Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

«Бӧрӱ-ийтке» аҥдаарыс па эмезе ийттеристи кичеерис пе?

21.02.2023

(АР-дыҥ Эл Курултайында ӧткӧн јууннаҥ)

Кочкор айдыҥ 15-чи кӱнинде Алтай Республиканыҥ Эл Курултайында «Башкаруныҥ чазы» ӧткӱрилди. Оны АР-дыҥ Эл Курултайыныҥ председателиниҥ ордынчызы Герман Чепкин башкарып ӧткӱрген.

Јуунда Алтай Республикада јошкын ийттердиҥ аайына чыгары керегинде сурак шӱӱжилди.

Кире куучынды Герман Чепкин айдып, бу сурактыҥ аайына чыгатан иштер текши республикада канайда ӧдӱп турганы керегинде кыскарта куучындаган.

Оныҥ кийнинде сӧс Алтай Республиканыҥ ветеринария ла госвет-инспекция аайынча комитединиҥ јааны Айдар Тодошевке берилди.

Оныҥ айтканыла, былтыр республикада ийтке тиштеткен улустыҥ тоозы 540-гӧ јеткен, оныла колбой 225 административный керек кӧрӱлген ле бурулу улуска текши тооло 168500 салковойдыҥ штрафы салынган.

2022 јылда ээзи јок тындулар јанынаҥ иштерге 7559,6 муҥ салковой чыгарылган. Майма аймакта јошкын ийттерди тудатан план 40 процентке, Кӧксуу-Оозы аймакта 50 процентке бӱткен. Оныҥ шылтактары башка-башка.

Бистиҥ республикада, чокумдаза, Оҥдой, Кан-Оозы ла Майма аймактарда ээзи јок ийттерди јууйтан пункттар тудатан јерлер талдалган ла кадастровый учетко тургузылды.

Је ондый приюттарды тутканы јошкын ийттер јанынаҥ курч суракты учына јетире јымжадып болбос. Не дезе, Россияныҥ бӱгӱнги јасактарында айдылганыла, јошкын ийттерди бир јерге (приюттарда) јууп азыраган, кичееген ле «акталаган» кийнинде олорды јайымга божодор јаҥду. Оноҥ улам айландыра улуска ойто ло чочыдулу, кезикте јеткерлӱ айалга тӧзӧлӧт.

Оныла колбой Айдар Тодошев мындый шӱӱлте этти – тындуларга каруулу болоры керегинде федерал јасактарга бир кезек кубулталар эдер керек. Јасакта бичилгениниҥ учуры, кыскарта јартаза, мындый – приюттагы ийттиҥ ээзи табылбаза, ийт казыр кылыгын кӧргӱспезе, оны «акталаар» керек. Аҥылу биркала таҥмалаган кийнинде олорды јайымга божодор јаҥду. Ийтти јайымга божотконын приюттыҥ ишчилери видеого согуп алар учурлу.

Оныҥ учун ээзи јок ийттердиҥ тоозы кӧптӧбӧйтӧни кӧп сабазында ол тындулардыҥ ээлеринеҥ камаанду, не дезе, кезик улуска ийт-киске магазиннеҥ садып алган ойынчыктый – ойноп-соотоп алала, тындуны азырабай да, кичеебей де айлынаҥ чыгара чачып ийет.

Јурттардыҥ ла каланыҥ оромдорында јошкын ийттердиҥ кӧптӧп турганыныҥ тӧс шылтагы мында, Суракты шӱӱжеринде депутаттар туружып, бойлорыныҥ шӱӱлтелерин айттылар.

Алёна Казанцеваныҥ айтканыла, Майма аймакта ээзи јок тындулардыҥ приюттарын тудар кӱӱндӱ јондык организациялар бар. Олор инвестор-лорды таап алган, айдарда, олорго болужар керек.

Алтай крайдыҥ депутаттары «ийт-бӧрӱ» деп оҥдомолды јасактарга кийдирери керегинде шӱӱлте айткандар. Ол тушта ийт-бӧрӱге јасакты буспай аҥдаарга да јараар деп, Виктор Ромашкин айтты.

Радмила Пекпееваныҥ шӱӱлтезиле, јошкын ийттер айландыра улуска, анчада ла балдарга јеткерлӱ. Оныҥ учун база бир јеткер болорын сакыбай, бу сурактыҥ аайына капшай чыгар керек.

Горно-Алтайсктыҥ депутады Николай Ким бойыныҥ чокум шӱӱлтезин айтты – каланыҥ депутаттарыныҥ Соведи баштаҥкай эдип, республиканыҥ административный јаҥбузуштар керегинде јасагына кубулталар эдери керегинде документ белетейт. Ондо ийдин бош салып ийген улуска салатан штрафты кӧптӧдӧри ле айылдыҥ бастыра тындуларына чиптер тургузары керегинде айдылат.

АР-дыҥ Эл Курултайыныҥ аграрный политика аайынча комитединиҥ председатели Рустам Байдалаков бу сурак јанынаҥ комитет чокум иштер ӧткӱрип турганын айтты. Темдектезе, комитет Забайкальский крайдыҥ ла Астраханский областьтыҥ депутаттарыныҥ баштаҥкайларын јӧмӧгӧн. Эмди Горно-Алтайсктыҥ депутаттарыныҥ Совединиҥ баштаҥ-кайы бастыра јанынаҥ шӱӱп кӧрӧр лӧ ол јанынаҥ чокум јӧп јарадылар.

Алтай Республикада јошкын ийттер улуска табарганы керегинде материалдар 2022 јылдыҥ учы киреде СМИ-лерде јарлалары кӧптӧгӧн кийнинде Россия Федерацияныҥ шылучы комитединиҥ председатели Александр Бастрыкин бу учурал аайынча уголовный керек ачсын деп, јакылта берген эди.

Оныҥ кийнинде мен «Кемниҥ кереги – јонныҥ ба эмезе јойпондордыҥ ба?» деген кыскачак статья бичигем. Ондо кычыраачылардаҥ бойлорыныҥ шӱӱлтелерин айтсын деп сурагам.
Ол ло бичимелде Роспотреб-шиҥжӱниҥ республикан башкарту-зыныҥ јетирӱзине тайанып, мындый тоолор кӧргӱскен эдим – быјыл чаган айдыҥ 14-чи кӱнинеҥ 20-чи кӱнине јетире Алтай Республикада ийттер он кижиге табарган, ол тоодо бир балага ла 16 јашту уулчакка. Мал-аш јошкын ийттерге јара тартырган учуралдар база ас эмес.

Ӧрӧ адалган ведомствоныҥ специалисттериниҥ шӱӱлтезиле, јошкын ийттерди тудала, бир јерге јууйтан сурактыҥ аайы АР-дыҥ аймактарында эмдиге јетире јарталгалак.

Оныҥ ӱстине приюттарды анаар-мынаар тударга база јарабас, олордогы айалга тындуларды кичеери керегинде јасактардыҥ некелтелерине келижер учурлу. Ийттерге приюттар тудары бюджеттеҥ ас эмес акча «сурайт». Горно-Алтайсктыҥ бюджединде ас-мас акча, айса болзо, бар, је аймактарда ийттерге «тура-кажаан» тудатан акча табылар ба?

Кезик улустыҥ шӱӱлтези кезем де, кату да деп айдарга јараар – ээзи јок јошкын ийттерди ӧлтӱрер керек. Је тындуларды корыыры керегинде јасактардыҥ некелтелери кайда.

Кандый ла ийтти ӧнӧтийин ӧлтӱрзеҥ, кату каруузына турарыҥ, керек дезе уголовный статья база бар.

Эмди сананып отурым – јошкын ийттер јанынаҥ мындый кату айалга тура бергенинде кем бурулу – эл-јон бойы ба, эмезе чиновник-јойпондор бо?

Јок, јойпондор (јаҥныҥ бӱдӱреечи органдарында иштеечилер, депутаттар) эмес.

Бу сурак озо ло баштап бойыстаҥ камаанду – јурттарда ийдин азырап-кичеебей, бош салып ийген улустаҥ ла калада јылу тура-кыпта ийт-кискеле ойнойло, олорды сӱрее-чӧплӧ кожо тышкары чачып ийген кӱлӱктердеҥ.

Јойпондор бу учуралда биске јӱк ле јасактар белетеп, олорды бӱдӱрерине акча чыгарганыла болужар аргалу.

Тениш ТОХНИН

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина