Алтайдын Чолмоны

Чӧрчӧк телекейи — «Чӧрчӧк» садикте

24.03.2023

Калык ийдези кайда болотон?
— Оныҥ келер ӧйинде.
Келер ӧйдиҥ учуры, јолы кайда?
— Ол оныҥ балдарында…

Мен бойым ӱредӱлик иштиҥ ветераны болорым. Јабагандагы болчомдордыҥ «Чӧрчӧк» деген садигиниҥ ӧмӧлигиниҥ ӧткӱрип турган кӧдӱриҥилерин, байрамдарын кӧргӧн лӧ сайын, кӱӱн-санаам кӧдӱрилип, сӱӱнедим, оморкойдым.

Озо ло баштап мен слерди балдардыҥ «Чӧрчӧк» садигиле таныштырып ийерге турум. Мында слерди ыраактаҥ ла «Смешарики» деген мультфильмниҥ јаркынду ла јӱзӱн ӧҥлӧ ойногон геройлоры уткуп јат. Садик јаар кирип јатсаар, эжик јартыгында чӧрчӧктӧрдиҥ агаштаҥ кеелеп кескен геройлоры турар. Ончо бу кайкалга ӱзеери амырайтан верандалар, тышкары ойноорго јарамыкту јӱзӱн-башка эдимдер, спорттыҥ эптӱ, јымжак јери сӱрекей келижип, кӧсти сӱӱндирет, кӱӱн-санааны кӧдӱрет.

Мында качан да јарымдай оодылып, ӱрелген-чачылган тура болгонына бӱгӱн бӱдерге де кӱч. Балдардыҥ садыныҥ нак ӧмӧлиги 2019 јылда садик јаҥы турага кӧчсин деп, амыры јогынаҥ иштеген. Бис, јурттыҥ эл-јоны, садик оогош болчомдорго до, ол тоодо јаан да улуска Сӱӱнчиниҥ текши туразы болгонына сӱӱнедис. Балдардыҥ садиги јуртта јонјӱрӱмдиктиҥ ле культураныҥ тӧс јери болуп јат. Шак онызын бу кӱндерде ӧткӧн кӧдӱриҥи лапту кереледи.

Садик керегинде бичиирдеҥ озо мен оныҥ јааны А. Ивановала куучындаштым. Айана Николаевна билгири бийик, ченемелдӱ башкараачы. Ол бир ле уунда менеджер ле психолог, юрист ле экономист, завхоз, методист ле делопроизводитель деп айдарга јараар. Ченемелдӱ башкараачы садиктиҥ ишчилериниҥ сурактарына ајарыҥкай ла каруулу. Кандый бир сурактыҥ аайына ӧмӧликле ӧмӧ-јӧмӧ чыгат. Ӧмӧлик нак улус, бой-бойлорын тооп јат. Оныҥ учун садиктиҥ ӧмӧлиги ороон кеминде бийик једимдерге јолду јеткен ле једет.

Башкараачы бойы кӧп кычырат, бедиренет, ченейт, интернетле јайым тузаланат. Школго баргалак балдарды таскадар ла ӱредер иште озочыл јаҥыртуларды кийдирери јанынаҥ озочыл башкараачы. Айана Николаевна «Ӱредӱликтиҥ озочылы» деген муниципал кӧрӱ-маргаанныҥ јеҥӱчили (2020 ј.). 2021 јылда «Россия Федерацияныҥ эҥ артык башкараачылары» деген тооломго кийдирилген. 2022 јылда «Вклад в будущее» деген программаныҥ Кӱндӱлӱ грамотазыла кайралдаткан. Онойдо ок Алтай Республиканыҥ РОСК-зыныҥ (тергеениҥ ӱредериниҥ ле ӱйдежериниҥ командазы) турчызы ла ӱредӱчизи болуп јат.

Јабагандагы балдардыҥ «Чӧрчӧк» деген садиги 2021 јылда РФ-тыҥ балдардыҥ эҥ артык 100 садигиниҥ тоозына кирген. Бӱгӱнги кӱнде балдардыҥ садигине 7 айдаҥ ала 7 јашка јетире 104 бала јӱрет. Балдарла јаан ла јаш, јиит ӧмӧлик (31 кижи) иштеп јат. Олордыҥ кажызы ла балага ӧзӧргӧ, таскаарга јарамыкту айалганы билгир тӧзӧйдилер. Ӧмӧлик бӱгӱнги кӱнде «Создание ЛРОС (балага ӧзӧтӧн ӱредӱлӱ айалга)» деген ӱлекерле иштеп јат. Балдардыҥ садиги — «Сӱӱнчиниҥ јери». Бу ӱлекерге «Вклад в будущее» программаныҥ эксперттери, ӱредӱчилери бийик баа берген ле онойдо ок РФ-тыҥ эҥ артык ТОП-11 ӱлекерлериниҥ тоозына кийдирген. Шак оныҥ учун садиктиҥ ижи балдарды бастыра јанынаҥ таскадып, јайалтазын чечет. Алтай Республикада ӱредӱлик организациялардыҥ ортозында кемиле, учурыла сӱрекей јаан башкараачы (управленческий) ӱлекерле једимдӱ иштеп јаткан садик деп айдар керек.

Балдардыҥ «Чӧрчӧк» садыныҥ таскадаачылары-педагогторы О. Иртакова, М. Терпекова, Е. Шагаева, М. Комдошева, О. Сумина, К. Байрышева, А. Кондыкова, Л. Калташева јылдыҥ ла аймактыҥ «Јылдыҥ таскадаачызы» деген маргаанында туружып, призовой јерлер алат. Бистиҥ аймактыҥ адынаҥ «Јылдыҥ таскадаачызы» деген тергеелик кӧрӱ-маргаанда једимдӱ туружат ла онойып 2022 јылда О. Иртакова лауреат болуп чыккан. 2021 јылда ӧткӧн «Јылдыҥ таскадаачызы» кӧрӱ-маргаанныҥ призеры болгон Т. Ильмекова Јабаган јурттыҥ вокал ла бијелеер ӧмӧликтериниҥ эрчимдӱ турчызы деп айдар керек. Оныҥ ӱренчиктери аймактыҥ јайаандык кӧрӱ-маргаандарыныҥ јеҥӱчилдери ле призерлоры болгон, канча катап «Гран-при» сыйла кайралдаткан.

Таскадаачылардыҥ ижин «окылу тоолор» ажыра баалаары кӱчке келижер. Нениҥ учун дезе бу ла улус балдарды јадын-јӱрӱмде ачык-јарык, баштаҥкайлу јӱрерге, талдап билерге, ӱредӱде турумкай болорго, јеҥерге, алган билгирин јӱрӱмде тузаланарга, јаан улусты тоорго, тӧрӧл тилин, јаҥжыгуларын билерге ӱредет, таскадат. Мында кӧп кӧдӱриҥилер тӧрӧлчи кӱӱн-тапка таскадат. Онойдо ок иштеҥкей болорына, ак-чек јӱрерине ууламјылу ишке учурлалат. Болчомдорды садиктеҥ ле ала ару-чек, турумкай, јилбиркек болорына ӱредип јат. Олорды ӧрӧ ӧскӱрерге кичӱ таскадаачылар С. Адеева, А. Долчина, Н. Тандыянова, О. Кубашева, Л. Тандыянова болужат.

Айана Иванова: «Бис болчомдордыҥ тӧрӧл тилине јилбӱзин тыҥыдарга, јӱрӱмде ачык-јарык, турумкай болорына јарамыкту кӧдӱриҥилерди ӧткӱредис. Анчада ла јаан ајаруны таскамал ишке саладыс» — деп, ӧткӧн куучын-эрмекте чокумдады.

…Таскамал учурлу ончо иш баланыҥ кӧксине конзо, ич-телекейине јолын тапкан кийнинде, онызын турулталу деп айдар керек. Мында оогош болчом эмезе јаан кижи болзын — кайра јандыру болор керек…

Балдардыҥ садигинде јарык, јылу, јайым, стенелерде болчомдордыҥ јураган јуруктары, маркерный стенеде — ӱредӱчилердиҥ, ада-энелердиҥ кӱӱнземелдери. Ӧмӧликтиҥ кажы ла турчызы бойыныҥ ижине каруулу. Балдарга ток, амтамду курсакты казанчылар, бойыныҥ ижиниҥ устары Надежда Истомина ла Марина Мамина азат. Коридордо ару, аайлу-башту болоры јанынаҥ Алтынай Течинова ак-чек иштеп јат. Чыҥдый ла ток курсак-тамакла Чечек Чулунова јеткилдеерде, јылу ла јеткер болдыртпазы учун кочегар ла каруулчык каруулу. Ӧмӧлик бӱткӱлинче ада-энелер ле эл-јон ортодо тоомјыда.

Мен болчомдордыҥ бу садиги, ӧмӧлиги керегинде бичиир ле деп турганчам, сӱреен јакшы учурал келишти. Тулаан айдыҥ 4-чи кӱнинде садикте «Јаан бије-ойындар» («Большие танцы») деген кӧрӱ-маргаан ла ойын-концерт бийик кеминде ӧтти. Тургуза ла бичиир деген кӱӱн-санаа эркидеди.

Садиктиҥ кажы ла бӧлӱк-группазынаҥ ӱч ууламјыла ӱч бије (албатыныҥ, эмдиги ӧйдиҥ ле тӧрӧлчи учурлу) чыгарылды. Мында јаштарыла башка-башка тогус ӱренчик, школго баргалак 17 болчом, олордыҥ ада-энелери ле јонјӱрӱмдик партнерлоры турушты.

Бистиҥ јуртка бу сӱреен јаан сӱӱнчи, оморкоду болды. Кӧрӧӧчилер залга толо јуулды, кезиктери бут бажына туруп кӧрдилер. Оҥдой аймактаҥ солун айылчылар келди. Кӧрӧӧчилер кажы ла бијени изӱ колчабыжула уткудылар. Јаан улус, кӧрӧӧчилер, балдарла кожо залда такталардыҥ ортозына бијеледи. Мында, темдектезе, «Јаанактар-карганактар», «Цыганочка» ла ӧскӧ дӧ сӱреен јараш, салкын кептӱ бије-ойын болды. Айастан Баданов ло Ай-Тана Селешева бӱгӱги кӱнниҥ гимнастикалык трюктарлу сӱреен тыҥ бијезин сыйлады. Јурттыҥ культуразыныҥ туразынаҥ хореограф Аманда Кынова кӧрӱ-маргаанныҥ ончо номерлеринде туружып, алтай бијеле мастер-класс кӧргӱсти. Тӧрӧлчи ууламјыда «Туралы» («Встанем») деп кожоҥло ада-энелер, ӧмӧликтиҥ турчылары, ӱренчиктер ле садиктиҥ орто группазыныҥ балдары бијеледи. Бу бије ончо улустыҥ кӧксин бӧктӧди, кӧстиҥ јажы да болды. Јараш ойын-концертте кӧрӧӧчилер каткырыжып, ортозынаҥ ыйлап та турдылар. Окылу жюри баллдарды чоттоордо, детсадтыҥ ӧмӧлиги јайаандык номерлерин кӧргӱсти. Садиктиҥ бир бӧлӱк ӱредӱчилери «Куучак» («Лебедушка») деп сӱреен кайкамчылу бијени бијеледилер. Кӧрӧӧчилер Расул Нануковтыҥ, Владимир ле Айана Ивановтордыҥ коолодо кожоҥдогон кожоҥдорын изӱ колчабыжуларыла уткудылар.

Жюриниҥ турултазы мындый болды.
«Эмдиги ӧйдиҥ бијези»
1-кы јер — оогош болчомдордыҥ 2-чи группазыныҥ бијелеер бӧлӱги, таскадаачызы К. Байрышева.
«Тӧрӧлчи бије»
1-кы јер — орто группаныҥ бијелеер бӧлӱги, таскадаачызы О. Сумина.
«Албаты бијези» ууламјыда
1-кы јер — 2-чи кичӱ группаныҥ бијелеер бӧлӱги, таскадаачызы М. Терпекова.

Јеҥӱчилдер баалу сыйларла кайралдатты. Бијелеер группалардыҥ арткан туружаачылары быйанду самараларла, чечектерле, тату сыйларла кайралдаттылар. Сӱреен јараш гала концертте балдардыҥ «Чӧрчӧк» садигиниҥ чолмондорыныҥ бијелери кайкамчылу болды.
Солун кӧдӱриҥиниҥ амадузы ӱредӱлик ле таскамал учурлу да болгон болзо, је улус аҥылу јуучыл операцияныҥ туружаачыларына бойыныҥ кӱӱниле болуш эдип 23 муҥ 500 салковой акча табыштырды.

Јабаганныҥ эл-јоныныҥ адынаҥ јурттыҥ балдарыныҥ садигиниҥ ӧмӧлигине, онойдо ок «Јаан бије-ойындар» деген конкурс-концертте турушкандарга алкыш-быйанысты айдадыс.

Галина Кестелева,
РФ-тыҥ иштиҥ ветераны, Јабаганнаҥ