«Тос кабайын јара тебип, баатыр кебин тартынды…»

23.12.2022

Грек-рим кӱрешле Владимир Тюлентинниҥ эземине учурлай ӧткӧн маргаандардаҥ белетелген адакы бичимелди тӧрӧл тилле чыгып турган газетте бӱгӱн тӧкпӧй-чачпай толо кеминде кепке базып јарлап турубыс. Бу ла јаҥар айда тӧзӧлгӧн јаҥы турнир «тос кабайын јара тебип, баатыр кебин тартынып, јаш бойын» калада «Јиит спартакчы» спортзалда болгон маргаандарда бастыра јанынаҥ јакшы кӧргӱсти. Кӱреш сӱӱчилер база туура калбады. «Кӱлӱк дезе кӱлӱк, бӧкӧ дезе бӧкӧ» деп айдыжып, бат-аа деп кӧӧрӧп лӧ кӧкӱп турдылар. Јаҥар ай эл-јонго јакшы кӱӱн-санаа сыйлады деп айтсабыс, байла, јастыра болбос. Эмди бис јылдыҥ бу ӧйинде бу маргаандарды ӧткӱрип, јӱрӱмнеҥ эрте јӱре берген ачык-јарык кӱӱндӱ Владимир Тюлентинди јаантайын эске алынып турарыс.

Ого-бого јетпей туруп јаҥы турнир анайып, ичкери јолын алынды. Ол Эл Курултайдыҥ председатели Артур Кохоевтиҥ, грек-рим кӱрештиҥ тергеелик федерациязыныҥ президенти Аҥчы Самтаевтиҥ ле республиканыҥ Олимпий совединиҥ јааны Александр Тӧлӧсовтыҥ шылтузында табылаган деп јартын айдар керек. Владимир Тюлентинниҥ эземин кереестеер шӱӱлтедеҥ ле баштаҥкайдаҥ башталган кӱӱн-тап табынча белетеништӱ иштерге кӧчӱп, учы-тӱбинде јакшынак турулталарла тӱгенди. Андый ла болзын. Тергеелер ортодогы бу турнирде 150-неҥ ажыра јиит кӱрешчи турушкан. Оны бисле коштой јаткан Барнаул ла Бийск калалардыҥ командалары база јӧмӧгӧн.
Маргаандардыҥ кӧдӱриҥилӱ ачылтазында Алтай Республиканыҥ башчызы Олег Хорохордин ле Эл Курултайдыҥ председатели Артур Кохоев тергеениҥ парламентиниҥ 6-чы ла 7-чи тудууларыныҥ јааны, Эл Курултайдыҥ 3-чи, 4-чи, 5-чи, 6-чы ла 7-чи тудууларыныҥ депутады болгон Владимир Тюлентин керегинде кӧп јылу сӧстӧр айткан. «Алтайдыҥ Чолмоны» эл газет «Алтай Республиканыҥ парламентиниҥ Кубогы» деп адалган бу турнирди база јӧмӧйт. Газетчилер ого ачык јолдор кӱӱнзеп, бӱгӱнги бичимелин «јаактуга айттырба, јарындуга јыктырба» деген кӱӱнземелле баштап јатканы, байла, база тегиндӱ эмес.

Грек-рим кӱрешле Олимпий ойындардыҥ ӱч катап чемпионы, Россияныҥ геройы, Федерация Совединиҥ сенаторы Александр Карелин дезе маргаандарга Сибирь федерал округтагы болушчызын, Россияныҥ спортыныҥ телекейлик кемдӱ узы Юрий Токаревти ӧнӧтийин ийген. Најылыктыҥ ла ачык-јарык кӱӱн-таптыҥ мындый алтамдарын Туулу Алтайдыҥ кӱрешчилери бийик баалап, атту-чуулу спортчыга јаан быйанын айдат. Мында база ла катап јӱрӱмде не де тегиндӱ болбой јат деп айдарга келижип јат. Атту-чуулу кӱрешчилер Александр Карелин ле Аҥчы Самтаев ортодо туку 80-чи јылдарда башталган најылык колбулар эмдиге јетире улалат. Олор экӱ бойыныҥ ӧйинде СССР-дыҥ, оноҥ Россияныҥ спорттогы магын јаан маргаандарда сӱрекей једимдӱ корулаган эди. Аҥчы Адучинович ле Юрий Токарев дезе бир ӧйдӧ Арасей тергееде РСФСР-дыҥ јуунты командазы учун кӱрешкендер.

Тӧрӧл Кӧксуу-Оозы аймагында тискинчи, веттехник, јылкы кабыраачы, койчы, спортшколдыҥ тазыктыраачызы ла јурт ээлемниҥ ӧмӧлигиниҥ башкараачызы болгон кижи кийнинде јарлу политикке јетире ӧскӧн. Тегин улус дезе Владимир Тюлентинниҥ кандый ла айалгаларда кижи кӱӱндӱ болгон ачык-јарык кылык-јаҥын темдектеп јадылар. Кӧдӱриҥилӱ ачылтада Владимир Николаевичтиҥ эш-барааны Елена Геннадьевна Тюлентинаныҥ турушканы база јаан учурлу болды. Амурдагы СПК-да баш зоотехник болуп иштеп турган олордыҥ уулы Роман Владимирович маргаандардыҥ ачылтазында турнирди тӧзӧгӧн тазыктыраачыларга ла Эл Курултайга Тюлентиндердиҥ билезиниҥ адынаҥ быйан айдып, јиит кӱрешчилерге јаркынду јеҥӱлер кӱӱнзеген.

2009-2011 јылдарда чыккан јиит кӱрешчилер ортодо 32 килограммнаҥ ала 110 килограммга јетире бастыра 14 бескеде эки кебисте эки кӱнниҥ туркунына курч тартыжулар ӧткӧн. Бу маргаандарды баш јаргычы Вячеслав Кызлаков јакшы башкарып ӧткӱрген деп темдектеер керек. Тартыжулар ӧйинде сынык-бычык та, ӧӧн-бӧкӧн дӧ болбогон. Командала јеҥӱни Горно-Алтайсктыҥ јиит бӧкӧлӧри алган. Экинчи ле ӱчинчи јерлерге Шабалин ле Кош-Агаш аймактардыҥ кӱрешчилери чыккан. Олорго улалып јӱрер кубоктор табыштырылган. Бийик кӧргӱзӱлерге јеткен Константин Книжниченко, Чечен Чейнин, Владислав Едикеев ле Иван Маковеев турнирдиҥ аҥылу сыйларыла кайралдаткандар. Эҥ артык тазыктыраачыныҥ ла эҥ артык јаргычыныҥ сыйлары Алексей Исовко ло Вячеслав Кызлаковко база јолду табыштырылган.
Бу турнирдеҥ келер ӧйдӧ Эзен Белеековтый, Мадий Каланаковтый, Александр Манзыровтый, Альберт Толкочековтый, Аргымак Ечешевтий, Аҥчы Самтаевтий, Валерий Маймановтый, Василий Башпаковтый ла Арунат Кучиновтый атту-чуулу бӧкӧлӧр ӧзӱп чыгар деп иженедис. Грек-рим кӱреште Олимпий ойындардыҥ чемпионын белетеп ӧскӱрер амаду бойыныҥ учурын јылыйтпаган деп темдектеп, јаш ӱйеге керектӱ јаҥы турнирди алтай баатырга бодолду кӧрӱп, оны «јаактуга айттырба, јарындугы јыктырба» деп алкап турганыс ол туру.
Маргаандардыҥ јабылтазында Эл Курултайдыҥ председатели Артур Кохоев грек-рим кӱрешле Владимир Тюлентинниҥ эземине учурлалган тергеелер ортодогы бу турнир јылдыҥ ла ӧдӱп турар деп јарлаган.

Баштапкы маргаандардыҥ јеҥӱчилдери
Эҥ јеҥил 32 килограмм бескеде 1-3 јерлерди Иван Маковеев (Горно-Алтайск), Ринат Еремеев, Сурлан Ултариков ло Иван Ручковский (бастыразы Кош-Агаш аймак);
35 килограммда Владислав Едикеев (Горно-Алтайск), Кирилл Казатов (Кош-Агаш аймак), Андрей Номоконов (Бийск) ло Виктор Чоков (Улаган аймак);
38 килограммда Владимир Номоконов (Бийск), Жасулан Абдурманов (Шабалин аймак), Данил Швецов (Бийск) ло Карчага Какпаков (Шабалин аймак);
41 килограммда Арутай Дюреков (Кош-Агаш аймак), Алан Калкин (Улаган аймак), Шонкор Бадакин ле Эрчим Мумликанов (экӱлези Шабалин аймак);
44 килограммда Ринат Толкочоков (Горно-Алтайск), Олег Филимонов (Бийск), Петр Молодцов (Бийск) ло Суркун Тадыров (Кан-Оозы аймак);
48 килограммда Михаил Колпашников (Майма), Айнур Киргизов (Кан-Оозы аймак), Айсулан Тайтаков (Кан-Оозы аймак) ло Кирилл Битаров (Шабалин аймак);
52 килограммда Алексей Тайтаков (Кан-Оозы аймак), Арслан Тайтов (Горно-Алтайск), Трофим Сабашкин (Шабалин аймак) ле Денис Наракшин (Кӧксуу-Оозы аймак);
57 килограммда Эльдар Матушкин (Шабалин аймак), Руслан Митрофанов (Горно-Алтайск), Никита Бадыков ло Александр Чернышев (Кӧксуу-Оозы аймак);
62 килограммда Данил Хряков (Улаган аймак), Сурлан Рыжкин (Шабалин аймак), Рави Тулесов (Горно-Алтайск) ло Валентин Тойлонов (Улаган аймак);
68 килограммда Дмитрий Рыжук (Бийск), Эрмен Чугулов, Арман Григорян ла Сергей Веселков (бастыразы Майма аймак);
75 килограммда Армат Качкышев (Горно-Алтайск), Иван Каракчеев (Горно-Алтайск), Степан Юрченко (Оҥдой аймак);
85 килограммда Эркин Кукашев (Шабалин аймак), Степан Тузовский (Барнаул) ле Дмитрий Иртышев (Горно-Алтайск);
95 килограммда Ренат Челбаков (Шабалин аймак) ло Тимофей Шадин (Бийск);
110 килограммда Андрей Турапов (Кӧксуу-Оозы аймак) алгандар.
Јеҥӱчилдерге кубоктор, медальдар, грамоталар, кӱнтизӱлер ле акчала сыйлар табыштырылган.

Арутай Адаров
Фотојуруктары Евгений Бутушевтиҥ

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина