«Ол улуска качан да «јок» деп айтпаган»

09.12.2022

Кӱреҥ кӱстиҥ ӧйинде бистиҥ Хабаровка јуртыста республиканыҥ тиш эмдеер поликлиниказыныҥ эмчилери врач-стоматолог-терапевт Татьяна Николаевна Букачакова ла медсестразы Элина Эркиновна Урматова иштегендер. Олор бистиҥ јуртка тегиндӱ келбеген. Бу ӧмӧликте јӱрӱмнеҥ эрте јӱре берген јерлежис Александр Михайлович Санаков иштеген. Эмчилер оныҥ эземине учурлай јуртта јаткан албаты-јонго јаан болуш эдип, улустыҥ тижин эмдеген.

Александр Михайлович бу ӧмӧликте узак иштебеген де болзо, бойын ченемелдӱ эмчи, јымжак јӱректӱ, быйанду колду, ижине каруулу ишчи деп кӧргӱскен. Кожо иштеген улузы оны баалап, јаантайын тооп јӱрген. Татьяна Николаевна Хабаровкада улустыҥ тижин эмдеп турала, јерлежис керегинде кӧп јылу сӧстӧр айткан. «Александр ачык-јарык, јалакай кылыкту, качан да «јок» деп айтпас, оору улуска коркушту ајарыҥкай, килеҥкей эмчи болгон, бис оны эмди јоктоп јӱредис» – деп, ол темдектеген. Элина Эркиновна дезе Александр Михайловичле иш аайынча кӧп катап командировкаларга јӱргени, оныҥ јалакай ла тӧп кылык-јаҥду, ижине каруулу, кату сӧс айтпас, јаан ченемелдӱ эмчи болгоны јанынаҥ ӧкпӧӧрип куучындаган.

Александр Михайлович быјыл сыгын айдыҥ 6-чы кӱнинде кенетийин јада калган. Бу Сашаныҥ энези Александра Агуловнага, сыйнызы Сурайага, эш-нӧкӧри Лариса Васильевнага ла кыстарына, тӧрӧӧн-туугандарына, јурттыҥ эл-јонына, кожо иштеген улузына сакыбаган јанынаҥ јаан јылыйту болгон. Александр Михайловичти калганчы јолына ӱйдежерге Акташ јурттыҥ эмчилигинеҥ ле Кош-Агаш јурттыҥ погранбашкартузынаҥ оныла узак јылдарга иштеген кӧп улус келген. Мындый ајару јерлежистиҥ иштеген бу да ӧмӧликтеринде оныҥ тоомјызы бийик болгонын недеҥ де артык керелейт.

Александр Михайлович 1968 јылдыҥ чаган айыныҥ 24-чи кӱнинде Хабаровка јуртта чыккан. Мында ла школды божоткон. Ӱреткен ӱредӱчилери Сашаны шыраҥкай, сӧс уккур, иштеҥкей кылык-јаҥду бала болгонын аҥылайт. Школдо ӱренип турар ӧйдӧ спортло јилбиркеген. Кичинек-Ӱлегем суу чике ле Сашаныҥ айлыныҥ јаныла агып јат. Ол кышкыда тошто конекло јыҥылаарын сӱӱйтен. Бу јыҥылаш оныҥ јӱрӱминде тереҥ ис артыргыскан деп айдар керек. Ижи-тожы кӱч ле кӧп тӧ болзо, ол чӧлӧӧ ӧйдӧ јуртыстыҥ спортло колбулу јӱрӱминде эрчимдӱ турушкан. Анчада ла хоккей ойноорын сӱӱген.

Јашта кожо ойногон уулчактарды, эмди адалар ла таадалар болуп калган Олег Кирбикович Чепоновты, Валерий Јыдышевич Белешевти, Вячеслав Владимирович Кухановты, Владимир Карманович Суркашевти, Эркеш Кӱлерович Балбыковты, Карл Југуевич Алушкинди ле спортло јилбиркеп турган оноҥ до ӧскӧ јерлештерин туку Горно-Алтайсктаҥ келип, јууп, бойыныҥ кӱӱниле маргаандарга апаратан. Клюшкаларды, мечиктерди, кеп-кийимдерди база бойы ла алып, уулдарды јепсеген.

Олор Кӱпчеген, Ийин, Алтыгы Талду, Кан-Оозы јурттарда ӧдӱп турган маргаандарга баратан. Кайда – хоккей, бистиҥ уулдар ондо. Јурт јерде кандый эди, анчада ла кыш ӧйинде, мал-ашты азыраар, сугарар керек. Јерлеш спортчыларда кезикте бош јок болуп турза, Александр Кош-Агаш јурт јаар ондо иштеп јӱрерде, хоккей ойногон командазыла кожо ойноп ийерге барып јадар.

Јерлежис чыккан-ӧскӧн јерин сӱӱп, спортты кӧдӱрер амадулу јӱрген. Ол эзен јӱрген болзо, јуртына, албатызына эмди де кӧп болуш јетирер эди. Оныҥ ады-јолын кереестеп артыргызып салары бистиҥ кажыбыстыҥ ла молјулу керегис деп кӧрӧдим.
Јуртта јаан јашту улустыҥ бирӱзи Нина Маймановна Мекечинова эмчилер керегинде мынайда куучындады: «Бистиҥ јурттыҥ улузы колдоры јымжак, јаан јашту улуска јалакай, су-алтай тилдӱ эмчилерге быйанын айдат. Олор Хабаровка ла Ӧлӧтӱ јурттардыҥ улузыныҥ тижин эмдегендер. Сашаныҥ јакшы ӧмӧликте јозокту иштегениле оморкойдыс».

Бис, Хабаровка јурттыҥ албатызы, тиш эмдеер поликлиникада ачык-јарык санаалу ла улуска килеҥкей кӱӱндӱ јерлежис иштеген деп оморкоп, оныҥ ӧмӧлигине, башкараачызы Карана Кабаровна Бачимовага, врач-стоматолог Татьяна Николаевна Букачаковага, медсестразы Элина Эркиновна Урматовага база катап акту кӱӱнистеҥ быйаныс айдып, бек су-кадык, иште јаан једимдер кӱӱнзейдис. Ак-Айастаҥ алкыш-быйанду, Кӧк-Айастаҥ курчу-куйакту јӱрӱгер.

Галина АДАРОВА,
Хабаровка јурттаҥ

Карл Југуевич Алушкин:
«Александр Михайлович бисти јууп алып, бойыныҥ кӧлӱгиле Кӱпчегенде хоккейле ӧдӱп турган турнирлерге апаратан болгон. Канча јылдардыҥ туркунына клюшка тутпаган, конекко турбаган «карганактарды» калактадып, ойынга апаратаны јаан сӱӱнчи болгон. Александр Михайлович бойыныҥ акчазыла форма алып экелгенине јаан быйанду јӱредис. Мен јажымла уулдардаҥ јаан учун каалгада тургам. Кӱпчегенге барарыста, анда уулдар не аайлу сӱӱнген, бисти јакшы уткуган. Јерлежис кылыгыла јалакай кижи болгон. Маргаандарга барзас, бисти оогош балдар чылап кичееп јӱретен. Кече ле Олег Чепоновло кожо Михалычты јоктоп, оны эзедип, бисте, Хабаровкада, эки карындаш Санаковтордыҥ эземине учурлап, футболло, хоккейле маргаандар ӧткӱрер керек деп шӱӱлте эттис».

Вячеслав Владимирович Куханов:
«Кыймыктанган кижи кыр ажар» деп алтай улустыҥ айтканыла, 2018 јылдыҥ ӱлӱрген айында Александр Михайлович бисти, бойыла кубарлаш уулдарды, јууп, кыр ажыра Кӱпчеген јуртка хоккейдиҥ маргаан ойындарына апарып, кӱӱнисти тыҥ кӧдӱрген эди. Оноҥ до кӧп боочылар ажып, јилбилӱ ле јаркынду маргаандарда турушканыс. Јуртыстаҥ кӧп чыкпай, мал-ашла уружып турган уулдарга хоккей ойнош кандый да јаҥы «тыныш» бергендий болгон.
Ӧкпӧзи јаан јерлежиме алкышту јӱредим. Форманаҥ бери садып, конекторысты туку Новосибирск калага апарып курчыдып экелип беретен. Бойыныҥ кӧлӱгиле бисти тартып јӱрген. Саша чыккан кӱниме клюшка сыйлаган, ол меге эҥ баалу сый болуп артар. Оогоштоҥ ала кожо ойноп јӱрген нӧкӧрим јӱрӱмнеҥ эрте јӱре бергенине кородоп, карыгып јӱредим.
Александр Михайловичтиҥ баштаҥкайын оноҥ ары улалтып, уулдарды, балдарды јууп, спорт маргаандар ӧткӱрер керек деп турубыс».

Хабаровка јурттыҥ каладагы јерлежӱзи:
«Бис Галина Јылчыновна Адарованыҥ, Карл Југуевич Алушкинниҥ, Олег Кирбикович Чепоновтыҥ ла Вячеслав Владимирович Кухановтыҥ айткан шӱӱлтелерин бастыра јанынаҥ јарадып турубыс. Јӱрӱмнеҥ эрте јӱре берген акалу-карындаштар Александр ла Сӱмер Санаковтордыҥ ады-јолдоры тӧрӧл јуртында ундылбас учурлу.
Кенек улустыҥ онкӱндӱги ӧдӧрдӧ, бу кӱндерде јуртта Культураныҥ туразында Сӱмер Санаковтыҥ эземине учурлай солун ла јилбилӱ кӧрӱ ӧткӧн деп база билерис. Бу керек-јаракла колбулу иштерди јурттыҥ культишчилери токтотпос ло оны мынаҥ да ары улалтар деп иженедис.
Эки карындаш Санаковтордыҥ эземине учурлай футболло, хоккейле маргаандар ӧткӱрер керек деген суракты јурт јеезениҥ ле јербойындагы депутаттардыҥ Совединиҥ сессиязына чыгарып, оны бастыра јанынаҥ шӱӱжип кӧрӧр лӧ ол јанынаҥ јӧп чыгарар керек деп сананып турубыс».

ТОП

«Гуркин» деген телекей: ачылталар ла јажыттар

Г.И. Гуркин ӱйи Мария Агафоновнала Оносто садында Атту-чуулу алтай јурукчы, политикалык ла јондык ишчи Григорий Иванович Чорос-Гуркинниҥ чыккан ӧйин ле јерин чокумдаган јаҥы документтер табылган. «ХХ чактыҥ башталарында Туулу Алтайда эҥ јарлу јон-политикалык ишчилердиҥ бирӱзи, јурукчы Григорий Иванович Чорос-Гуркин 1870 јылдыҥ чаган айыныҥ 12-чи кӱнинде Улалуда чыккан деп чотолот. Је Алтай Республиканыҥ Государстволык архивинде Улалудагы

«Јурукчыныҥ јуртын орныктырары – тӧс иш»

Јурукчыныҥ Оностогы јуртында Атту-чуулу алтай јурукчы, ады јарлу јондык ла политикалык ишчи Григорий Иванович Чорос-Гуркинниҥ чыкканынаҥ ала 155 јылдыгыла колбой тергеебисте кандый иштер темдектелгени керегинде Алтай Республиканыҥ А. В. Анохинниҥ адыла адалган Эл музейиниҥ директоры Римма ЕРКИНОВА куучындайт. – Г. И. Чорос-Гуркинниҥ юбилейине белетенери ле оныла колбой быјыл ӧткӱретен иштер керегинде Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ јакааны

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым