Алтайдын Чолмоны

Јаан амадуларлу тазыктыраачы

14.03.2023

Бӱгӱн республикабыста спорттыҥ башка-башка бӱдӱмдери аайынча секциялар иштейт. Оныҥ да учун јииттерде талдагадый аргалар бар, анчада ла Горно-Алтайскта. Мында учурлу болгоны кандый бӱдӱмди талдап алатаны эмес, тазыктырынары деп бодойдым. Спорт озо ло баштап су-кадыкты тыҥыдат, кижини дисциплинага, јана баспас кылык-јаҥга таскадат… Бӱгӱнги бичимелис јӱрӱмин спортло колбогон чапты сӧӧктӱ Максим ТАБАЕВ керегинде. Ол АР-дыҥ ВТФ тхэквондо аайынча федерациязыныҥ јааны, тазыктыраачы.

Максим Юрьевич 1988 јылда Оҥдой јуртта чыккан. Кожо чыккан јаан эјези бар, ол аргачы болуп иштейт. Карындажы Кош-Агашта пограничник. Максим Оҥдойдо школды ӱренип божодоло, Омскто физический культураныҥ ла спорттыҥ Сибирский государственный университединде кӱрештиҥ кафедразында ӱренген. Кийнинеҥ черӱде болгон, черӱдеҥ јанала, полицияда иштеген. Бир кезек ӧйгӧ Тӱндӱкте полицияда иштеп ийген. Максим 5-чи класстаҥ ала јарлу спортчы Сергей Черепановто самболо тазыктырынган.
— Адам студент ӧйинде боксло тазыктырынган. Оогошто адамла кожо телевизордоҥ Костя Цзюныҥ, Майк Тайсонныҥ ла оноҥ до ӧскӧ јарлу боксерлордыҥ боксташкандарын кӧрӧтӧм. Брюс Линиҥ, Жан Клод Ван Дамныҥ, Джеки Чанныҥ кинолорын кӧрӱп, шпагатка отурарга чырмайатам. Бежинчи класста самболо тазыктырынып баштагам. Нениҥ учун самбо дезе, ол тушта Оҥдойдо единоборстволордоҥ јаҥыс ол болгон — деп, Максим Юрьевич айтты.

Јиит уул черӱдеҥ келерде де, спортты таштабаган. Ол јарлу тазыктыраачылар С. Ю. Аткуновто ло Р. Р. Чичиновто тазыктырынып, спорттыҥ узыныҥ нормативин бӱдӱрген. Јаштаҥ ала кӧп тоолу маргаандарда турушканын, јаантайын јеҥӱлӱ јерлер алганын бичибезем де јарт. Тӱндӱктеҥ једип келерде, Максимниҥ алдында эмди нени эдер деген сурак тура берген. Ол мынаҥ ары эдетен ижин, јӱрӱмин спортло колбоор кӱӱндӱ болгон, анчада ла единоборстволорло. Ӱредӱзи де ого келижип турган.

— Республикабыста спорттыҥ кандый бӱдӱмдери бар деп шиҥдеп баштагам. Кӧрзӧм, бисте кикбоксло до, каратэле де тазыктыраачылар бар эмтир. Олорло танышкам. Кезиги ӧскӧ тергеелердеҥ келген улус болтыр. Керек дезе аҥылу ӱредӱлӱзи де јок. Меге ӱредӱм аайынча тазыктырулар ӧткӱрерге јараар. Бу јашка јетире спортло тазыктырынгам да, кӱрешкем де. Оныҥ да учун айалганы шиҥдеп турала, Кан-Оозы аймактаҥ Аржан Арбаковло танышкам. Бу јерлежис паратхэквондоло тазыктырынып, јаан једимдерге јеткен. Аржан Россияныҥ эки катап јеҥӱчили, Европаныҥ маргаандарында ӱч катап кӱлер медаль ойноп алган. Ол Новосибирскте јадып тазыктырынат.

2020 јылдыҥ јаҥар айы болгон. Јаҥы јылдыҥ байрамдары јууктап келген ӧй. Нени эдер деп сананып турала, ижимди тхэквондоло колбоор деген шӱӱлтеге келгем. Спорттыҥ бу бӱдӱми телекей ичинде јарлу. Кӧп ороондордо ол ӧзӱм алынган. Спорттыҥ олимпий бӱдӱмдерине кирет. Тхэквондоны тереҥжиде шиҥдеп кӧрӧримде, јеткерлӱ, байа бир сынык-бычыктарга экелетен аргалары ас бӱдӱм. Маргаандарда спортчылар коруланатан жилеттер кийет. Ол жилеттер сенсорный. Баллдарды электроника чоттойт. Тӱштӱк Кореяда спорттыҥ бу бӱдӱмин мындый кемине јетире ӧскӱрип алгандар — деп, Максим Юрьевич айтты.

Ол јӱрӱмин тхэквондоло колбоор амадула Барнаулга барып, спорттыҥ бу бӱдӱмиле тазыктырынып, кара курга аттестация ӧткӧн. Тазыктырулар ӧткӱрер јараду алып, Горно-Алтайскка келген. Бир канча ӧйдӧҥ балдар јууп, олорды тазыктырып баштаган. Ол тушта 2021 јыл болгон.

Бисте бир канча јыл кайра тхэквондоло тазыктырулар болгон эмес пе деген сурагыма Максим мындый каруу јандырган:
— Онызын билбезим. Кезик таныштарым база оной айдат. Је мен ВТФ тхэквондоныҥ федерациязыныҥ окылу чаазындарын јазадып алгам. Мынаҥ озо спорттыҥ мындый бӱдӱми аайынча федерация болгон болзо, кӧргӱзӱлерде чыгып келер эди. Оноҥ база бир неме — ол тхэквондоныҥ ӱч-тӧрт бӱдӱми бар: ВТФ (тхэквондоныҥ телекейлик федерациязы), ИТФ (тхэквондоныҥ интернациональный федерациязы), ГТФ (тхэквондоныҥ глобальный федерациязы). Олордоҥ јаҥыс ВТФ тхэквондо олимпий бӱдӱм болуп јат. Оныҥ да учун тергеебисте тхэквондоло тазыктырулар болгон дезе, мен кандый бӱдӱмиле не деп сананадым. Ол ло Новосибирскте тӧрт бӱдӱм аайынча федерациялар иштейт.
Мен бу бӱдӱмди не талдап алгам дезе, бистиҥ калык единоборстволорго тартылып турганын билерим. Бисте самболо телекейдиҥ чемпионы бар. Виталий Уин бу бӱдӱмле тергеебистеҥ чыккан баштапкы јеҥӱчил болот. Оны Сергей Юракаевич Аткунов тазыктырган. Нениҥ учун бисте Олимпий ойындардыҥ јеҥӱчили јок деген сурак меге алдынаҥ бейин амыр бербейт. Айса болзо, Олимпий ойындардыҥ јеҥӱчилин эмезе призерын тазыктырып алар арга болор деген санаала тазыктыраачыныҥ ижине келгем.

Оныҥ айтканыла, федерацияныҥ документ-чаазындарын белетеп тура, Россияныҥ тхэквондо аайынча биригӱзине кирерге болуп ол Москвадӧӧн баштану эткен. Бисте эм тургуза тхэквондоло тазыктыраачыныҥ ставказы јок. Максим тазыктырып турган балдардыҥ ада-энелериниҥ ай сайын тӧлӧгӧн акчазынаҥ залдыҥ арендазы учун тӧлӧйт.
— Барнаулда аттестация ӧдӱп турарымда, Альберт Гаунла танышкам. Ол спорттыҥ нерелӱ узы, Олимпий ойындардыҥ туружаачызы, тхэквондоло телекейдиҥ вице-чемпионы, Европаныҥ чемпионы. Спорттыҥ бу бӱдӱмиле он јылдаҥ ажыра Россияныҥ јуунты командазыныҥ турчызы болгон. Спорттогы ченемели сӱрекей јаан. Мен оныла јаантайын колбуда болгом. Аттестацияны ӧдӧлӧ, республикага кайра јанала, Горно-Алтайскта ла Маймада тазыктырулар ӧткӱрип баштагам. Балдар кӧптӧзӧ, јаҥыскандыра иштеерге кӱчке келижер деп оҥдоп тургам. Оныҥ учун Альбертле колбуларды ӱспегем.

Бир катап ого бери келип, кожо иште деген шӱӱлте эткем. Баштап тарый ол шӱӱлтемди керекке албаган ошкош. Мен ого «Альберт, меге ченемелдӱ тазыктыраачы керек. Менеҥ камаанду ишти бойым эдерим. Јадар јерди табарым, тӧзӧмӧл сурактардыҥ аайына чыгарым. Сен јаҥыс ла тазыктыр» деп айдып тургам. Јарым јылдыҥ туркунына бир айда бир катаптаҥ ого анайда айдып салатам. Оноҥ ло бир кӱн Альберт једип келген. Ол бастыра јӱрӱмине Барнаулда јаткан. Ӧскӧ калада јадып иштеер деген шӱӱлтеге келип, мындый алтамды эткен. Эмди бис Альбертле экӱ балдарды тазыктырадыс. Оныҥ бери келгенинеҥ ала јарым јылга јууктай берди. Ол бойыныҥ ижин сӱӱп турганы иле билдирет. Мындый ченемелдӱ тазыктыраачы келгенине сӱрекей сӱӱнедим — деп, Максим Табаев айтты.

Мындый тазыктыраачы келгениле колбой једимдер де башталган болбой деген сурагыма ол мындый каруу јандырган: «Барнаулда ӧткӧн маргаанда турушканыс. Ары Новосибирсктеҥ 150 спортчы келген. Тхэквондодо Новосибирск, Барнаул ла Красноярск калалардыҥ спортчылары аҥыланат. Олор ортодо јаантайын кызу тартыжулар ӧдӧт. Бу маргаанга апарган уулчактар Новосибирсктиҥ спортчыларына учураган. Је бу олордыҥ баштапкы маргааны. Келер маргаандарда оноҥ артык туружарыс деп бӱдедим. Кызычактарыстаҥ Ева Скворцова, Анастасия Казакова, Кира Купюшева бойлорыныҥ бескелеринде экинчи јерлер алган.

Балага јылында башка-башка маргаандарда беш-алты катап туружар керек. Ол тушта бала ченемел алып, турулталар экелип баштаар. Тоолу кӱндер кайра баштапкы республикан маргаан ӧткӱргенис. Анда Горно-Алтайсктаҥ ла Маймадаҥ 2010-2013 јылдарда чыккан балдар турушкан. Јиит спортчыларыска мындый маргаандардаҥ ченемел алзын деп кичеенедис. Јеҥӱлер болор ло!»

Максим Юрьевичтиҥ айтканыла, олордо тургуза ӧйдӧ беженнеҥ ажыра бала тазыктырынат. Тазыктырулар Маймада «Атлант» деп тоштыҥ ӧргӧӧзинде, Горно-Алтайскта Коммунистический проспектте турган 81-чи таҥмалу турада ӧдӧт. «Калада ӧскӧ зал бедиреерис» — деп, ол айтты.

Эки тазыктыраачы ӱренчиктерине бастыра бар билгирлерин, ченемелин берерге чырмайат. Эм тургуза олордо датчиктерлӱ жилеттер јок. Је оноҥ ӧскӧ экипировка бар. Андый жилеттерди алгадый аргаларды тӱҥей ле табар деп сананып алгандар.

— 2020 јылда тхэквондоло тазыктырарына ӱренип барарым дееримде, улус кайкап угатан. «Кандый тхэквондо, нени айдып туруҥ?» деп айдыжатан. Барнаулга барып, анда Олимпий резервтиҥ спорт школында ӱредӱ ӧткӧм. Общежитиеде јадып, кӱнинде эки катап тазыктырулар ӧдӧтӧм. Спортло јуук колбуда болгоным учун тазыктырулар уур деп билдирбеген — деп, Максим Юрьевич айтты.

Јиит тазыктыраачы бойына јаан амадулар тургузып алган ла олорго једерге, араайынаҥ да болзо ичкери алтап барып јат. Айса болзо, оныҥ Олимпий ойындардыҥ јеҥӱчилин тазыктырып алар деген амадузы бӱдер болор бо. Јолыҥ ачык болзын, Максим Юрьевич!

Кырчын ЯШЕВ