Алтайдын Чолмоны

Чаҥкыр экранныҥ јылдызы

03.03.2023

«Јакшылар ба, кӱндӱлӱ телекӧрӧӧчилер. Эфирде «Сӱрлӱ кӱнле!». Слерге студияда Айканат Бурмалов иштейт…».

Кажы ла кӱн «Эл Алтайда» алтай тилле чыгып турган телеберилтени энчикпей сакыйдыс. Тили эпчил, эрмек-куучыны токыналу ла јайым, ӱни јымжак Айканат Бурмалов бисти, телекӧрӧӧчилерди, телекейде ле тергеебисте темдектелип турган аҥылу кӱндерле таныштырып, солундарын јетирет.

Кӱндӱлӱ кычыраачылар, таныжыгар, бӱгӱн бистиҥ айылчыбыс — чаҥкыр экранныҥ јылдызы, јайалталу јиит Айканат Бурмалов деп сӧстӧрлӧ бистиҥ таныштыруны баштап ийели.

Айканат «Эл Алтай» ГТРК-га 2014 јылда иштеп келген. Ол алтай солундардыҥ бӧлӱгинде корреспондент болгон. Солундар јууры, сюжеттер белетеери јиит кижиге солун болбой база. Тил јанынаҥ айдар болзо, ол Горно-Алтайсктагы госуниверситеттиҥ филология факультедин божоткон. Ӱредӱзи аайынча орус тилдиҥ ле литератураныҥ, алтай тилдиҥ ле литератураныҥ ӱредӱчизи. Бойы да бала туштаҥ ала тӧрӧл тилиле куучындап, керек дезе кеедемдеп те ийер. Јӱк ле Улаган аймакта Саратан јурттыҥ эл-јоны кеедемдеп билер. Айканаттыҥ угы-тӧзи база Сары таҥга алдырткан ӧзӧк болор. Оныҥ адазы ады јарлу ӱлгерчи, прозаик Буучай Бурмалов. Јӱрӱмниҥ јолын алып кӧргӧндӧ, Айканаттыҥ адазы база Горно-Алтайсктагы педагогикалык институттыҥ (эмдиги ГАГУ) алтай тилдиҥ ле литератураныҥ бӧлӱгин ӱренип божоткон. Ӱлгерлик ӱч бичиктиҥ авторы. «Абаш» деп романы онойып ла ак-јарыкка чыгарылбаган.

Эркеледип чыдаткан энези Эркелей (Татьяна) Александровна Путунина Оҥдой аймактыҥ Кулады јуртынаҥ. Айдарда, Айканаттыҥ чыккан јери киндигиле тудуш Кулады алтай болор. Оогош бала туштаҥ ала Јазулуда, оноҥ Саратан јуртта ӧскӧн. Карындажы Темирей база ӱредӱчиниҥ јолын талдап, тургуза ӧйдӧ балдар ӱредет: кичӱ тӧрӧли Куладыда физкультураныҥ, ОБЖ-ныҥ ӱредӱчизи, класстыҥ башкараачызы.

Айканаттыҥ баштап алган профессиязы — казанчы-кондитер. Тогузынчы класстыҥ кийнинде ПУ-28-ке, тургуза ӧйдӧ М. З. Гнездиловтыҥ адыла адалган политехнический колледжке, ӱренерге кирген. Бу профессия ого јӱрӱмде база тузалу болгон эди. Черӱчил јолында тузаланып, јуучылдарга аш-курсак белетеген де ӧй болгон. Ол керегинде Айканат мынайда эске алынат:

— 2016 јылда Чечен јерине контракт аайыла служба ӧдӧргӧ јӱргем. Јуучыл јӱрӱм ӱч јылга чӧйилген. Кайучылдардыҥ отрядын јеткилдеер бӧлӱкте тургам. Кызу тартыжу болуп турган јерлерде база болгом. Бистиҥ бӧлӱк разведотряд операцияга барганда, оныҥ турган јеринде артатан. Је јуучылдыҥ молјузы аайынча андый ла ок караулга туратаныс, керек дезе антитеррористический операцияларда да турушканыс.

2019 јылда Сирияда јуучыл службаны ӱч ай улалткам. Патрульга јӱрӱп, миналардыҥ, мылтык-јепселдердиҥ јажырган јерлерин бедиреп, олорды јоголтор иштер ӧткӱргенис. Бистиҥ јуучыл частьтыҥ турган јери јаан класстардыҥ балдары ӱренер школдо болгон. Јаныста ла оогош класстардыҥ балдарыныҥ школы турган. Ӱренип турган балдар јаантайын биске келетен. Олордыҥ тоозында кандый ла балдар бар, ада-энези, јадар јери јок то. Олор бисти сонуркап кӧрӧр, бис олорды кӧрӧрис.

База бир солун болгоны — тӱӱкиде ады јарлу Салах ад-Дин деп султанныҥ мӧҥкӱзин кӧргӧним. Бу кижи XII чакта Египеттиҥ ле Сирияныҥ башкараачызы болгон. Билгириле, сӱмезиле јарлу мусульман јуучыл башчы. Дамаскта јаан мечетьтиҥ јанында мавзолей бар, ого јӱрӱп, таныжарга сӱрекей јилбилӱ болды. Тӱӱкиде айдылганыла, бу мечеть башка-башка ӧйлӧрдӧ христиан кудай јаҥдулардыҥ серкпези де болгон. Айдарда, бир јарымы христиан, бир јаны мусульман кудай јаҥга учурлалган деп айдарга јараар. Анда бу эки кудай јаҥдулардыҥ байлу, баалу сӱрлери ле оноҥ до ӧскӧзи бар. Кижиниҥ ич-кӧгӱстик байлыгын байыдарга, билгирин бийиктедерге тузалу ла јилбилӱ таныштыру деп айтсам, байла, јастыра болбос. Бойыма кӧп јаҥы ачылталар ачтым, ол тоодо тӱӱкилик ле культуралык.

Јуучыл службаныҥ кийнинде Айканат Алтайына јанып, кару болгон ӧмӧлигине ойто иштеп келген. Бӱгӱнги кӱнде ол «Сӱрлӱ кӱнле!», «Алтайдыҥ устары» деп берилтелер ӧткӱрет.

— Ижим јилбилӱ, јакшы (каткырат). Иш аайынча јол-јорукка јӱрерин сӱӱйдим. Кажы ла аймакка, јуртка барганда, эл-јон танып, јылу сӧстӧр айтканда — ӧкпӧӧрӧдим, кӱйбӱреп, кӱӱјип чыгадым. Јылу, мактулу сӧстӧр кижиниҥ кӱӱнин кӧдӱрет. Канатталып учуп чыккандый, оноҥ јакшы берилтелер белетеп чыгарарга ийде берет.

«Алтайдыҥ устары» деген берилтеде усчылардыҥ ижи-тожыла, јайаандык чӱмдемелдериле кӧрӧӧчилерди таныштырадым. Ады јарлу ус Аржан Кухаевтиҥ иштери аайынча кӧп берилтелер белетегенис. Ус кижиниҥ эптеп, чӱмдеп турганын кӧрӧргӧ, бойыҥа да билип јӱрерге сӱрекей јилбилӱ. А. Кухаевтиҥ тили бай, эрмек-куучын ӧткӱргенде јӱк ле угуп, кӧрӱп турар кӱӱниҥ келер. Учурал келижерде, усчы улуска баштану эдип ийейин. Кӱӱнзеген улус, јилбилӱ берилтелер ажыра иштеригерле, једимдеригерле ӱлежип, јажыттарыгарды јайыгар.

Айканат эш-нӧкӧри Ияла јурт јуртап, ӱч бала азырап чыдаткылайт. Ия база Улаган аймактаҥ. Айдарда, јиит ада-энениҥ алдында турган амаду — балдарын кичееп, бутка тургузары. Школ, балдардыҥ сады, иш… Је бу ок ӧйдӧ спортло тазыктырынып, јилбиркеер ӧй база да табыла берет. Ӧткӧн јылда тергеелер ортодогы Эл-Ойын байрамыста ок-јаа адышта баштапкы болуп чыккан. Ол керегинде ок-јаа адышла тергеедеги федерацияныҥ президенти А. А. Сельбиков бойыныҥ ВКонтактеде бӱгинде мынайда бичиген: « …Улаган учун аткан Айканат Бурмалов 40 метрге бир ле катап тийгизип, туку учына тӱшкен. Је, тизеленеле, 30 метрге адышта Айканат 37 очко јуунадып, текши тоозыла 45 очколу болуп, экинчи јерге чыкты, анайып, ол финал адыштарда турушкан. Мында ол бистиҥ текши јарлу спортчыларды акалап, учында баштапкы јер учун тартыжуда бистиҥ айылчы, Кузбасстыҥ спортчызы Александр Алтарышевти «аҥтарып» ийген. Анайып, Айканат быјылгы Эл-Ойынныҥ чемпионы болуп чыгып јат…». Кичӱ тӧрӧли учун маргышка чыгып, ченемелдӱ спортчыларды акалаары тегиндӱ эмес ле болбой. Бу спорттыҥ ууламјызын оноҥ ары улалтып, тазыктырынып, оноҥ до кӧп јеҥӱлер алзын деп кӱӱнзейдис.

— Баштапкы ла катап ок-јааны мен колыма 2019 јылда алгам. Ол ло черӱчил службадаҥ келип турган ӧйдӧ. Ол ӧйлӧрдӧ «Алтайдыҥ Чолмоны» эл газедис «Сартакпайдыҥ согоондоры» деп маргаан ӧткӱрген. Маргаанга тергеебистиҥ «эҥ ле» деген спортчылары јуулышкан. Алтай албатыныҥ атту-чуулу Сартакпай баатырыныҥ сыйы учун маргыжуда одуска јуук ок-јаачылар турушкан эди. Мен — ол тоодо. Сакыбаган јанынаҥ бу маргаанда јеҥӱчил болуп чыккам. Јеҥӱ алганымды бойым да сӱрекей тыҥ кайкагам. Ол мениҥ баштапкы ла алтамдарым болгон. Кийнинде А. А. Сельбиковко јӱрӱп тазыктырынгам. Тургуза ӧйдӧ спортло кажы ла катап тазыктырынар ӧй келишпей јат, је кӧксимде кӱӱним бар ла – деп, ол айткан.

Јаҥы кирген Койон јыл Айканаттыҥ јылы. Јиит журналистке кӧп-кӧп ачылталар, јилбилӱ ле солун берилтелер, билезинде амыр-энчӱ кӱӱнзейдис. Чаҥкыр экраннаҥ тӧрӧл тилибистиҥ эзини согулып, элбеде јайылзын!

Хамида ТОЛТОКОВА