«Эки уулым – эки канадым»

21.02.2023

Бистиҥ јерлештерис Ахмет ле Арам Чичиековтор кыштыҥ кыска ла соок кӱндериниҥ бирӱзинде Келей јурттыҥ библиотеказына келип барган. Уулдарды амыралтага тоолу ла кӱнге божоткон. Балдарла ӧткӧн куучын-кумый ортодо олордыҥ ӱредӱзи, јилбӱлери керегинде сурадым. Јиит улустыҥ куучыны солун ла јилбилӱ болды.

Келей јуртта јуртап јаткан котон кыпчак сӧӧктӱ Алексей Иванович ле тодош сӧӧктӱ Айана Алексеевна Чичиековтордыҥ јиит билезинде 1998 јылда јуртты соныркадып, таайлары Ченкуровторды чочыдып, эки игис уул ак-јарыкка келген. Алтай улустыҥ јаҥыла игис балдарды кабайга салала јайкап, эки баланыҥ салым-јӱрӱми эки башка болзын деп, ак сӱтле, арчынды эки јара јарып, томдоп салатан. Јаҥыс кабайга јадып, эки борбуйды ӱлежип, эки баатыр уул чыдап јатты.

Адазы Алексей Иванович тун балдарына атты бойым адаарым деп айдып, јуучыл нӧкӧрлӧриниҥ адыла Арам ла Ахмет деп адаган. Алексей Иванович бойы черӱчил молјузын Германияда ӧткӧн. Јер-Алтайына јанып келеле, ол Чечен јеринде ӧдӱп јаткан јуу-согушка атанып, ондо турушкан. Шак мында ондый атту-јолду эки чындык нӧкӧри болгон. Оныҥ учун уулдарын онойдо адаган. Тургуза ӧйдӧ Алексей Иванович Украинада ӧдӱп турган аҥылу јуучыл операцияда туружат.

Јиит ада-эне уулдарына сӱӱнип, «эки уулым – эки канадым» – деп карузып, оморкоп азыраган. Нак биледе Арамнаҥ ла Ахметтеҥ башка бир кыс ла уул ээчий-деечий чыгып, ада-энезиниҥ сӱӱнчизи ле ижемјизи боло берген.

Кӧрӧргӧ-угарга јеткелекте, эки баланыҥ школго баратан ӧйи једе берген. Арам ла Ахмет 2005 јылда Келей јурттыҥ баштамы школыныҥ баштапкы клазына баргандар. Баштапкы ӱредӱчизи Татьяна Аргымаевна Ченкурова деп јалакай ӱредӱчи болгон. Албаты ӱредӱлигиниҥ отличниги, ченемелдӱ ӱредӱчи Т. Ченкурова бастыра јӱрӱмин балдарга берип, ӱредӱчиниҥ јеҥил эмес ижин ак-чек бӱдӱрген. Уулдардыҥ ӱредӱге јилбӱзи, албадаҥкайы, турумкайы баштапкы ла класстардаҥ ала билдирген.

2008 јылда Арам ла Ахмет Моты-Оозыныҥ орто ӱредӱлӱ школыныҥ 5-чи клазына ӱренип барган. Олор мында да јакшы ӱренип, бош ӧйдӧ спортло јилбиркеп, бокстыҥ ла чанала јыҥылаарыныҥ секцияларына јӱрип тазыктырынгандар. Баштапкы тазыктыраачылары Леонид Яковлевич ле Яков Леонидович Байталовтор болгондор. Ыраак калада ӧткӧн маргаандарда туружып, уулдар бийик јеҥӱлӱ јанатандар. 2016 јылда боксло спорттыҥ мастерине кандидаттыҥ ээжилерин бӱдӱрген.

Ахмет ле Арам школды божодып, јӱрӱмниҥ јаан јолына чыккан. Бу экӱни кайдаар ӱренип барары керегинде сурак санааркатпаган. Оогоштоҥ ала спортло бек најыда јииттер бир ле амадула, санаала Омсктогы автобронетанковый инженерный институтка документтерин табыштырган. Ченелтени једимдӱ ӧдӱп, 2016 јылда баштапкы курстыҥ ӱренеечилери боло берген. Алтай уулдар ӱредӱзин 2019 јылда једимдӱ тӱгезип ийерде, олорды Волгоградский областьтыҥ Камышкин калазы јаар воздушно-десанттыҥ 56-чы бӧлӱги јаар аткарган. Мында олорго ончо јанынаҥ, ол тоодо парашютла калыырга јараган. Јуучыл таскамалду ӱредӱлерде улай ла туружатандар. Келейдиҥ эки баатыры јуучыл таскамалы бийик болгонын кӧргӱскен. Онойып, 2021 јылда экӱлези Новосибирсктеги јуучыл бийик командный училищеге кирип, ӱредӱзин оноҥ ары улалтат. Тургуза ӧйдӧ эки прапорщик Новосибирскте ӱренип, мобилизацияга барган уулдарды таскадат.

Ахмет ле Арам јуучылдыҥ јеҥил эмес, је каруулу ла оморкодулу јолын талдап алган. «Аш –кылгада, бала –јашта» деп, алтай албатыныҥ айдып салган тереҥ учурлу сӧзи тегиндӱ эмес ине.

«Бис азыраган ада-энебиске, ӱреткен ӱредӱчи-лериске, ака-карындаштарыска быйанду јӱредис» – деп, эки јиит акту кӱӱндеринеҥ айттылар. Чындап та, олор экӱ јӱрӱмниҥ јаан јолына чыгарып, ӱредип-јакып, албаты ортодо ак-чек јӱрерге таскаткан јуук улузына јаантайын быйанду јӱрет.

Мен јерлештеримниҥ адынаҥ Ахметти ле Арамды, тургуза ӧйдӧ Украинада ӧдӱп јаткан аҥылу јуучыл операцияныҥ туружаачызын, уулдардыҥ адазы Алексей Ивановичти Тӧрӧлиниҥ коручылыныҥ кӱниле уткуп, бек су-кадык, ырыс-кежиктӱ јадын-јӱрӱм кӱӱнзейдим.

Эне торко Алтайым,
Эки јараш Келейим,
Эне болгон Кызыл-Таш,
Ада болгон Сары-Кыр,
Кара агажы курчу болгон,
Кату тажы куйак болгон
Кару Келей алтайарга
Эзен-амыр јанып келигер.

Эльвира ДЕЛДОШПОЕВА,
библиотекарь, Келей јурттаҥ

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина