Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

«Эҥ быйанду иштердиҥ бирӱзи…»

06.12.2022

Тоолу кӱндер кайра элбек јетирӱлер эдер эп-аргаларда Кемероводо «Россияныҥ эҥ артык мӧди-2022» деп бастырароссиялык конкурс ӧткӧни ле анда «Мед полифлорный темный» категорияда экинчи јерди Турачак аймактыҥ Дмитриевка јуртынаҥ Владимир Зыряновтыҥ пасеказыныҥ мӧди алганы керегинде јарлалган. Бӱгӱн бис бу адаручыла ӧткӱрген эрмек-куучынысты јарлайдыс.

– Владимир, озо ло баштап сени јаан једимиҥле уткуйдым. Бойыҥ керегинде куучындап берзеҥ?
– Уткуулар учун быйан.
Мен СССР ӧйинеҥ деп айдарым. Иссык-Кульдаҥ ыраак јокто укту-тӧстӱ адаручылардыҥ билезинде чыккам. Је адам таадаларыныҥ, адазыныҥ керегин анайда телкем эттире улалтып апарбаган. Ол агаш ээлемниҥ инженери болуп иштеген. Энем дезе педагог болгон. Андый да болзо, јаан эмес пасека туткандар. Олорды амыраар кӱндердиҥ адаручылары деп айдарга јараар болгон.
Тургуза ӧйдӧ мен эш-нӧкӧримле, оогош кызычагысла кожо Турачак аймактыҥ Дмитриевка јуртынаҥ ыраак эмес јерде турган Ульмень кобыда јададыс. Ол јеристи Адару ӧскӱрер «Таежная слобода» деген ферма» деп адап алганыс. Бу јерде 2011 јылдаҥ ала иштеп баштаганыс.
Бойым оогоштоҥ ло ала адаруларла урушкам. Амыраар кӱндерде эне-адамла кожо, ӧскӧ кӱндерде таадама болужатам. Перестройканыҥ ӧйинде ада-энем Алтайский крайга кӧчӱп келеле, крестьян-фермер ээлем тӧзӧгӧндӧр. Анда пасека база болгон, јайгы каникулдарым ол пасекада ӧдӧтӧн. Адару ӧскӱрери меге оогоштоҥ ала јараган. Јаандап келеле, бу ишле профессионал кеминде иштеп баштаар ӧй келген деп оҥдогом. Адаручы јаантайын ар-бӱткенде, ару кейде ле тымыкта иштейт. Ол эҥ быйанду дейтен иштердиҥ бирӱзи. Оныҥ да учун школдыҥ кийнинеҥ Алтайский государственный аграрный университетке ӱредӱге киргем. Оны тӱгезип, аспирантурага баргам.
– Пасекагар керегинде айдып ийзеҥ, канча колодо адару тудадар, адарулараардыҥ угы кандый?
– Эм тургуза адару ӧскӱрер фермабыстыҥ пасеказы јаан эмес. Бис јаҥы ла ӧзӱм алынадыс деп айдар эдим. Бӱгӱнги кӱнде республикабыстыҥ ла Алтайский крайдыҥ башка-башка аймактарында бастыра 200 колододоҥ эмеш кӧп адару тудадыс. Ӧскӱрип турган адарулардыҥ угы – карпатка. Бу байа бир кылык-јаҥыла јымжак адарулар. Јайгыда айас кӱнде маска јогынаҥ иштенерге јараар. Бис волонтерлорыска ла туристтерге андый программалар база ӧткӱредис – маска јогынаҥ адаруларла «эрмектежип» алзын деп.
– Сен сананзаҥ, бистиҥ јерде кандый укту адарулар ӧскӱрер керек?
– Је мен ле јадып турган јерде карпатка ла карника деген укту адарулар ӧскӱрер керек деп бодойдым.
– Адарулараар башка-башка јерлерде турат деп айдарыҥда, кӧчӱрип турган пасекалар ба?
– Кӧп лӧ сабазы ол ло турган јерлеринде турат. Кӧчӱрип турганы тоолу ла. Темдектезе, колодолорды тайгага апарып, дягильдиҥ мӧдин јуунаткан кийнинеҥ, ойто гречихалу јалаҥдарга апарадыс.
– Канча кижи иштейдер?
– Эш-нӧкӧримле экӱ ле иштейдис. Кезикте бойыныҥ кӱӱниле болужарга кӱӱнзеген улус табыла берет. Јурт јердиҥ јӱрӱмиле, адару ӧскӱрериле таныжарга кӱӱнзегендер бӱткӱл ороон ичинеҥ келет.
– Је эмди иштеп алып турган продукциягар керегинде тоолу сӧс.
– Беш бӱдӱм мӧт, перга, прополис, трутеньниҥ гомогенадын, огневка иштеп аладыс. Анайда ок укту маткалар, пчелопакеттер чыгарадыс. Кыскарта айтса, адару берип турган бастыра ла не-немени белетеп чыгарадыс.
– Бӱгӱн адаручылар кандый уур-кӱчтерге учурайт?
– Уур-кӱчтер керегинде айдар болзо, бӱгӱн адару ӧскӱрер бӧлӱкти јӧмӧӧри аайынча оҥду программа јурт ээлемниҥ министерствозында јок болгоны. Анда билелик фермаларды грант-акчала јӧмӧйтӧн јӧмӧлтӧ бар. Је оны алатаны кӱч керек. Аларга турган грант-акчаныҥ 30-40 проценти сениҥ бойыҥда болор учурлу. Темдектезе, 5-7 млн салковой грант-акча аларга сениҥ бойыҥда 1,5 млн салковой болор учурлу. Јаҥы иштеп баштаган ээлемдерде андый акча кайдаҥ келет. Мында кажы ла бош акча кайра производствого барат. Оныҥ да учун адару ӧскӱрер бӧлӱкте иштеп тургандарга бойыныҥ ла арга-кӱчине иженерге келижет.
– Адару ӧскӱретени чыгымду неме бе, айса болзо, кирелтелӱ бе?
– Кӱӱниҥе кирип, бойыҥа јарап турган иш кирелте экелзин деп, ӧйлӧ теҥ алтаар керек. Мыныла коштой кыйалтазы јоктоҥ академический билгирлер болор учурлу. Адару ӧскӱрерин куру јердеҥ баштайтаны чыгымду керек. Бӱгӱнги ле кӱнде 100 колодо адарулу пасеканы тӧзӧп иштедерге 1,5 млн салковой кире акча керек. Эмди адару ӧскӱреринде бастыра кирелте байа бир ортокчы садучыларда деп айдарга јараар. Јурт ээлемниҥ ӧскӧ дӧ бӧлӱктеринде ондый ок айалга. Олорды коштондырбай, мӧтти ле ӧскӧ дӧ продукцияны садып алып турган улусла чике колбу тудар аргалу болзогор, ижи-тожыгар ичкери барар!
– Владимир, иштеп алып турган продукциягарды кайда сададар?
– Јарымкаларда туружадыс, туристтерге сададыс, интернет садуга чыгадыс.
– Јакшы садылат па? Быјыл канча кире мӧт јуунадып алдыгар?
– Мӧт – ол баштапкы керектӱ аш-курсак эмес, је јаҥжыкканы аайынча оны кӧп улус јийт. Оныҥ да учун кызалаҥду да јылдарда ого суру бар, је андый ла јаан эмес. Быјыл 5000 кг мӧт јуунадып алганыс.
– Адару ӧскӱрери сениҥ хоббиҥ бе эмезе тӧс ижиҥ бе? Адарулараарды омшаникке суккан кийнинеҥ нени эдедер?
– Адару ӧскӱрери ол меге хобби де, јӱрӱмимниҥ кереги де. Кыш келзе, адаручы «ичегенине» кирет, је узакка эмес. Не дезе, келер сезонго узак артпаган ла ого белетенер керек: рамкалар кадаар, колодолор белетеер, алынган продукцияны контейнерлер, банкалар сайын салар. Кыш ӧйинде мен педагогикала, социологияла, политологияла, диетологияла, психологияла, су-кадыкты тыҥыдар практикаларла, ол тоодо апитерапияла, фитотерапияла јилбиркейдим, анайда ок соок сууда эжинедим, тындулар ӱредедим.
– Јилбӱлериҥ де солун эмтир. Адакыда сураарга турганым: бастырароссиялык конкурстагы једимер баштапкы једим бе, айса болзо, мынаҥ да озо кайралдар болгон бо?
– Бу ӧткӧн конкурста сакыбаган јанынаҥ экинчи јер алганыс. Не дезе, туружаачылардыҥ тоозы кӧп болгон. Тергее кеминде конкурстарда јаантайын туружадыс, лауреаттар да болгоныс. Анайда ок Новосибирскте ӧткӧн јарымкаларда баштапкы, экинчи јерлер алганыс. Анда бистиҥ байа бир туулык, таежный дейтен мӧттӧрди јакшы баалагылайт.
– Јарт. Ачык-јарык эрмек-куучын учун быйан. Эдип јаткан керегер оноҥ до ары ӧзӱм алынзын.
– Айтканар келзин.

Кырчын ЯШЕВ куучындашкан

ТОП

Положение Конкурса на Стипендию имени заслуженного журналиста Республики Алтай Галины Тюгай

УТВЕРЖДАЮ Приказом и.о. главного редактора АУ РА «Редакция газеты «Алтайдыҥ Чолмоны» от _____________     № Кудачина Э.В.   Положение Конкурса на Стипендию имени заслуженного журналиста Республики Алтай Галины ТЮГАЙ Объявлен Конкурс на Стипендию имени заслуженного журналиста Республики Алтай Галины Тюгай. Организатор: редакция республиканской газеты «Алтайдыҥ Чолмоны» (далее Редакция). К участию приглашаются обучающиеся 4-11 классов общеобразовательных школ Республики

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир