«Бис эмес болзос, кем?»

18.11.2022

Чуйдыҥ узун јолында јерлежис капитан Виталий Карабашевтиҥ сӱр-кебери баннерлерде тургузылган. Бу јалтанбас јуучылдыҥ ат-нерези эл-јон ортодо элбеде јарлу.

Тергеебистеги десантниктердиҥ биригӱзиниҥ башкараачызы, Эл Курултайдыҥ депутады Аскар Тулебаевтиҥ јетиргениле, десантниктер бойлорыныҥ кӱӱниле баннерлер белетеген. Бирӱзи Виталий Карабашевтиҥ кичӱ тӧрӧли Улаган јуртка аткарылган. База бирӱзи Акташта ла ӱчинчизи – Майма аймакта Эрмендӱ (Дубровка) јурттыҥ јанында тургузылган.
Гвардияныҥ капитаны В. Карабашевтиҥ нерелӱ јолы керегинде кӧпти айдарга јараар. Оныҥ ийнинде — аргадаган 35 кижиниҥ јӱрӱми. Јуу ӧйинде кандый ла учуралдар болуп турбай. Минометтоҥ токтоду јогынаҥ адыштыҥ алдынаҥ мылтык тудунып, најыларын да чыгарарга келишкен.
База бир учуралда — караҥуй тӱнде, кижиниҥ кӧзи кара тӱнеске алдыртып, эбире не де кӧрӱнбес ӧйдӧ, сегис јуучылдыҥ јӱрӱмин аргадаган. Тураны снаряд оодо соккон. Оныҥ алдында бистиҥ јуучылдар болгон эмтир. Сӱреен тыҥ силкиништеҥ тура јемирилип, јуучылдардыҥ чыгатан эжигин бӧктӧп ийген. Бу ла тураныҥ јанында ВСУ-ныҥ јуучылдары бек туруп алган. Бойыныҥ јуучылдарыныҥ јӱрӱмин карамдап, В. Карабашев тӱн кирерин сакып, болушка јаҥыскан барган. Јуучылдарды јемирилген тураныҥ алдынаҥ чыгарып, бригада турган јерге экелген. Командир кижиниҥ алдында турган тӧс амадулардыҥ бирӱзи — бойыныҥ јуучылдарыныҥ јӱрӱмин корып јӱрери. Кандый да кӱч ӧйдӧ бойыныҥ јӱрӱми керегинде санаа экинчи јерде артат…

Командирдиҥ јалтанбазы, билгири, тапкыры

База бир болгон учурал керегинде айтпаска болбос. Ол кичӱ изӱ айдыҥ 24-чи кӱнинде болгон. Кайуга барган взвод курчууга кирген. Виталийге баштаткан јуучылдар олорго болушка уулангандар. Је мында олорго башка-башка мылтык-јепселдердеҥ «мӧндӱр» согуп баштаган. Ӧштӱниҥ јепсели де, јуучылдары да кӧп болгоны бистиҥ уулдарды бир де коркытпаган. Олор курчууны оодо согуп, он кайу-
чыл-јуучылды јеҥӱлӱ чыгарып алгандар. Капитан шырказы јаан старший лейтенант Александр Поповты бойы јӱктенип, от-алыштырудаҥ чыгарган. А. Попов кийнинде шыркалардаҥ улам божоп калган, је оныҥ јалтанбас кереги Россияныҥ Геройы деп јаан кайралла темдектелген.
Бу ла учурал болгон кӱн В. Карабашевтиҥ бригадазы курчууга кирген база бир бӧлӱк јуучылдарды аргадаган. Оныҥ командирин Виталий база ла бойы от-алыштыруныҥ ортозынаҥ јӱктенип чыгарган. Эҥ ле уур-кӱч јуу-согуштардыҥ бирӱзи керегинде Виталийдиҥ чаазын-документинде мынайда бичилген: «Бир јетикӱндик туркунына бистиҥ јуучылдар јурт учун тартышкан. Ӧштӱлер јуртты бойыныҥ коруланатан јери эдип бектеп алган. Бу учуралда ӧштӱлердиҥ кӱчи база тыҥ болгон. В. Карабашевтиҥ подразделениези ӧштӱни турган јеринеҥ сӱрӱп чыгарган. Уур-кӱч тартыжуда командир бойыныҥ јӱрӱмин бир де кысканбай, катап ла катап бойыныҥ јуучылдарына болушкан. Арт-учында оныҥ јуучылдары ончозы эзен-амыр артып, алдында тургузылган јакаруны бӱдӱрген. Јалтанбас командир јуучылдарын билгир башкарып, ончозыныҥ јӱрӱмин корып алган».
Ат-нерелӱ учуралдар Виталийдиҥ салымында кӧп болгон до, болор до. Јуучылдарды билгир башкарарга эҥ ле озо командирге бойына шулмус, тапкыр ла јалтанбас болор керек деп бодойдым. Сакыбаган јанынаҥ кандый ла учурал болор. Је кажы ла учуралда бойын колго бек тудуп, ойгор санаа-шӱӱлтезин тузаланып билери ар-бӱткеннеҥ јайалып, ада-энениҥ таскатканынаҥ берилет, кӧп тоолу ченелтелерди ӧткӧнинеҥ таскайт.

Кичӱ тӧрӧли — Улу-Каан алтай

Виталийдиҥ чыккан ӧскӧн-јери — Улаган јурт. Оныҥ билезинде ончо уулдар, ол – ортоны. Кичӱ карындажы Айдар јуучыл молјузын база контрактла бӱдӱрет. Бу ла јаҥар айда оныҥ черӱге барганынаҥ ала бир јыл болор. Эки аказы Женя ла Ренат Улаганда јаткылайт. Бойыныҥ карындажы керегинде Ренат Саксаев мынайда куучындайт:
— Виталий јуу-согушта шыркаладып, госпитальда јаткан. Тургуза ӧйдӧ ол су-кадыгын орныктырып, реабилитация ӧдӧт. Ол тӧрӧл Алтайына јӱк ле 3-4 кӱнге келип јӱрген.
Кыпчак сӧӧктӱ карындажым школдыҥ кийнинде Горно-Алтайсктагы ӱредӱчилер белетеер колледжте физкультуралык бӧлӱкте ӱренген. Јажы једерде, ончо ло уулдар чылап, черӱге барган. Службаныҥ кийнинде контракт тургузып, артып калган. Бойыныҥ јӱрӱмин, салымын јуучыл ийделерле колбоп, офицерге ӱренип чыккан. Онойып, эмдиги уур-кӱч айалга тура берерде, ол Украинада јуучыл молјузын бӱдӱрип јӱрет.
Салым саҥ башка келижип, айыл-јурт тӧзӧӧргӧ келишпеген. Амыр-энчӱ ӧйлӧр келзе, бойы ла кӧргӧй. Айдар база Украинада. Олор бой-бойыла јаантайын колбуда. Биске Виталий јаантайын телефон согот, солун-собурды угужып ла јӱредис.
Ады-јарлу, јалтанбас кайучылды чыдаткан адазы Петр Яковлевич Карабашев ле энези Альбина Трифоновна Саналова ак чечектӱ алтайга эрте јӱре бергендер. Уулчактар ӧскӱс артып, кандый да айалгада, бой-бойына болужып, јӧмӧжип јӱрер болуп чыдагандар.
11-чи башка гвардейский десантно-штурмовой бригаданыҥ капитаны Виталий Карабашевке Россияныҥ Геройын берзин деп эки катап чаазын-документтер белетелип аткарылганын эл-јон тыҥ ла шӱӱшкен. Сакыган… Јалтанбас командирдиҥ нерелӱ керектери албаты-јон ортодо јарлу. Ол керегинде Бурят јеринде СМИ-лер де кӧп катап бичиген.
Јерлежистиҥ билгир командир болуп јӱргени јииттерге, јуучылдарга јаан јозок, бийик кӱӱн-санаа, оморкоду. Виталийдиҥ «Бис эмес болзос, кем?» деген сӧстӧри кажы ла черӱчил-десантниктиҥ санаазында. Алтай баатыр јылкы малды, аҥдап-куштап јӱрерин тыҥ сӱӱйт. Бу ончозы катап ла болор. Јӱк ле амыр-энчӱ болзын.

Хамида ТОЛТОКОВА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина