Алтайдын Чолмоны

«Башпарактыҥ», «Јылдыстыктыҥ» чындык најызы

03.02.2023

Јурукчы Владимир Поповтыҥ јайаандык иштери тергеениҥ газет-журналдарыныҥ, ол тоодо «Алтайдыҥ Чолмоны» эл газеттиҥ кычыраачыларына јуук ла таныш. Јурукчыныҥ јураган јуруктары чӱмдемелди, эмезе ӱлгерди, куучынды эмезе чӧрчӧкти кееркедип, тексттиҥ бойын јылула, јалакайла, јарыкла толтырып ийет. Ол телекейге балдардыҥ ижемјизиле, кӧрӱмиле кӧрӧт. Оныҥ айтканыла, ол ӧзӧгинде, ич-телекейинде оогош бала болуп артат.

Ӧткӧн Бар јылда јурукчы 65 јажын темдектеди. Шабалин аймакта Шыргайты јуртта 1957 јылдыҥ кӱчӱрген айыныҥ 10-чы кӱнинде ак-јарыкка эки уулчак келген, олордыҥ ортозы 10 ло минут болгон. Салымныҥ јолы саҥ башка деп айдар ба, Владимир ле Виктор деген игис болчомдор оогош ло тужында балдардыҥ туразыныҥ эжигин ачкан. Ада-энезин таскадаачылар солыган.

Владимир оогоштоҥ ала јураарыла јилбиркеген. Бу јилбӱ недеҥ башталган болотон? Степа таай («Дядя Степа») керегинде мультфильмнеҥ башталган. Ол качан да школго баргалак бир бӧлӱк бойына кураа болчомдорло кинотеатрга барып јӱрген. Бу мультикти болчомдор ондо кӧргӧн. Кичинек Володяны совет ӧйдиҥ балдарына учурлалган геройдыҥ јаҥыс та бойыныҥ тӱӱкизи кайкаткан эмес, је онойдо ок экранда «тирилип кыймыктанган» јуруктар база кайкаткан. Качан балдар кинотеатрдаҥ једип келерде, тас-кадаачызы ак чаазынга кӧргӧнин, бойыныҥ кӱӱн-санаазын салзын деп сурады. Балдар јакылтаны кӱӱнзеп, јилбиркеп бӱдӱрдилер. Таскадаачы-ӱредӱчи аҥылу ајаруны Володя Поповтыҥ јуругына этти. Уулчакты мактап, «келер ӧйдиҥ Репини» деп айтты.

Јиит јурукчы он јыл каладагы школ-интернатта јаткан, ӱренген ле улай ла јуранган. Уулчакка јилбӱӱзи јаҥы аргалар ачкан. Онызы ого јарап туратан. Ол каланыҥ ла областьтыҥ кӧрӱ-маргаандарында эрчимдӱ туружатан. Јайаан јайалтазы јаантайын темдектелетен. Бир катап уулчакты «Нева» деген акварельный будуктарла кайралдаганын ол качан да ундыбаган. Мындый будуктар оныҥ јӱрӱминде баштапкы катап болгон.

Онынчы класста ӱренип турала, чӱмдемел јайаандыгында јеткен једимдери учун аҥылу сыйла — Ленинград баратан путевкала кайралдаткан. Владимир баштапкы катап поездле јоруктаган, тӱӱкилик учурлу јаан каланы баштапкы катап кӧргӧн, атту-чуулу Эрмитажта болгон. Ол бӱгӱнги кӱнге јетире Ленинградтыҥ мороженыйыныҥ амтамын ундыбаган.

Школ-интернатта 10-чы классты божодып, јаан јӱрӱмге, ичкери јолына чыккан. Школды божодып, ол ло тарыйын стройкага барган. Оноҥ — черӱ. Черӱчил молјузын Хабаровскто ӧткӧн. Мында да Владимир кееркедер-јураар ишти бӱдӱрген ле јаан тоомјыда болгон.

Јанып келеле, ойто ло бойыныҥ бригадазына бурылган. Автовокзалдыҥ јанындагы общежитиелерди тударында турушкан, кийнинде оноҥ бир кып берилген.
Јиит, бӧкӧ, чыйрак уул иштеген, коштойынча ла спортло тазыктырынган. Футбольный команда тӧзӧп, строитель јииттерди алган ла бойы оныҥ капитаны болгон.
Тӱште иште 10-12 кӧлӱктиҥ бетонын тӱжӱрер, эҥирде ашкарынып, тазыктырынып барар. Ӧй, ийде-кӱч ончозына ла јеткен.

Владимир Поповтыҥ јӱрӱминде стройканаҥ ла футболдоҥ башка чӱмдемел јайаандыкка јер јаантайын артатан. Ол јаантайын јуранган, кееркедер ишти база апарган. Алдынаҥ бойы ӱренген јурукчыныҥ јайалтазын јураарыныҥ устары база ајарузына алган. Оныҥ иштери Туулу Алтайдыҥ јиит јурукчыларыныҥ кӧрӱзине алылган. Кӧрӱде бойыныҥ ижиниҥ устары, темдектезе, Юрий Федотов, Сергей Дыков ло оноҥ до ӧскӧлӧри турушкан.

Ол кӧрӱ керегинде Владимир Степановичте бир кереес бар — јаан санатчы Владимир Эдоковтыҥ колын салган буклет. Јарлу санатчы оныҥ јайалтазын ла аргаларын аҥылап темдектеген.

Кӧрӱниҥ турултазыла оныҥ кӧп туружаачыларына баалу сыйлар табыштырылган. Владимир Поповко колло бӱдӱрген јараш шахмат сыйлалган эди. Је јурукчы шахматка ајару этпейтен, оныҥ учун оны стройкада кожо иштеп турган јиитке табыштырган.

Владимир Поповты ла ады-чуузы элбеде јарлу јурукчы Николай Чепоковты (Тастаракай) јаҥыс та чӱмдемел јайаандык бириктирип турган эмес. Ол экӱни балдардыҥ туразында ӧткӧн бала туштары база бириктирет. Владимир Степановичтиҥ эске алынганынаҥ: «Бис, детдомныҥ балдары, бой-бойысты карындаштар ла сыйындар деп чотойтоныс. Јаан јӱрӱмисте бой-бойыска болужатаныс. Николай школды божодып турарда, менде иш, общежитиеде толугым болгон. Мен ого до јер аларга болужым јеткен. Ол јаантайын бичинген, чӱмдеген, печатьтаар-согор машинкада та нени де чатылдадып ла туратан. Мен оныҥ куучындарына јуруктар јурап берейин деп айткам. Је ол мен бойым ла деп каруузын јандырган. Онойып ла бойы јурап, удабай ла кӧндӱккен».

Онойып, Владимир Степановичтиҥ кӧзинче ле база бир је ле деген јурукчы, јайаан јайалта јолына чыкты.

— Николай ла бисти бириктиреечи неме кӧп тӧ болзо, је бис јайаандык ижисте чек башка улус. Меге бичиктерди кееркедеечи совет школ јуук, ол дезе этникалык графика ууламјыда иштеп јат.

Владимир Попов чӱмдемел ижиниҥ шылтузында јайаандык иштӱ кӧп улусла танышкан, јилбилӱ ӱлекерлерде эрчимдӱ турушкан. Ол балдарга учурлалган «Солоҥы» журналдыҥ кееркедеечилериниҥ тоозында јолду адалат. Кӧп јылдардыҥ туркунына В. Попов «Алтайдыҥ Чолмоны», «Звезда Алтая» тергеелик газеттерле јуук колбуда ла једимдӱ иштеп јат.
Јайаан јайалтазы јаан В. Попов кӧп јылдардыҥ туркунына бойыныҥ јуруктарыла сӱрекей кӧп бичиктер кееркеткен. «Алтайдыҥ Чолмоны» газеттиҥ сураганыла јурукчы кирген Койон јылга ӧҥдӱ јаҥыјылдык открыткаларды јураган. Кажы ла открыткада албатыныҥ алкыш сӧстӧри бичилген. Кычыраачыларга алтай алкыштарлу открыткалар сӱреен јараган. Келер јылда бу иш оноҥ ары улаларында алаҥзу јок.

«Алтайдыҥ Чолмоны» газеттиҥ балдарга учурлалган «Башпарак» бӱгинде оныҥ јуруктары канча-канча јылдардыҥ туркунына чыгат. Оныҥ да учун бис Владимир Степановичти «Башпарактыҥ» чындык најызы деп айдадыс. Јашӧскӱримниҥ «Јылдыстык» деген коштончы газединиҥ база ла антыгарлу најызы деп, кычыраачылар, јашӧскӱрим јакшы билер. Јаанныҥ-јаштыҥ сӱӱген «Тастаракай» бӱгинде оныҥ ижи база јарамыкту. Ол ижине сӱрекей каруулу, некелтелӱ. Јакылта болгон ло болзо, ол бир-эки ле кӱннеҥ белен ижин экелип берер.

В. Поповтыҥ ичкери ӧзӱмине, јайаандык ижине јаан камаанын совет јурукчылар-иллюстраторлор Николай Устинов ло Виктор Чижиков јетирген. Чындап, В. Чижиков атту-чуулу олимпий Мишканыҥ авторы. Владимир јайаандык ижинде акварельный будуктарды, кара-ак тушьты, авторучканы тузаланат. Графикалык јаан иштери сӱреен јилбилӱ. Кажы ла ижине јӱрегиниҥ јылузын, одычагын кожот.

Балдарга учурлалган бичиктерди кееркедип, ол алкы бойы јарык ла ару сезимди, сӱӱнчини сыйлайт. Ол сезимдер кижи јаанаган сайын араайынаҥ ундылып барадар. Је мындый сӱӱнчини, одычакты ӧзӧгинде јылыйтпаган улусты бу јӱрӱмде ырысту деп айдарга јараар. Шак олордыҥ бирӱзи — Владимир Попов.

Клара Пиянтинова белетеген
Евгений Бутушевтиҥ фотојуруктарында В. Попов ло оныҥ јуруктары