Н. Т. Барантаев, Г. Д. Калкин, Н. Г. Тадыев, И. Я. Чулчушев, И. Т. Тошпоков, А. И. Мундусов, А. А. Сабашкин, В. А. Тоенов, Э. К. Тоюшев, М. П. Чевалков, М. П. Белеков, У. С. Садыков, Г. Д. Голубев ле кӧп ӧскӧлӧри де. Олордыҥ ла ӧскӧлӧриниҥ де ижин редактор С. С. Тюхтенев билгир башкарган.
Ээчиде келген ӱйеде база эҥ артыктар: В. Э. Кыдыев, С. К. Кыдыева, Т. У. Тохнин, А. А. Сельбиков, А. А. Сулуков, Т. Н. Туденева (узак јылдардыҥ туркунына редакцияныҥ ижин башкарган), В. Н. Боконокова, К. М. Макошева, Н. Б. Бельчекова, К. К. Пиянтинова ла оноҥ до ӧскӧлӧри. Мындый јакшынак улусла иштегенимле оморкоп јӱредим. «Алтайдыҥ Чолмоны» мениҥ салымымла тудуш деп канайып айтпазым. «Чолмоны» јадар турала јеткилдеген, балдарыс та газеттиҥ редакциязында ӧзӱп чыдагандар. Мында ок орооныстыҥ да, Алтайыстыҥ да јарлу улузыла тушташтым, олор керегинде очерктер, интервьюлар бичидим. Темдектезе, Г. А. Зюганов, Р. Р. Сафин, В. И. Чаптынов, А. И. Ялбаков, И. Э. Яимов, Н. М. Екеева ла ӧскӧлӧри де. «Чолмонында» ок иштеп тура Эл Курултайдыҥ, Горно-Алтайск каланыҥ администрациязыныҥ аккредитациялу корреспонденти болдым. «Чолмонында» 40 јылдаҥ ажыра иштеп, амыралтага чыктым. Салымым «Чолмоныла» јаштаҥ ала тудуш болгоныла ӱлештим.
«Чолмонныҥ» бӱгӱнги кӱни керегинде база айдып ийер кӱӱним бар. Редакцияда амыралтага чыккан газеттиҥ ишчилериниҥ кажызыныҥ ла аҥылу папказы бар. Анда кажы ла јаан јаштуга газеттиҥ јаҥы чыккан номери акча тӧлӧбӧзинеҥ салынат. Бис газетти алып, тойгончо кычырып аладыс. Кожо до иштеген, эмди де иштеп турган јаш ӱйе јаан јаштуларын ундыбай јӱргени учун јаан быйан айдадым. Бӱгӱнги кӱнде ӧмӧликти башкарып турган С. В. Трияновага газеттиҥ јаҥжыгуларын улалтканы оморкодулу. Ӧмӧликтиҥ ишчилерине једимдер кӱӱнзейдим, недеҥ де јалтаныш јогынаҥ чынды-тӧгӱнди, агын-чегин бичип ле тургулазын.
«Чолмоныстыҥ» 100 јылдыгы! Ол кӧп пӧ, ас па? Кижиниҥ јӱрӱминде 100 јаш ол кӧп. «Чолмоныныҥ» јакшынак улузы (ӧрӧ адалган) јажын јажап, айлу-кӱндӱ Алтайынаҥ ыраап, баргылап ла јат. «Чолмоны» дезе качан да болзо, тирӱ ле албатызына јаан тузалу. Алтындый «Чолмоныс», оморкодубыс. Ол болгон до, болор до, эки де јӱс, беш те јӱс, бир муҥ да јылдарга…
Ӧзӱп јаткан јаш ӱйеге газедиле сонуркап, ого келип иштеерге албаданзын деп кӱӱнзейдим. Алтай журналисттер ас деп айдарга јараар, тӧрӧл газединде иштеерге ас јашӧскӱрим келип јат. Бу ла калада 7-чи таҥмалу школдо бӱгӱнги кӱнде муҥга јуук алтай балдар ӱренет. Бу балдардаҥ, јурт јерлерде ӱренип тургандардаҥ алтай газедине иштеерге не келбес? Тӧс калабыстыҥ университединде журналистиканыҥ алтай факультеди тӧзӧлгӧн болзо деген санаала коштой, алтай журналисттер кӧптӧзин деген кӱӱн-санаа артат.

Тамара Ерленбаева,
журналистиканыҥ ветераны

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина