«Тӧрӧл тил – тазыл-тамырыс, от-очогыс»

13.01.2023

Россияныҥ президенти В. В. Путин 2023 јылды педагогикалык ишчилердиҥ, ол тоодо таскамал иш бӱдӱрип тургандардыҥ аҥылу учурын темдектеер амадула Россия Федерацияда Ӱредӱчиниҥ ле таскадаачыныҥ јылын ӧткӱрер Јарлык чыгарган. Бу јакшынак керекке учурлай бӱгӱн бис Кош-Агаш јурттыҥ В. И. Чаптыновтыҥ адыла адалган орто ӱредӱлӱ школында алтай тилдиҥ ле литератураныҥ ӱредӱчизи А. М. ОКАШЕВАЛА куучын-эрмегисти јарлап турубыс.

— Арунай Михайловна, кычыраачыларыска бойыгар керегинде куучындап берзегер.

— Мен Эре-Чуйдыҥ Кӧкӧрӱ јуртында кара майман сӧӧктӱ Алефтина Чурчутовна ла сагал сӧӧктӱ Михаил Чалович Чичиновтордыҥ билезинде чыккам. Эш-нӧкӧрим Адижанла кожо эки бала чыдадып јадыбыс.

— Кӧп профессиялардыҥ ортозынаҥ нениҥ учун ӱредӱчиниҥ ижин талдап алганар?

— Бу суракка кӧп катап каруу берерге келишкен. Кажы ла катап кӧзимниҥ алдында сӱӱген ӱредӱчилерим кӧрӱнет. Олор бойыныҥ ижин, ӱренчиктерин сӱӱген, ченемели јаан улус. Мен олорго тӱҥей болорго, бойымныҥ билгиримле ӱлежерге амадап, ӱредӱчиниҥ јолын талдап алгам. Онойып, 2003 јылда Горно-Алтайсктагы ӱредӱчилер белетеер колледжти, 2006 јылда ГАГУ-ныҥ филология бӧлӱгин божодып, Кош-Агаш јуртта В. И. Чаптыновтыҥ адыла адалган орто ӱредӱлӱ школдо алтай тилдиҥ ле литератураныҥ ӱредӱчизи болуп иштеп баштагам. Оноҥ бери туй ла 15 јыл ӧтти.

— Ӱредӱчи — ол…

— … бойыла кожо билгирдиҥ телекейин апарып турган ла канча ӱйелердиҥ келерлиги учун каруулу кижи. Је элдеҥ озо ол — јайаандыктыҥ кижизи: балдарга тем берет, бойыныҥ билгирлериле ӱлежет, сӱӱжин сыйлайт. Алтай тилдиҥ ӱредӱчизиниҥ ижи јаан учурлу, нениҥ учун дезе ол балдарга байлык ла бай тилин тоорго, бичиичилердиҥ чӱмдемелдериле јилбиркеерге, Алтайдыҥ ар-бӱткенин сӱӱрге ӱредет. Элдеҥ озо тӧрӧл тил — ол бистиҥ тазыл-тамырыс, тӧзӧлгӧбис ле от-очогыс. Кандый ла ӱредӱлик предметти, ол тоодо ӧскӧ дӧ тилдерди, бала качан да болзо ӱренип алар аргазы бар, је тӧрӧл тилин билбезе, ойто бурыларга, оны ӱренерге сӱреен кӱч болор. Мен алтай тил ле литератураны баштапкы јерге тургузадым.

— Јиит ӱредӱчи баштапкы ла катап школдыҥ бозогозын алтап киреле, кандый кӱӱн-санаага алдыртканар?

— Баштапкы ишмекчи кӱн, байла, кажы ла ӱредӱчиниҥ санаазында артып калган. Мен ижимди бийик кӧдӱриҥилӱ кӱӱн-санаала баштагам, је маҥзаарыш та болгон эмей.

— 15 јылдыҥ туркунына Слер кӧп тоолу кӧрӱ-маргаандарда турушканыгар. Ол керегинде элбеде куучындап ийзегер.

— Бу ӧйдиҥ туркунына кӧп тоолу маргаандарда, ченежӱлерде турушкам. Је былтыргы ла јылды алза, мен муниципал кеминде ӧткӧн «Ӱредӱчи-2022» конкурстыҥ јеҥӱчили болуп, Горно-Алтайск калада республиканыҥ ӱредӱ устарыныҥ кӱндеринде турушкам. «Алтай тилдиҥ ле литератураныҥ ӱредӱчизи-2022» деп кӧрӱ-ченежӱде 2-чи јер алганыма тыҥ сӱӱнгем. Онойдо ок «Педагог-новатор» номинацияныҥ јеҥӱчили болгом.
Кӱчӱрген айда Москвада тӧрӧл, ол тоодо орус тилдиҥ ӱредӱчилериниҥ калыктар ортодо 16-чы катап ӧткӧн Текшироссиялык мастер-классында 2-чи јер алгам. Ол кӧрӱ-ченежӱлерде меге јуук улузымныҥ, нӧкӧрлӧримниҥ, тӧрӧл ӧмӧлигимниҥ ле Кош-Агаш аймактыҥ алтай тилдиҥ ле литератураныҥ ӱредӱчилериниҥ јӧмӧлтӧзи јаан болужын јетирген. Олорго акту кӱӱнимнеҥ быйанымды айдадым. Ашкан ажулары јабыс, кечкен кечӱлери тайыс болзын. Иштеген ижи једимдӱ, айыл-јурты амыр-энчӱ турзын деп кӱӱнзейдим.

— Арунай Михайловна, ачык-јарык эрмек-куучын учун Слерге быйан. Јуук улузардыҥ, ӱренчиктерердиҥ сӱӱжин, тоомјызын кӱӱнзейдис. Амадаган амадугар бӱтсин.

— Јаан быйан. «Алтайдыҥ Чолмоны» газедистиҥ кычыраачыларыныҥ тоозы кӧп, ижи једимдӱ болзын.

Виктория БАДАКИНА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина