Алтайдын Чолмоны

Ногон Шумаровтыҥ jаркынду jолдоры

29.03.2023

Калганчы jылдарда Россияныҥ нерелÿ артизи Ногон Шумаровтыҥ ижи-тожы кöп jаны киноло колбулу болуп калды. Јjе андый да болзо, ол кÿÿликтеҥ ле театрдаҥ тыҥ ыраабаган – jиит кайчыларла иштеп, олордыҥ ойын-концерттерин тургузарга болужат, драматург болуп, пьесаларын кепке базат, кинорежиссёрлорло эрмектежип, бойыныҥ кöрÿмиле ÿлежип, эп-сÿмелер айдып берет. Бу jуукта тунгус камды ойногон Ногон Сергеевичти кöрööчилер баштапкы каналда кöргÿскен «Угрюм-река» деп сериалдаҥ кöргöн, оноҥ озо jерлеш кинорежисёр Михаил Кулунаковтыҥ кыска метражту фильмдеринде турушкан. Темдектезе, J. Б. Каинчинниҥ «Чеден» деп куучыны аайынча согулган јарлу кинодо Н. Шумаров тöс геройды – Каалга деп койчыны чыҥдый ла сÿрлÿ ойногон, бу ишти критиктер бийик баалаган эди. Онойдо ок М. Кулунаковтыҥ база бир ижинде — атту-чуулу бичиичи, абыс М. В. Чевалков керегинде фильминде тӧс геройдыҥ сÿр-кебери Ногон Сергеевичке талдама келишкен. Оноҥ озо М. В. Чевалковты Ногон Шумаров бойыныҥ «Ундылбас кереес» деген моноспектаклинде база ойногон. Эмди тургуза Ногон Сергеевич «jайым учушта» – ол кöп кычырат, колбичимелдерин сортойт, jадаганына jаҥы кÿÿлер чÿмдейт, башка-башка кöрÿ-маргаандарда жюри-камыстыҥ ижин бÿдÿрет, ого ÿзеери айылдыҥ ижин башкарат. Jылулар келзе, jерге отургызар маала ажыныҥ камык рассадазы учун ол база каруулу кижи.

Ноокын-Ногон

– Паспорт аайынча адаар Николай болзо, Ногон деп атла Слер качан аданганыгар?

– Эйе, мениҥ документте адым Николай Сергеевич, алтайлап дезе – Ногон Нöкöрович. Алтай адымды мен бойым адангам. «Алтай» деп ансамбль тöзöлип турарда, Ногон деп бичидип баштагам.

Jе бу адыма аташ Ноокын деп атты меге туку алдында нöкöрим Бронтой Бедюровтыҥ Кöксуу-Оозы аймакта jаткан таайы Jалбан Тодошев деп кижи берген болгон. Ол тушта меге Ноокын деп ат ичиме кирбеген, jе кийнинде ого аташ эдип, тÿҥей ле Ногон болуп калдым.

Учурал келижерде, мен кожоҥчы-кайчы уулдарга псевдонимдер бергеним керегинде куучындап берейин. Темдектезе, Николай Маймановты эҥ ле озо мен Кара деп адагам, Владимир Байрышевке Болот деп атты, Леонид Отуковко Ойрот деп атты база мен бергем. Керек дезе, jаш бойымда, тилим jакшы чыккалакта, карындаштарым Валерийди ле Иванды келиштире Кыдраш ла Оҥкраш деп адагам. Тöрööндöрис олордыҥ орус аттарын да jарт билбес болор. Айла, учуры та не – Кыдраш, Оҥкраш? Мен, оогош бала, олорды тилиме келиштирип, анайып байлап саларымда, уулдар ол ло аттарлу карып браат.

Угар болзобыс, Ногон Сергеевичте адыла колбулу каткымчылу учурал болгон эмтир.

Бир катап ол Монголияда öткöн «Белый Олень» деп фестивальга тыва, хакас, бурят карындаштарла барып jÿрген. Поезд Сухэ-Батыр деп jерге jедип келерде, токтоду öйинде станцияда 100 кире кижи тургуза ла «Ногон! Ногон!» деп кыйгырып баштаган. «Бистиҥ продюсер мыны кöрÿп, сÿрекей кайкап, сен мында кандый jарлу деген. Мен бойым да кайкагам. Ичимде рекламаны, байла, бойыныҥ öйинде Литинститут божоткон таныш уул Намбарын Энхбаяр, ол öйдö Монголияныҥ культуразыныҥ министри (кийнинде президенти – А.Т.), берген болбой деп санангам – деп, Ногон Сергеевич эске алынат. – Jе кöрöр болзо, станцияда улустыҥ «Ногон!» деп кыйгырганы мени уткыганы эмес, олор долларларды тугриктерге солуп турганын угусканы болгон. Доллар ногон ӧҥдÿ ине».

77 кÿн – 77 чертимек

Гитара садып алар деп санаа-шÿÿлтени бир кÿн карындаштарына уулдардыҥ jааны Миша айткан. Ол ойноткы Куладыныҥ магазининде садуда болгон, jе оны ада-энези уулдарына белен садып бербес деп, олор jарт билген. Оныҥ учун гитараны садып аларга акчаны иштеп, jууп алар керек. Канайып иштеер? Эби бойы табылды.

Ол тушта уулдардыҥ адазы Нöкöр Киташевич колхозто jер кемjиичи болуп иштеген, энези Зоя Тодошевна дезе Куладыныҥ магазининде садучы. Канча да кÿнниҥ бажында энези уулдарына садуныҥ акчазын чотодып турар болгон. Акчаларды баштыктап экелеле, столго jайала, чотодор.

«Айдарда, Миша акамныҥ jакыганыла, кажы ла акча чоттош öйинде бис бир салковой темир акчаны полдыҥ jыртыгына божодор болгоныс. Акчаны jыртыктööн салган сайын полго чертимек эдерис – деп, Ногон Сергеевич куучындайт. – Учында бис 77 чертимек чийе тартып, 77 салковой акча jууп алганыс. Бир кÿн магазинге барып, энебиске баштыкта акчаны табыштырып, гитара сураарыста, энем сÿрекей кайкаган ла ачынган. Бисти уурданган деп чочыган эмей. Jе бис акча тоологоны учун jал эдип бир салковойдоҥ алганыс деп jартап береристе, энем гитараны берип ийген».

Гитара колго кирерде, уулдарда jаан сÿÿнчи, анчада ла Коляда. Ол оогоштоҥ ло бери кÿÿге jайалталу болгон, jаантайын кожоҥдойтон. Тургуза ла ойноткыны тудунып, jерлежи, таайы Сорпоҥ Этеновко барган. Ары jанынаҥ jайалталу, кöстöҥ сокор кожоҥчы ла кÿÿчи гитараны келиштире тургузып, Коляны ÿч ле аккордко ÿредип салган. Оноҥ ло бери Шумаровтордыҥ айылында амыр jок – гитараныҥ кылдары сыр кожоҥдо.

Анайып бу гитара келер öйдö jаан артист болор уулга кÿÿге jолды ачкан деп айдар керек. Ого ÿзеери баштапкы кожоҥы «Кыйраларлу ак кайыҥ» тöрöл jурты Куладыда чÿмделген. Сöстöри школдо кожо ÿренген нöкöри Бронтой Бедюровтыҥ, кÿÿзи дезе Николайдыҥ бойыныҥ.

Чöрчöктöр кайкалы

Бала туштыҥ база бир солун бÿги – ол адазыныҥ кожо чыккан Тыйык эjезиниҥ чöрчöктöри ле табышкактары.

Не дезе, Тыйык эjези, бойы балдар азырабаган кижи, эш-нöкöри jууда божоп каларда, кожо чыккан карындаштары Бокту, Нöкöр лö сыйны Токтонныҥ jааны болуп, олордыҥ балдарына сÿрекей карузып jÿрген. Айдарда, уулчактар Ногон, Кыдраш, Оҥкраш ла кызычак Галина эjезиниҥ айылына jÿрерин jакшызынатан.

Балдар анчада ла эҥир кирерин сакыйтан. Уулдар эjезине одын-сууны тажып, койды кийдирип, ончо ишти тÿргендеп бÿдÿреле, Тыйык эjезиниҥ чöрчöктöрин ле сооjыҥдарын угарга отура берзе, öрöкöн чайын такпазынаҥ ичип, öйди öнöтийин ле чöйип турар. «Эjебис кече чöрчöгин эҥ ле солун тушта токтодып, «артканын эртен угарар» деп айтса, бис тен ыйлаарга белен – деп, Ногон Сергеевич эске алынат. – Оныҥ учун эjебис бисти канайып та маалкадып jатса, бис, оныҥ чöрчöгин jетире угарга, канча да кире сакыырга белен болгоныс. Табышкактарын таптырза, кандый солун эди!»

Анайып, уулдар эртенги кÿнди сакып, чöрчöктöги улустыҥ салымы учун санааркап, бойлоры да чÿмдегени jарт. Ол jылдарда телевизор-интернет бар эмес. Ол ÿйениҥ кöп балдары ол чöрчöктöргö чыдаган эмей. Бу учуралды алзабыс, айса болзо, шак бу айалга келер öйдиҥ режиссёрын ла актёрын jайаандык jолго база ууламjылаган?
Текши айдар болзобыс, сöскö, кÿÿге ле кеендикке бу балдардыҥ ортозынаҥ jаҥыс Ногон-Коля чыккан эмес, карындаштары Кыдраш ла Эргиш база сÿрекей байлык тилдÿ, кÿÿге jайалталу улус. Темдектезе, Кыдраш Сергеевич Туулу Алтайда комустарды орныктырар баштапкы устардыҥ бирÿзи болгон, кÿÿлери Москвада Кремльде де угулган. Бир кезек öйгö телекöрÿлтеде иштеп, солун ла jаркынду берилтелер белетеген. Эргиш Сергеевич газетте, радиодо иштеген jайалталу журналист, ондый бай тилдÿ улус бис ортодо ас болгодый. Колы да сÿрекей ус эр.

Чындап, уулдардыҥ таадазы Шумардыҥ чöрчöктöрин эки катап келип, Павел Кучияк jууган деп айдыжатан.

Кожоҥчы аралду Кулады

Кулады jурт – Ногон Сергеевичтиҥ кемиле оогош то болзо, кöгÿс-байлык учурыла jаан ла телкем тöрöли. Оогош тужы мында öткöни, бу jердиҥ ачык-jарык, байчыл улузыла кожо öскöни, бу алтайдыҥ байлу дейтен jерлеринде jÿргени – ончозы калыгыныҥ келер öйдö jайалталу уулдарыныҥ бирÿзи болорына jöмöлтöзин jетирген ле болор.

Ол ло Тыйык эjези тудуулу öйдö уулчактарды ээчидип, ада-öбöкöзиниҥ jурты болгон Шумар ойдыгына jажытту мÿргÿÿлге апарар. Угы-тöзи керегинде куучындар айдар. Бу куучындар ла керектер jайалталу уулдардыҥ кöрÿм-шÿÿлтезине тÿҥей ле jаан ис артысканы jарт.

База бир солун айалга – Ногон Сергеевич, калада jадып турган кижи, алдынаҥ ла бери Куладыда туралу болорго сананып jÿретен. Амаду бÿткен. Эмди тура тудуп, jурт тöзöп алган jери керегинде кийнинде угуп ийер болзо, мында öбöкöзи Тÿдÿрмен, Шумардыҥ адазы jаткан.

Бу сурак огородто тöзи артып калган карган тыттыҥ тöҥöжинеҥ jарталган. Кöрöр болзо, шак бу тыттыҥ jанында Тÿдÿрмен jаткан, оныҥ jурты болгон. Эмди барказыныҥ уулы. Кöзнöктöҥ байлу Ӱч-Эҥмек кöрÿнет. Jайым, телкем jер. Кÿÿн-санаазын амырадып алар, кожоҥдоп, jерлештериле тойо калыражып алар алтайы.

Куладыда оромдордыҥ аттары да jараш. Кожоҥчы арал, Тööлöс город деп атту оромдор jÿк ле Куладыдый кайкамчылу jурттарда адалар аргалу!

Ногон Сергеевичтиҥ прописказы да тöрöл Кулады jуртында ине. Сурузы – Самарган, 7.

Сыйга барган комустар

1980-чи jылдарда алтай литератураныҥ Латвияда кÿндерине барганы база сÿрекей солун öй.

Ол тушта гран ары jанындööн jаан jол-jорыкка Туулу Алтайдаҥ кöп улус барган эди. Солун программа кöргÿскендер. Ногон Сергеевич латыш кöрööчилерге олордыҥ Лачплесис деп калык эпозын кайлаган, Шатра Шатинов ол калыктыҥ дайны деп кожоҥдорын алтай тилге кöчÿрген. Чöрчöкчи Танытпас Акулова алтай чöрчöктöр куучындаган. Делегация алтай улустыҥ тойло колбулу чÿм-jаҥын кöргÿскен.

Кийнинде, 1988 jылда, латыштар Ногон Шумаровты Лачплесистиҥ 100 jылдыгына Москвадööн кычырган эди. Ол тушта ол Колонный залдагы jаан сценазынаҥ Лачплесисти база кайлаган. Чындап, шак ол тушта Ногон Шумаровко бойыныҥ jакшы деген комузын атту-чуулу латыш кÿÿ чÿмдеечи Раймонд Паульска сыйлаарга келишкен. «Ол jакшы инструмент болгон, jе Бронтой нöкöр сыйла деп jакыган. Мынаҥ озо бир jакшы комузымды jарлу башкир бичиичи Мустай Каримге сыйлаган болгом, jе, канайдар, кÿÿ чÿмдеечиниҥ кöмзöзине карындажым Кыдраш jазаган талдама деген комузым кожулды» – деп, Ногон Сергеевич куучындады.

Кажы ла ÿлекер – jаҥы ченемел

Ногон Сергеевич jайаандык jолында кöп jайалталу, jарлу, атту-чуулу композиторлорло, режиссёрлорло иштеген, солун-солун проекттерде турушкан. Темдектезе, телекейге jарлу, кöрÿми аҥылу ла кöп кöрööчилерди кайкаткан режиссёрлор Анатолий Васильевтиҥ «Илиада» деп спектаклинде ле Илья Хржановскийдиҥ «Дау» депфильминде ойногоны сÿрекей jаан jедим. Бу иштерди келер öйдиҥ режиссёрлоры, критиктери шиҥдеп, jайаандыктагы jаҥы ууламjылардыҥ тоозына кийдиреринде алаҥзу jок.

Нениҥ учун дезе «Илиадада» Ногон Сергеевич, бир кöрзöҥ, Гомердиҥ бойын, ойто кöрзöҥ, каан Несторды ойногон турар. Кайкаарар, Гомер/Нестор бу спектакльда кайчы кеберлÿ болгон! Шак бу сÿр-кебер спектакльдыҥ тöзöлгöзи – ол чöрчöгин топшуурлу куучындайт, эпосто айдылган улус оны орус тилле, jарлу гекзаметрле кайлап айдат: «Гнев, Богиня, воспой Ахилесса, Пелеева сына…». Айдарда, режиссёр Анатолий Васильев кандый ла jаан сценалардыҥ канча тÿмен кöрööчилерин тÿйметкен бу спектальды алтай кайдыҥ кÿчиле ал чыккан дезе, байла, jастыра болбос.

Бу театрал ÿлекерге туружарга болуп, Ногон Сергеевич 3-4 jылдыҥ туркунына Москвада театрдыҥ Jаҥы Арбаттаҥ ыраак jок Поварской оромдогы квартиразында jадып иштеген. Кÿнÿҥ ле репетициялар – артисттерди кайлаарына ÿредери, ол ло айас кыймыктанышла у-шуга тазыктырынганы jеҥил эмес, jе спектакль бÿдерде, кöрööчилер ортодо, орустап айткажын, фурор болгон.

«Дау» деп фильмдый ченелте-проект, байла, эмдиге jетире согулбаган. Jе ол иште алтай артисттер Ногон Шумаров, Аржан Кöзöрöков, Сарымай Урчимаев, керек дезе кам кижи Вячеслав Челтуев ойногоны тÿÿкиде артып калды. Киноныҥ премьеразына режиссёр И. Хржановский алтай камдарды база алдырткан. Ногон Сергеевичке баштадып, олор Лондондо кайкамчык керекте туруштылар.

Ӱзеери Ногон Сергеевич jарлу кожоҥчы Гарик Сукачёвтыҥ «То, что во мне» деп адалган ары документал, бери художественный эмес кинозында база ойноды – бойын, Ногон Шумаровты. Не дезе, Ногон Сергеевич Г. Сукачёвтыҥ «Дом солнца» деп фильминде 2010 jылда ойногон, оноҥ бери таныш. Оныҥ учун Алтай керегинде кино согуп jадала, Игорь Иванович (Гарик Сукачёвтыҥ сценада эмес ады) Куладыны табарып, съёмкалар öткÿрген. Кийнинде россиян телекöрööчилер ортодо jарлу фин укту актер Вилле Хаапасало Куладыны база айылдап, бойыныҥ «Алтайла 30 кÿнге таныжалы» деп документал кинозына соккон. Былтыр jайгыда ютюбта The Ulengovs деп jорыкчы каналду блогердиҥ ижинде Ногон Сергеевич база турушты, алтай улустыҥ jадын-jÿрÿмиле таныштырды.

Jе jаркынду jайаандык иштердиҥ бирÿзи деп 2014 jылда прокатка чыккан «Белый ягель» деп фильмды темдектерге jараар. Ол ондо ненец укту Хасава öрöкöнди – аданы, тадааны, аҥ тудаачыны – ойногон. Режиссёр бу ижинде ол калыктыҥ бÿгÿнги кÿндеги курч сурагын – бала-барка тилин ундып, jаҥжыккан ижи-тожын таштап, jаан калаларга кöчÿп, тöрöлинеҥ, угы-тöзинеҥ там ла ыраап турганын илезине чыгарат. Ногон Сергеевичтиҥ геройы – Хасава карганактыҥ эҥ кÿч айалгазы – балдары керексинбей, ак кийик аҥдарды сойгор, биске бу мал керек jок деп jакыганы. Ада кижи кайда барзын, ыйлап туруп, бÿдÿн ÿÿр аҥдарды сойып, акчазын балдарга табыштырып берген. Мындый айалга бистиҥ де алтай улуска коркышту ачу болор эди.

Былтыр режиссёрдыҥ 75 jажына учурлай атту-чуулу журналист Н. Ф. Витовцев белетеген «Ногон» деп бичигинде бу ончо солун кеендик ÿлекерлер ле олордыҥ учуры керегинде jакшынак бичилип калган. Бичикле танышкан jерлештерис Ногон Сергеевичтиҥ алтай культураныҥ öзÿмине jетирген jöмöлтö-ижин, камаанын jарт оҥдоор. Сÿрекей jилбилÿ ле тузалу бичик!

Кай ÿзÿлбес, калык jылыйбас

Ногон Сергеевич алтай кайды Альпаларга, туку Швейцарияга jетирип, кожоҥдогоны керегинде Николай Фёдорович элбеде бичип койгон. Автордыҥ темдектегениле, Шумаров кайды Европаныҥ угаачыларына jарлаган jол баштаачылардыҥ бирÿзи болгон. Чындап та, 1990 jылдардыҥ бажында фестивальдарда туружып, озо Германия, оноҥ öскö ороондорго барып, кажы ла катап Ногон Сергеевич кöрööчилерди алтай калыктыҥ кÿÿлик энчизиле, jаҥарыла, ойноткыларыла, кайыла таныштырган. Ол тушта «этно» стильге jилбÿ jаан болгоны бистиҥ кайчыларга ла артисттерге база jолду болды.

Оныҥ учун бооро, сыгын айдыҥ учында Кан-Оозы jуртта öткöн Кайчылардыҥ ээчиде курултайы тушта, Ногон Сергеевичти культишчилер ле кöрööчилер толо jажыла, jаҥы бичикле уткуп турарда, ол сÿӱнген. Је эҥ jаан сый ого кайлап jаткан уулдар ла эрлер болгон, анчада ла эҥирде окылу программанаҥ башка «Ээлÿ кай» деп jаан концерт öткÿрилгени.

30 jылга шыдар öйгö алтай кай öзÿмин алынып, эмди ого школдыҥ ÿренчиктери, студенттер, jиит уулдар, эрлер тартылат, оныла jилбиркейт. Ого ÿзеери качан Кайчылардыҥ курултайы jаҥы öткÿрилип башталып турарда, jаҥы ла кайла таныжып, кöндÿгип jаткан уулдар – эмди бойлоры ÿренчиктерлÿ. «Эмиль Теркишевти де алзаар, ол камык ÿренчиктерлÿ, уулдары, карындажы jара кайлап jат – деп, Ногон Сергеевич темдектейт. – Мен калганчы курултайда Эмильдиҥ Кырлыкта jадып турган ÿренчиги Ренат Можлаевти темдектеер эдим. Ол кандый jакшы кайлап jат, кандый койу ÿндÿ уул. Ренатка jаан эзеним jетирип, jаан jедимдер кÿÿнзейдим! Талдап алган jолыҥнаҥ чыкпа, карындаш!»

«Кöксуу-Оозы аймактаҥ Николай Сегирткишевти канайып темдектебес. Гран-прини алтай эпши Наталья Енчиновага берерин камыс jöптöгöни база тегиндÿ эмес. Jеҥÿчил кай чöрчöктöрди кожоҥдоп эмес, куучындап (речитатив) айдарыныҥ ууламjызын талдап алганы база jарамыкту. Речитативле Н. Ялатовтыҥ «Чымалы-Каан» деп чöрчöгин Радмила Теркишева база jакшынак куучындады. Якутиянаҥ келген айылчы бойыныҥ Олонхозыла, башкир уул башкир чöрчöктöрлö ÿлешкени jакшы эмей» – деп, Ногон Сергеевич jартайт.
Ого ÿзеери, алдында öйдö бичип алган кай чöрчöктöрди эмди кепке базып турганы, билимчилер оны шиҥдеп, орус тилге кöчÿрип, билим-практикалык конференцияларда шÿÿжип турганы, jашöскÿрим кайды, jаҥарды культураныҥ колледжинде, кеендик школдордо кайга, алтай ойноткыларга ÿренип турганы сÿрекей тузалу. Ногон Сергеевичтиҥ шÿÿлтезиле, бу jуукта кай чöрчöктиҥ онкÿндÿги баштапкы катап öткÿрилгени база да талдама.

«Айдарда, кай барда, Алтайыс та бар, jерлештер. Уулдар мынайып ла кайга jÿткӱп, чöрчöктöрди куучындап баштаза, бистиҥ калык адыс jылыйбас ла керек» – деп, Ногон Сергеевич адакыда темдектеди.

Недеҥ де баалу энчи

Jе канча да кире «эл-jоным», «албатым-калыгым» деп jана баспай иштеп jÿрген улустыҥ кийнинде билези турат. Эш-нöкöри ле бала-барказы – эҥ jаан энчизи. Колы арбынду, кеберкек ле иштеҥкей Наталья Поликарповнала Ногон Сергеевич кожо jуртаганы быjыл кÿскиде 45 jыл болор. Ӱч бала азыраган, эки баркалу.

Кÿзен сööктÿ Наталья Поликарповна Кан-Оозында чыккан. Ада-энези – jаргычы Анна Илларионовна Аргокова ла банктыҥ ишчизи Поликарп Яковлевич Пахаев ижи аайынча башка-башка jерлерде jаткан. Jажы jаанай берерде, Маймада ла Горно-Алтайскта токтогон. Кÿйÿзи Ногонныҥ jайаандык jолын оҥдоп, олор кÿчи jеткенче кызына jаан jöмöлтö болуп jÿрген. Ногон Сергеевич 1988 jылда ол ло баштапкы Эл Ойынды тургузып турарда, эки ай кире Jолодо jаткан. Оноҥ до башка гастроль-иштер кайда, балдар дезе оогош. Канайып болушпайтан.

Ногон Сергеевичтиҥ эш-нöкöри jаантайын аш-курсагы изÿ ле ток, айак-казанын башкарып, айылчыларды уткуп jадар. Кеендикте jарлу улустаҥ башка Шумаровтордыҥ айылына jурт jерлердеҥ тегин койчы-малчы тöрööндöр улайын токтоп, конуп туратан. Алдында, качан Шумаровтор Г. И.Чорос-Гуркинниҥ оромында, эски базардыҥ jанында jадарда, тапчы квартирада бир уунда камык улус jуула беретен, эмди де Кайаста айылчылар ас эмес. Бу кÿндÿзек билениҥ сады ла огороды jурт jерде jаткан кöп тоолу тöрööндöрин азырап турган дезе, бир де jастыра болбос.

Эҥ jаркынду jылдар

Театрдыҥ телекейлик кÿни – Ногон Сергеевичтиҥ сакылталу ла сÿÿген байрамы.

«Мен эмди тургуза эл драма театрдыҥ сценазына артист те, режиссёр до болуп чыкпай jадым, jе jаантайын тöрöл, алтай театр учун jÿрегим оорып, jакшы кöргÿзÿлерге сÿÿнип, кööрöп jÿредим – деп, Ногон Сергеевич айдат. – Бойыстыҥ öйисте кандый jаркынду спектакльдар тургузып, ойногон эдис!

Мен бисте театр 1978 jылда ачыларда, дипломноҥ озо П. Кучияктыҥ «Алтын таҥдак jарыды», диплом корулаарга М. Каримниҥ «Ай карыккан тÿнде» деген спектакльдарын тургускам. Ол ло jыл Ч. Т. Айматовтыҥ «Энениҥ jалаҥы» деп ойыныныҥ сценарийин бичигем, jе афишага адымды бичиирге эпjоксынгам. Ол ишле бис Кыргыстанда эки айга гастрольдогон эдис, кöрööчилер бисти изÿ уткуган. Чингиз Торекулович бойы бисти алкап, бичигер, тургускар деп jакыган болгон. Кыргыс бичиичиниҥ энчизинеҥ бисте онойдо ок Н. Паштаковтыҥ «Ак пароход» деп спектакли тургузылган эди.

Текши айдар болзо, мен кару театрыма эҥ талдама, öктöм дейтен öйлöримди бир де кысканбай берип койгом. Кеендикке бÿткÿлинче берингем, jе, байла, бис, ол öйдиҥ артисттери ле режиссёрлоры, ол тушта анайып каруулу иштенип, тöрöл драматургияны, театрды кöдÿрбеген болзоос, бÿгÿн бу эмдиги театрал школ, jаҥжыгулар болбос эди. Мен эмди де иштеерге, солун проекттерде туружарга белен! 75 jаш канчыйан! Мен эмди де jиит!»

Айару Тохтонова,
Фотоjуруктар билелик кöмзöнöҥ лӧ «Ногон» деп бичиктеҥ (2022 ј.) алынган