Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Радмила Можлаева: «Сӱӱш ле кӱӱ эмдеп салар ийделӱ»

17.02.2023

Алтай Республиканыҥ культуразыныҥ нерелÿ ишчизи ле jаркынду кожоҥчызы Радмила Можлаева быjыл профессионал сценага чыкканынаҥ ала 25 jылын темдектеп jат. Шак бу кире öй кайра, 1998 jылда, ол jиит кожоҥчылар ортодо öткöн «Ырысту» деп тергеелик кöрÿ-конкурста jеҥÿ алган эди.

Бала jашта, аш кылгада

Jе текши алзабыс, кожоҥдорын ол кöрööчилерге туку баштамы класстарда ÿренип турала сыйлап баштаган. Ол тушта Кырлыктыҥ школында хордыҥ башкараачызы болгон ÿредÿчи Турсун Жакетовна

оогош кызычакты аймак кеминде öткöн хорлор ортодо кöрÿ-конкурска солист болуп молjогон. «Бис «Пропала собака» деп кожоҥ кожоҥдогоныс, мениҥ колымда ойынчык ийт. Кöстöрим jарык отторго кылбыгат, бойым маҥзаарадым, колымда ийдимди кенетийин ычкынып ийгем – деп, бистиҥ айылчы эске алынат. – Санаам караҥуйлай берген ошкош. Jе, карын, ÿредÿчибис jаныма jууктап, ойынчыкты jердеҥ алала, меге берет».

База бир öкпööриштÿ кожоҥдош jалаҥда бригадалардыҥ алдында болгон. Оогош бойынча, Радмиланыҥ ÿни коо, jараш болгонын угуп, Кырлыктыҥ клубыныҥ кöп jылдарга башкараачызы болгон эjези Валентина Шурумовна оны турлулардööн ээчидип, jас-кÿс öйинде jаан иштерде туружып турган бригадаларга кожоҥдодор болгон. «Мен jалаҥдагы jер «сценада», сыным кыска, ÿним тыркырайт, jерде jаткан эмезе эптÿ отурган кандый бир тракторист мендööн алдынаҥ öрö кöрÿп, таҥкызыныҥ ыжын бурладып jадар… Тургуза ла кайдööн-кайдööн jÿгÿре берер кÿÿним келер, jе jарабас, мен – концерттиҥ туружаачызы – деп, кожоҥчы куучындайт. – Шак ол тушта мен канайып та öкпööрип турзаҥ, кöрööчиниҥ колчабыжузы эмезе jылу уткуулду сöстöри артист кижини кööрöдип, кÿÿн-санааҥды кöдÿрер ийде берер деп jарт оҥдогом».

Радмила Васильевна – энези Екатерина Шурулаевна Мюсованыҥ эрке-торко кичÿ балазы, ÿч аказыныҥ ла бир эjезиниҥ кару сыйны. Ончозы кÿÿге jайалталу болгон, jе профессионал jолло jаҥыс Радмила барып jат. Мюсовтордыҥ одузы тегин де кожоҥчы улус ине. Бÿткÿл билелик öмöлик тöзöп, ойноткыларын тудунып, ойын-концертиле jоруктап, керек дезе Албаты jайаандыгы аайынча билелик öмöликтер ортодо öткöн текшисоюзный экинчи фестивальда jеҥÿ алган. Бу jанынаҥ jаан ишти Валентина Шурумовна баштаган эмей. Ол кожо чыккандарын – Екатерина Шурулаевнаны, Анна Шурулаевнаны, Анатолий Шурумовичти бала-барказыла jууп, jаантайын кожоҥдодып, ойнодып турар болгон. Радмиланы дезе, бажынаҥ ла ала аҥылап, артист болорына таскаткан деп айдарга jараар.

Анайып, Радмила сценага оогоштоҥ ло бери чыгып, башка-башка кöрÿлерде туружып, озо jерлештери ортодо, кийнинде тöрöл аймагы ла тергее ичинде jарлу боло берген. Бÿгÿн ол ченемели jаан специалист, кöп тоолу улустыҥ сÿÿген кожоҥчызы ла кöп ÿренчиктердиҥ кÿÿде-биjеде ÿредÿчи-таскадаачызы. Энезиндий кару эjези, тоомjылу эпши Валентина Шурумовна, амыралтада да болзо, jаантайын jанында, коштой jÿргени jаан jöмöлтö лö оморкоду.

Тöртинчи концерт

Тургуза öйдö Радмила Васильевна катап ла öкпööриште. Ол бойыныҥ jайаандык jолында тöртинчи катап Горно-Алтайскта öдöтöн таҥынаҥ jаан концертине белетенип jат. Кырлык ла кала ортодо маҥтадыш, студияда кÿÿ бичидер иш, репетициялар, билеттер таркадары, улусты концертке кычырары, кийим-тудумы, сценический сÿр-кебери аайынча иштеери… Jе андый да болзо, бу туштажу сÿрекей сакылталу.

«Меге Абакандагы кÿÿлик колледжте Эмил ле Радмила Теркишевтерле, Алан ла Айана Темеевтерле, Артур Марлужоковло, Анатолий Чесноковло, Суркура Тишкишевала, Эремей Глазинле, Маргарита Сапышевала ла jайалталу оноҥ до башка балдарла бир ӧйдӧ ÿренерге jаан ырыс келишкен. Бистиҥ кöп jаныс колго-бутка туруп, бойыныҥ кöрööчилерин таап алган. Кажызы ла алтай культураны öҥжидип jатканы оморкодулу – деп, кожоҥчы темдектейт. – Jе ол ок öйдö мен чыдап jаткан jаҥы ÿйе артисттерле таныжып, олордыҥ ады-jолы jерлештери ортодо угулзын, jайаандыгыла эл-jон танышсын деп амадула концертиме база кычырдым. Мени де коллегаларым концерттерине турушсын деп сураза, качан да мойнобой jадым».

Радмила Васильевна кожоҥдорыныҥ сöстöрин ле кÿÿзин кöп jаны бойы бичиген. Jаҥжыкканыла, репертуарда сÿÿш, энелик, тöрöл Алтайы керегинде кожоҥдор. База бир сÿÿген ууламjызы – каверлер – jарлу кожоҥдорды бойыныҥ кöрÿмиле кожоҥдоп, керек болзо, сöстöрин алтай тилге келиштире кöчÿрип кожоҥдооры. «Мен алдынаҥ ла бери орус албатылык кожоҥдорды, английский, алтай ла орус тилдерле эстрадный да кожоҥдорды сÿÿйтем. Эмди дезе угаачыларга ла кöрööчилерге jерлештеримниҥ, кару энемле кураа улустыҥ, кату-кабыр иш-тош ортодо кожоҥдоп jÿрген jаҥарларын эске алып кожоҥдоор деп санандым. Темдектезе, энемнеҥ бичип алган «Дояркалардыҥ кожоҥыла» кöрööчилеримди таныштырарым – деп, Радмила Васильевна куучындайт. – Онойдо ок бойымныҥ алдында чÿмделген, jе кöмзöмдö узак jадып калган кожоҥдорымды ачып эзеттим. Анайып, концертимде студент тушта бичилген «Кÿмÿш тÿштер» деп кожоҥ баштапкы катап угулар. База да jаҥы кожоҥдор болор».

Кожоҥчыныҥ кÿÿлик альбомдоры – «Узак jолдордоҥ келдим», «Jÿрегиҥле талда» ла «Каланыҥ отторы». Профессиональный клип «Чыккан кÿниҥле» деп кожоҥго согулган, эмди де клиптер согор иш бар, бу амадулар jÿрÿмде бÿдер деп иженели!

Башкараачы ла ÿредÿчи

Öрö айдылганы – jайаандыктыҥ jайым толкуны. Оноҥ башка Радмила Васильевна каруулу иште иштеп jат – ол Кырлык jурттыҥ Культура байзыҥыныҥ кöп jылдарга башкараачызы. Коллегазы З. М. Сюгеневала кожо олор jуртта öдÿп турган ончо керек-jарактарда туружып, клубтыҥ аргаларына тайанып, кÿнÿҥги ишти бÿдÿредилер.
Кырлыктагы клуб эски ле соок болгонын кöп улус билер, ондо узак отурарга кÿч. Оныҥ да учун улус концертке келзе, тондорын, бöрÿктерин уштыбайт. Jе бу jуукта улус изÿркенген öй jаҥыjылдык тÿнде болгон деп айдарга jараар. Клубта ол кÿн чындап та кöп улус jуулып, тойо ойноп-кöкӱп алды. Костюмдар кийген, анчада ла jÿзин амадайла бöктöгöн улус сÿрекей изÿркенген эди. Jыргалда кандый бÿдÿм койондор болбоды деер! Эзенде оноҥ кöп костюмдар болорында алаҥзу jок!

«Бистиҥ клубка улус сооксынып та келбей турганы jарт, jе бис ижисти мынаҥ да ары кичеенип бÿдÿрип, jаҥы клубка качан бирде кирерис деп, jерлештерисле акту кÿÿнистеҥ иженедис – деп, Радмила Васильевна айдат. – Учурал келижерде, кöп jылдардыҥ туркунына jурттыҥ jаан ла оогош керектеринде туружып, бисти ле jурт администрацияны jаантайын jöмöп, болужып jÿрген jерлештериме jаан быйанымды айдадым. Кырлык – jаан jурт, албатызы нак ла буурзак».

Радмила Васильевна ишмекчи jолын тöрöл jуртында балдардыҥ садынаҥ баштаган. Ӱредÿзин алгалакта ла оны «Айучакта» болчомдордыҥ кÿÿлик башкараачызы болзын деп сурагандар. Оныҥ кийнинде, качан ол Jалаҥай-Бажындööн кижиге барарда, ондо школдо кÿÿниҥ ÿредÿчизи болуп иштеген. Кырлыктыҥ школында 15 jылдаҥ ажыра кÿÿниҥ урокторын берип, ÿренчиктер ортодо кÿÿлик «Чаҥкыр» ла биjелик «Шаҥкы» öмöликтер тöзöп апарган. 2004 jылдаҥ бери албатылык «Ӱлÿрген» öмöликтиҥ кÿÿлик башкараачызы. Jиит тужында дезе бойы Кырлыкта тöзöлгöн баштапкы эстрадалык «Эзен» деп öмöликтиҥ солисти болгон.

Биле – эҥ jаан байлык

Радмила Можлаеваныҥ Горно-Алтайскта öдöр концертиниҥ ады — «Кандый jараш сен бу эҥирде…». Сÿÿген кожоҥдорыныҥ бирÿзиниҥ адыла адалган.

Кожоҥчыныҥ айтканыла, кажы ла кижи jараш ла jайалталу, ол jакшы кылык-jаҥду болорго сананат, jе кезик улус jÿрÿмге сабадып чöкöйт, кезиги ачу-коронго чыдабай, кату болуп калат. «Андый да болзо, ончо улуска сÿÿш, карузыш, энениҥ эркези, jуук улузыныҥ jылузы, токуналу куучын-эрмек, нöкöрлöр лö jаан биле керек. Мен сананзам, бу тооломолдо эҥ jаан байлык – ол биле. Оныҥ учун мени кöп jылдардыҥ туркунына jöмöп, меге карузып jÿрген акаларыма, эjелериме, jеҥелериме, эш-нöкöрим Алексей Александровичтиҥ кожо чыккандарына, кайындарыма, ÿÿре-jелелериме, jерлештериме быйанымды кожоҥдорым ажыра айдарга турум – деп, Радмила Васильевна адакыда айтты. – Калганчы jылдарда мен де, öскö дö кöп улус кару ла jуук улузын jылыйткан, оноҥ улам коркышту узак кожоҥдоп болбой, ÿлгерлер ле кÿÿ чÿмдебей jÿргем. Jе эмди мен сценага чыгарга белен, кожоҥдорымды кÿч öйлöрди öдÿп чыккан улуска сыйлаарым! Сÿÿш ле кÿÿ ончо караҥуй санаалардаҥ эмдеп салар учурлу!»

Айару Тохтонова
Фотоjуруктар кожоҥчыныҥ билелик кöмзöзинеҥ алынган

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина