Алтайдын Чолмоны

Бюджетти бӱдӱрерин ајаруда тудары

21.03.2023

Газедистиҥ бӱгӱнги айылчызы Алтай Республиканыҥ шиҥжӱ-чоттомол палатазыныҥ (КСП) јааны Эжер МАЛЧИНОВ.

— Эжер Николаевич, башкарып турган ведомствогор јаан учурлу иш ӧткӱрет. Республикан бюджетти канайда бӱдӱрип турганын шиҥдеер чыду база КСП-ныҥ молјуларына кирет. 2022 јылда кандый иштер ӧткӱрдеер?

— Эйе, бис бюджетти канайда бӱдӱрип турганын база шиҥдейдис. Ӧткӱрген ижистиҥ турулталарыла отчет эдедис. АР-дыҥ шиҥжӱ-чоттомол палатазыныҥ 2022 јылда ӧткӱрген ижи керегинде отчет 2011 јылдыҥ кочкор айыныҥ 7-чи кӱнинде јӧптӧлгӧн «РФ-тыҥ субъекттериниҥ ле муниципал тӧзӧлмӧлӧриниҥ шиҥжӱ-чоттомол органдарыныҥ ижин тӧзӧӧриниҥ текши ээжилери керегинде» 6-ФЗ таҥмалу федерал јасактыҥ ла 2011 јылдыҥ ӱлӱрген айыныҥ 19-чы кӱнинде јӧптӧлгӧн «Алтай Республиканыҥ шиҥжӱ-чоттомол палатазы керегинде» 53-РЗ таҥмалу республикан јасактыҥ некелтелери аайынча эдилет.

2022 јылда 17 шиҥжӱ, эки экспертно-аналитический керек-јарак ӧткӱрилген. Анайда ок республикан бюджетти бӱдӱрери аайынча ӱч, нацӱлекерлерди бӱдӱрериниҥ мониторинги аайынча эки, Алтай Республиканыҥ јасактарыныҥ ӱлекерлериниҥ 11 экспертизазын ла АР-дыҥ башкарузыныҥ јакаандарыныҥ ӱлекерлериниҥ 11 экспертизазын ӧткӱргенис.
2022 јылда АР-дыҥ КСП-зыныҥ коллегиязыныҥ 24 јууны болгон. Ӧткӱрилген шиҥжӱ ле экспертно-аналитический керек-јарактардыҥ турулталары аайынча 17 отчет кӧрӱлип јӧптӧлгӧн. Шиҥжӱ ле экспертно-аналитический керек-јарактарла колбулу ончо отчеттор АР-дыҥ Эл Курултайына, АР-дыҥ башчызына, АР-дыҥ башкарузыныҥ председателине, АР-дыҥ прокуратуразына аткарылган.

Тӧрт шиҥжӱ иш аайынча материалдар РФ-тыҥ шылу ӧткӱрер комитединиҥ Алтай Республика аайынча шылу ӧткӱрер башкартузына аткарылган.

Шиҥделген акчаныҥ кеми — 14 654,7 млн салковой, экспертно-аналитический керек-јарактар ӧткӱрер тушта анализ эдилген акчаныҥ кеми — 63 806,6 млн салковой болгон.

— Ӧткӧн јылда бюджетти бӱдӱреринде кандый бир бузуштар болгон бо?

— 2022 јылда текши 3 544,4 млн салковой кеминде бузуштар илезине чыгарылган. Бу кӧргӱзӱ, оноҥ озо јылдыйына кӧрӧ, 567,5 млн салковойго, эмезе 13,8 процентке ас. Ол тушта бу тоо 4 113,2 млн салковой болгон эди.

Бюджетле колбулу јасактарда мындый бузуштар болгон: государственный јакылтаны бӱдӱрерин акча-манатла јеткилдеерине керектӱ бюджетный ассигнованиелердиҥ кеми јеткилдештер јетирерине ле иштерди бӱдӱрерине јӧптӧлгӧн нормативный чыгымдар јогынаҥ чоттолгон. Мынаҥ улам республикан бюджеттиҥ бюджетный ассигнованиелериниҥ тӧзӧлгӧлӧри јеткилдештер јетирерине ле иштерди бӱдӱрерине јӧптӧлгӧн нормативный чыгымдар јогынаҥ тӧзӧлгӧн; субсидиялар берериниҥ аайы ла молјулары бузулган; субсидиялар берери керегинде јӧптӧжӱлерде темдектелген бюджетный акчаларды тузаланарыныҥ турулталары јеткилделбеген; бюджетный акчалар целевой эмес эттире тузаланылган; бюджетный молјулар учына јетирилген бюджетный ассигнованиелер ле бюджетный молјулардыҥ лимиттери јогынаҥ јӧптӧлгӧн; государственный программалардыҥ керек-јарактарын бӱдӱрерин акча-манатла јеткилдеери бюджет керегинде јасактарга келиштире белетелбеген.

Россия Федерацияныҥ, Алтай Республиканыҥ јасактары, тургузылган јӧптӧжӱлерде айдылган ээжилер ле молјулар мынайда бузулганы темдектелген: республикан бюджеттеҥ башка амадуларга деп субсидиялар берери керегинде јӧптӧжӱлерде ол субсидияларды кӧчӱрер ӧй, субсидиялардыҥ тузаланылбаган бӧлӱгин ӧйинде јандырары аайынча молјуларды бӱдӱрбегени; РФ-тыҥ Гражданский кодексин ле контракттарда ла јӧптӧжӱлерде темдектелген молјуларды бузуп, ӱлекер-сметалык документацияга кубулталар кийдирбезинеҥ ле эдилбеген иштер учун акчалар тӧлӧлгӧн; эдилген иш, јетирилген јеткилдештер учун ӧйинде тӧлӧлбӧгӧн, товарлар темдектелген ӧйдӧҥ орой јетирилген.
Бюджетный (бухгалтерский) учетты тӧзӧӧринде ле ӧткӱреринде, бюджетный (бухгалтерский) отчетты тургузарында мындый бузуштар илезине чыгарылган: бухгалтерский учетто ло отчетто дебиторский ле кредиторский тӧлӱлердиҥ кеми јабызадылган; бухгалтерский учеттыҥ ла отчеттыҥ регистрларында баштамы учетный документтерде бар кӧргӱзӱлер ле табыштырылган ар-јӧӧжӧ аайынча кӧргӱзӱлер кӧргӱзилбеген.

АР-дыҥ КСП-зы Алтай Республиканыҥ государственный јаҥыныҥ ла јербойында башкарынарыныҥ органдарыныҥ РФ-тыҥ президентиниҥ 2018 јылдыҥ кӱӱк айыныҥ 7-чи кӱнинде јӧптӧгӧн 204 таҥмалу јарлыгын, нацӱлекерлерди ле тергеелик ӱлекерлерди (программаларды) бӱдӱрерине ууламјылалган ижиниҥ монитрингин ӧткӱрет.
Шиҥжӱ ле экспертно-аналитический керек-јарактардыҥ турулталары аайынча илелелген бузуштарды ла једикпестерди јоголторго шиҥжӱ ӧткӧн объекттерге ле јаҥныҥ органдарына АР-дыҥ КСП-зыныҥ 36 представлениези аткарылган.

Шиҥжӱ ӧткӧн объекттер байа представлениелерди кӧргӧн, бузуштарды ла једикпестерди јоголторы аайынча иштерди эдип јатканы эмезе эдип салганы керегинде јетирӱлерди аткарган.

Шиҥжӱ ле экспертно-аналитический керек-јарактардыҥ турулталары аайынча Алтай Республиканыҥ бӱдӱреечи јаҥыныҥ органдары ла тергеениҥ учреждениелери акча-манатла колбулу 829,4 млн салковой кеминде бузуштарды јоголткон.

Бюджеттердиҥ кирелтелерине 4,5 млн салковой орныктырылган. Ол тоодо: АР-дыҥ КСП-зыныҥ кирелтелердиҥ баш администраторы ажыра республикан бюджеттиҥ кирелтезине 2,9 млн салковой.

— Илелелген бузуштарды ла једикпестерди јоголторы аайынча кандый эп-аргалар тузаланылат?

— АР-дыҥ КСП-зы илелеген бузуштарды ла једикпестерди јоголторы аайынча мындый тӧс эп-аргалар тузаланат: бузуштар табыларына камаанын јетирип турган айалгаларды ла шылтактарды јоголторына ууламјылалган јасактарга, јакаандарга ла ӧскӧ дӧ документтерге тӱзедӱлер ле кожулталар кийдирери; нормативно-правовой акттар белетеери ле јӧптӧӧри; адылу тузаланылбаган ла јасактарга келишпес эттире тузаланылган бюджетный акчаларды кайра јандырары; бюджетный (бухгалтерский) учетты ӧткӱреринде једикпестерди ле бузуштарды јоголторы.

— Јарт, бюджетти бӱдӱреринде илезине чыгарылган једикпестер ле бузуштар учун олорды эткен организациялардыҥ башкараачыларына не болот?

— АР-дыҥ КСП-зы 2022 јылда ӧткӱрген шиҥжӱ иштердиҥ турулталары аайынча јамылу улуска административный бузуштар керегинде 21 протокол тургускан. Ол тоодо: субсидиялар берериниҥ аайын бусканы учун ӱч, бюджеттер ортодогы трансферттерди берериниҥ аайын бусканы учун бир, государственный јакылтаны тӧзӧӧриниҥ аайын бусканы учун бир, бюджетный (бухгалтерский) учеттыҥ некелтелерин бусканы учун он бир, бюджетный сметаларды тургузар, јӧптӧӧр лӧ бӱдӱрер ээжилерди бусканы учун эки, бюджетный акчаларды адылу тузаланбаганы учун бир протокол тургузылган. Эки юридический лицого база ла бюджетный акчаларды адылу тузаланбаганы учун деп эки протокол тургузылган.

Јӧптӧштиреечи јаргычылар кӧргӧн административный керектердиҥ турулталары аайынча 2022 јылда 10 јамылу кижи ле эки юридический лицо административный каруузына тургузылган. Олорго административный штрафтар салынган. Јамылуларга беш кезедӱ эдилген.

Административный јаҥбузуштар учун салынган штрафтардаҥ бюджеттердиҥ кирелтелерине 118,7 муҥ салковой (91,6 муҥ салковой республикан бюджетке, 27,1 муҥ салковой јербойыныҥ бюджеттерине) келген.

Закупкалар бӧлӱгинде јӧптӧжӱ система керегинде јасактарды бускан учуралдар аайынча јетирӱ Федерал антимонопольный службаныҥ Алтай Республика аайынча башкартузына аткарылган. Бу служба аткарылган материалдарды шиҥдеп, тӧрт заказчик јамылу кижиге 20,0 муҥ салковой кеминде административный штраф салган. База эки заказчик јамылу кижиге кезедӱ эдилген.

— Иш кидим ӧдӱп турган эмтир. 2023 јылга кандый иштер темдектеп алганар?

— Алтай Республиканыҥ КСП-зыныҥ 2023 јылда эдетен ижиниҥ планы АР-дыҥ КСП-зыныҥ федерал ла республикан јасактарда айдылган чыдулары аайынча темдектелген. Ол иштерди кыйалтазы јоктоҥ бӱдӱрерге АР-дыҥ КСП-зыныҥ ижиниҥ методический, јетирӱлик, кадровый ла технический јеткилдежи темдектелген. Олор шиҥжӱ иштиҥ эп-аргаларын ла бӱдӱмдерин јаҥыртарына, оныҥ тузазын тыҥыдарына бюджетный бӧлӱкте јаҥбузуштарды болдыртпайтан эп-аргалардыҥ бирӱзи — эл-јонго элбеде айдарын јеткилдеерине ууламјылалган.

2022 јылда илезине чыгарылган бузуштар республикан бюджетти тӧзӧӧр лӧ бӱдӱрер тушта бюджет аайынча ишти јаҥыртарына ла акча-манат дисциплинаны тыҥыдарына керектӱ аргалар јеткилинче бар болгонын кереледи.

Алтай Республиканыҥ шиҥжӱ-чоттомол палатазыныҥ 2023 јылга амадуларыныҥ бир кезигин айдып ийейин. Олор: бюджеттердиҥ кирелтелерин тӧзӧӧрин шиҥдеер ишти улалтары; бюджеттерди бӱдӱрерин шиҥдеер иштиҥ чыҥдыйын оноҥ ары бийиктедери; бюджеттиҥ акчаларын ла ӧскӧ государственный акчаларды тузалу эттире чыгымдаарында јонјӱрӱмдик ле экономикалык сурактарга ајаруны тыҥыдары; нацӱлекерлердиҥ мониторингин ӧткӱрер ишти улалтары; государственный акчаларды тузалу ла кымакайлап тузаланарыныҥ шиҥжӱ-анализи аайынча ишти тыҥыдары ла оноҥ до ӧскӧзи.

— Ачык-јарык эрмек-куучын учун быйан. Ижигерде једимдер кӱӱнзейдим.

— Быйан, айтканар келзин.

Кырчын ЯШЕВ куучындашкан