Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Алтайдыҥ эрјинези — «Алтам»

10.01.2023

Павел Кучияктыҥ адыла адалган эл театрда ӧткӧн јылдыҥ учкары бијениҥ ле кожоҥныҥ «Алтам» государстволык театрыныҥ (худбашкараачызы РФ-тыҥ нерелӱ артисти, искусствоведениениҥ кандидады Айана Шинжина) 25 јылдыгына учурлалып ӧткӧн тизӱ кӧдӱриҥилердиҥ адакы јаан гала-концерти байрамдык айалгада ӧтти.

Театрдыҥ фойезинде ойын-концерттеҥ озо албатыныҥ чӱм-јаҥы аайынча столдорго кӱндӱӱ-кӱрее, аш-курсак тургузылды. «Алтам» театрдыҥ артисттери «Торжественный вальсты» кӧргӱзип, јаан залдыҥ эжигин кӱӱнзеп ачтылар. Јуулган кӧрӧӧчилер, айылчылар «Рождение творца» деген кире сӧсти улалткан «Театр «Алтам» — визитная карточка Республики Алтай» деген видеојурамалды јилбиркеп, оморкоп кӧрдилер.

Алтай Республиканыҥ башчызыныҥ, башкарузыныҥ председателиниҥ молјузын бӱдӱреечи Эжер Ялбаков АР-дыҥ башчызы, башкарузыныҥ председатели Олег Хорохординниҥ ле бойыныҥ адынаҥ уткуулду сӧзин айтты: «…Эл-јон, јаан-јаш бу театрды сӱӱп, оморкоп, баалап, тооп, кандый ла ӧйдӧ олорды сакып јат. Айана Ивановнаныҥ байлык ченемели, јайаандык јайалтазы, ичкери озочыл кӧрӱми, турумкайы, ӱредӱде ле билимдеги једимдери, аргалары «Алтамды» атту-чуулу, ыраак ла јуук талаларда танылу, јарлу јайаандык ӧмӧлик эдип, јаан ла элбек јолына чыгарып салды. Бу ӧйдиҥ туркунына кемге де јайаандык ӧмӧликти артыктап чыгарга келишпеди. Слер алтай албатыныҥ профессионал хореографиялык санадыныҥ баштапкы алтамдарына ичкери ӧзӱмине тузалу, кемиле, учурыла сӱреен јаан ишти ак-чек ле једимдӱ бӱдӱрдер. Слер бойоордыҥ кайкалга бодолду хореографиялык тургузуларарды элдиҥ кай чӧрчӧктӧрине, сооојыҥдарына, туујыларына, јаҥжыгуларына ла чӱм-јаҥына тайанып тургузып јадыгар. Шак онызыла бистиҥ культураныҥ учурын јартап, оны корып чеберлеерине јарамыкту ишти билгир ӧткӱредигер. Слердиҥ эткен ижерди, једимдерерди баалаарга кӱчке келижет… Слер академ санатты ичкери ӧзӱмдӱ јолло кӧнӱ улалтып јатканыгар јаан керек. Бистиҥ тергееде сӱреен солун хореографиялык композициялар тургузылат. Олорды кӧӧрӧми јогынаҥ эмдиги ӧйдиҥ санадыныҥ кайкалдары деп айдарга јараар… Јайаандык ӧмӧликти учурлу байрамыла база катап уткуп, јаҥы једимдер, јеҥӱлер кӱӱнзейдим».


Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ Кӱндӱлӱ грамотазыла балеттиҥ артисти Жанна Чичинова культураныҥ ичкери ӧзӱмине јетирген јӧмӧлтӧ-болужы, јиит ӱйени ак-чек ле ич-телекейи байлык болуп таскадар иште јеткен једимдери учун кайралдатты. Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ Быйанду самаразы «Алтам» театрга Алтай Республикада профессионал хореографиялык санатты ичкери ӧскӱреринде, чеберлееринде ак-чек ижи учун табыштырылды.

Алтай Республиканыҥ культуразыныҥ министриниҥ молјузын бӱдӱреечи Елена Шатина быйанду сӧзин айтты: «Бистиҥ профессионал ӧмӧлик 25 јылдыгын темдектеп јат. Јайаандык иште бу јаан учурлу керек. Нениҥ учун дезе 25 јылдыҥ туркунына иштеп, телекей кеминде ады-јолы танылу ӧмӧлик болоры тегиндӱ керек эмес…». АР-дыҥ культура министерствозыныҥ Кӱндӱлӱ грамоталары кадрлар аайынча ишчи Арунай Майчиковага, балеттиҥ артисттери Аруна Кочкоровага ла Елена Бабаевага, Быйанду самаралары балеттиҥ артисти Алина Адаровага, администратор Меиргуль Джатканбаевага культура ла санат бӧлӱгинде ак-чек ижиле, «Алтам» театрдыҥ 25 јылдыгыла колбой табыштырылды.

Каланыҥ администрациязыныҥ јааныныҥ молјузын бӱдӱреечи Юлия Мягкова: «Чындап та, «Алтам» — Туулу Алтайдыҥ эрјинези. Ол биске санат байлыгын ла јарашты сыйлайт. Айса болзо, јуук ӧйдӧ «Алтам» бистиҥ калада бойында театрлу болор» — деп айдып, ӧмӧликке јайаандык узун јол кӱӱнзеди.

Байлык программаныҥ кӧдӱриҥилӱ бӧлӱгинде ады јарлу бијечилер Ак-Ай ла Айхан Шинжиндер «Щелкунчик» балеттеҥ адажионы бијеледи, «Кӱӱрелей» Тӧс Алтайдыҥ алтай јииттериниҥ бије-ойындарын кӧргӱстилер. АР-дыҥ нерелӱ артисти Татьяна Лашутина, «Ярманка» фольклорлык ӧмӧлик (башкар. АР-дыҥ нерелӱ артисти Марина Вялкова) кожоҥдорын сыйладылар.

Эки бӧлӱктеҥ турган гала-концерт бир канча тематикалык бӧлӱктеҥ турган: телекейлик классика, эземниҥ — тӧрӧлчи кӱӱн-санааныҥ блогы, алтай эл программа ла башка-башка калыктардыҥ культуразына учурлалган бӧлӱк.

Кӧрӧӧчилерге телекейлик классиканыҥ байлыгы кӧргӱзилди: «Павана» деген бије, «Эсмеральда» балеттеҥ Эсмеральданыҥ вариациязы, «Обожаю» деп романс.
«Алтам» театр бойыныҥ Тӧрӧлиле, албатызыла бек колбуда јӱрет. Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ геройлорына учурлалган «Голос сердца» тургузуныҥ ӱзӱгин — «Журавли» деп композицияны ла Алтайдаҥ Украинада аҥылу јуучыл операция ӧйинде божогон уулдарды эзедип, «Верните память» деген кожоҥныҥ ӱйдежӱзиле олордыҥ фотојуруктарыныҥ видеорядын кӧрӱп, кӧгӱс бӧктӧлип, кӧстиҥ јажы тӧгӱлди. Зал бир минутка шык унчукпай турды. Тымыкты «Российский вальс» чечти.

Алтай эл программада, темдектезе, авторлык номерлер болды — «Куулгазынду кӱреелей» деп телеҥит бије, «Кырлардыҥ кӱӱзи», «Кӱнниҥ элчизи ле Кӧк-Айастыҥ аргымагы» ла о.ӧ. Сценага Айана Шинжина артисттерле кожо чыгып, эл-јонныҥ сӱӱген «Курчулу От-Эне» деп бијени бијеледи.

Оныҥ кийнинде кӧрӧӧчилерге башка-башка калыктардыҥ кожоҥдорыныҥ, бијелериниҥ телекейи ачылды: татарлардыҥ «Подруги», казахтардыҥ «Праздничный», узбектердиҥ «Лязги» ле оноҥ до ӧскӧ бијелер. Балдардыҥ «Алтам» хореографиялык школ-студиязыныҥ ӱренчиктериниҥ «Пагмуши» деген бијезин изӱ колчабыжула уткудылар.
Айылчылар бу эҥирде республикада ла Россияда бије телекейинде атту-чуулу, јарлу мэтрлерди, Россияныҥ нерелӱ артисти Айана Шинжинаны ла Алтай Республиканыҥ нерелӱ артисти Байрам Курдяповты, узакка чӧйилген колчабыжула уткудылар. Бу эки јылдыс монгол албатыныҥ от-калап, омок-седеҥ бијезин бир тынышла бијеледи.

Гала-концерттиҥ учкары сценага јаҥы тургузулар чыгарылды. «Царицы урянхайских долин» деген композицияда «Алтам» театрдыҥ артисттери автордыҥ тургускан јайаан ижиниҥ учурын јартап кӧргӱстилер. Ол Јебрен Алтайдыҥ, Ӱкектиҥ кам эпшилерине учурлалган кӧдӱриҥилӱ ода деп айдарга јараар. Айхан ла Ак-Ай Шинжиндердиҥ «Путь на рассвете» деген сӱрекей кееркемјилӱ ле кӱч композициязы кайкамчылу болды. Бу дуэт «Алтам» театрдыҥ јирме беш јылдыҥ туркунына ӧткӧн јайаандык јолын бийик кеминде кӧргӱсти. Бијениҥ тилиле ӧткӧн јолды кӧрӱп, јаҥыс ла кайкаары, оморкооры артат. Алтай албатыныҥ чактар туркунына кӱндӱлӱ айылчыларына кур курчап, бары-јогыла кӱндӱлейтен чӱм-јаҥы бӱгӱнги јетире бар. Сценага Алтайдыҥ кеберкек он алты кызы «Уткуул» деген бијезиле чыккан. Бу бијеге кӱӱни Александр Трифонов бичиген. Кыстар бијезиле кару ла сӱӱген, чындык кӧрӧӧчизин тоомјылап ла баалаганын кӧргӱсти.


Республиканыҥ башчызыныҥ јӧпчизи, Россияныҥ Бичиичилер биригӱзиниҥ турчызы, РФ-тыҥ культуразыныҥ нерелӱ ишчизи Иван Белеков: «Тӧрӧлис, Россия ла Алтайыс, калыгыс керегинде айдарга сананганысты Айана Ивановна ончозын лапту, јарт эдип айдып салды. Мен залда отурып, ӧзӧк-буурым кӧдӱрилип, сӱреен оморкодым. Бистиҥ Алтайыста, калыгыста мындый јайалталу улус бар, бис олорло оморкойдыс. Алтайыстыҥ, калыгыстыҥ ады-јолын Слердий улус, Айана Ивановна, кӧдӱрип јат. Калыгысты Слердий улус макка чыгарат. Слерге јаан алкыш-быйан!» — деп айтты.


Россияныҥ билимдердиҥ ле санаттардыҥ Петровский академиязыныҥ вице-президенти, педагогикалык билимдердиҥ докторы, профессор, Петровский академияныҥ академиги А. Гурьев: «Мен айылчылардыҥ адынаҥ Слердиҥ ада-энегерге, Таныспай Боксуровичке ле Зоя Шагаевнага, јаан алкыш-быйанымды айдадым. Шак ла олор бу эрјинени таскаткан, ӱреткен. Бу эрјине бистиҥ тергеениҥ, онойдо ок телекейдиҥ алтын эрекенин ӱредип, таскадып, ичкери јолына чыгарган». Ол онойдо ок Россияныҥ искусствоведениениҥ кандидады Айана Ивановнаны билимдердиҥ ле санаттардыҥ Петровский академиязыныҥ член-корреспонденти деген бийик ат-јолло база уткуды.

Байрамдык эҥирдиҥ учкары «Алтам» театрдыҥ башкараачызы Айана Шинжина кӧрӧӧчилерге баштанып: «Слерге, бистиҥ најыларыска, ижисти јӧмӧп, биске иженип ле бӱдӱп јӱргенер учун алкыш-быйанымды айдадым! Бисле кожо канча јылдардыҥ туркунына ӧмӧ-јӧмӧ иштеп јаткандарга быйан. Онойдо ок эртенги кӱнде келетен, канча-канча јылдар бажында келетен кӧрӧӧчилерге база быйаным!» — деп айтты.

Клара Пиянтинова
Евгений Бутушевтиҥ фотојуруктары

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина