Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

«Кӧксистиҥ сызы, кӧзистиҥ чогы»

07.04.2023

Мынайда 1990 јылдыҥ куран айыныҥ 31-чи кӱнинде «Алтайдыҥ Чолмоны» газет керегинде оныҥ ол туштагы баш редакторы Степан Тюхтенев бичиген. Јаан статьязында ол газеттиҥ ол ӧйдӧги курч сурактарын кӧдӱрген: «газеттиҥ тиражы сӱреен ас – 6713 экземпляр», «1991 јылдыҥ 1 январинеҥ ала газетке государственный бюджеттеҥ болуш эдип дотация акча берилери токтодылып јат», «1 январьдаҥ ала кӧп немелер сӱреен тыҥ бааланып туру, чаазынныҥ, типографияныҥ ижи, газетти кычыраачыларга јетиретени база».

Степан Сузанович статьязында бу айалгаларды канайда чечер деп бойыныҥ шӱӱлтезин айдат:
«Эмдиги кеминде чыгарып јадарга тууразынаҥ 446,8 муҥ салковойго јуук акча-манат керек. Андый болуш јогынаҥ газет чыкпай барар.
«Нени эдер керек?» деген сурак тура берди.

Баштапкы арга – ол газетти эмеш бааладары. Крайда ла областьта мындый тоого токтодыс: бир газеттиҥ баазын 3 акчадаҥ 5 акчага јетире кӧдӱрер, бичидер јылдык баазын 12 салковой 50 акча эдер, мынайып јылдык кирелтени эмеш те болзо кӧптӧдӧр.


Экинчи арга – газетке рекламаларды, јарларды, уткуулдарды кӧптӧҥ салып, кирелте аларын кезем кӧптӧдӧр.


Ӱчинчи арга – газеттиҥ ээлерин, орус-тап айтса, учредительдерин чокымдаары».


Учкары баш редактор кычыраачыларга баштанат: «Ӧрӧги айдылганынаҥ кӧргӧндӧ, «Алтайдыҥ Чолмоныныҥ» јӱрӱми ӱзӱлбес. Је оныҥ јӱрӱмдик болотоны слердеҥ, кару кычыраачыларыстаҥ, база јаан камаанду.


Бис, редакцияныҥ ишчилери, слердеҥ нениҥ сакып јадыс? Ончогорды «АЧ-га» бичитсин деп сакып ла сурап јадыс.


Слер тӧлӧгӧн акча – ол газетти белетеп чыгарарына јаан јӧмӧлтӧ болор, тӧрӧл государствобыска бир де эмеш болзо јеҥилте эдилер.


12 салковой 50 акча. Ол «Алтайдыҥ Чолмоны» газетти бир јылга бичидип алатан баа. Ол алдындагы баадаҥ эки катапка кӧп. Је, кару кычыраачыларыс, бис јажырбайлы, 12-15 салковой акча бистиҥ јӱрӱмисте кайдаар барбай јат деп айдар, бис оныҥ кӱнӱҥ сайын керектӱ де, эш-кереги јок то немелерге чыгымдап, изи јок артырып саладыс. А ол акчага газет бичидип алзабыс, «АЧ» кӱнӱҥ сайын столдо бисти сакып јадар. Ол кандый да једикпестерлӱ болзо, ондо областьтыҥ эл-јоныныҥ, анчада ла алтай калыктыҥ јадын-јӱрӱми, ижи-тожы, олорды кӱйбӱредип турган сурактар керегинде бичилет.


«АЧ» – ол алтай тилле чыгып турган сок јаҥыс газедис, оны эмеш кӧдӱрип айтса, ол бистиҥ кӧксистиҥ сызы, кӧзистиҥ чогы. «АЧ» ажыра бистиҥ энелик тӧрӧл тилис, алтай литературабыс, культурабыс ла искусствобыс ӧзӱп јат. «Кажы ла калык јаҥыс ла ток-тойу болорго кӱӱнзеп јаткан эмес, ол база ӱргӱлјик болорго јат» – бу эмдиги ӧйдиҥ улу бичиичизи Чингиз Айтматовтыҥ сӧстӧри. Кандый јакшы айдылган!


Энелик тил – ол кажы ла калыктыҥ агару бойы болотон аргазы. Тили јоголгон калык бойын калык деп айдып та болбос.


Мен бастыра кычыраачыларысты, партийный ла партийный эместерди, алтай јашӧскӱримди, алтай специалисттерди, албаты-депутаттарды, «Эне-тил» биригӱниҥ бастыра члендерин алтай кижи болгон адын сананып, бу ла кӱндерде тӧрӧл газедине бир кижидий бичидип алзын деп кычырып турум. Слердиҥ бу мындый патриотический керегигер биске, журналисттерге, алтай улустыҥ јилбӱзине келижип турган јаан учурлу кӧп-кӧп сурактарды тургузарына ла бӱдӱрерине ийде-кӱч берер.


Мен база баштамы партийный организациялардыҥ качыларына, јурт Советтердиҥ ишчилерине, партияныҥ горкомына ла райкомдорына, аймакисполкомдорго, общественный таркадаачыларга, связьтыҥ ишчилерине бурылып, олордыҥ ончозын «АЧ-га» бичидер ишке болушсын деп сурап турум.


Слердиҥ болужыгар калас болбос. Бистиҥ редакцияныҥ журналисттери келер ӧйдӧ алдындагызынаҥ јакшы иштеп, газеттиҥ тыш бӱдӱмин ле ич шӱӱлтезин јарандырар кӱӱндӱлер. Бӱдигер, нӧкӧрлӧр, оны мен бистиҥ ӧмӧликтиҥ адынаҥ быжу тӧзӧлгӧлӱ айдып јадым.


Кару кычыраачылар, слерге бӱдӱп ле иженип јадым».


32 јылдыҥ бажынаҥ Степан Сузанович Тюхтеневтиҥ статьязын кычырып, кӧп сурактар бӱгӱн де курч туруп јат деп оҥдоорыҥ. Эмеш ӧскӧ айтса, бӱгӱн де эмес, бу сурактар јажына болгон эмтир. Јаҥыс кӧрзӧӧр дӧ, 1991 јылда тираж 6713 экземпляр деп айдылат. Бӱгӱн, 2023 јылда, тираж чик јок ас. Тиражтыҥ астап турганы недеҥ башталат: элдеҥ ле озо ол «Россияныҥ почтазы» АО. Бичидиштиҥ баазын олор тургузат, је ол ок ӧйдӧ јурттарда почтаныҥ бӧлӱктери бӧктӧлӧт, улус кычырар кӱӱндӱ, је газетти олорго јетирер арга јок. Оноҥ кӧп улус интернетке, соцсетьтерге јайылып калган.


1991 јылдагы баш редактор учредительдерди чокымдаар керек деп бичийт. Бӱгӱн бистиҥ учредительдер Алтай Республиканыҥ башчызыныҥ, Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ Аппарады, Алтай Республиканыҥ Эл Курултайы ла «Алтайдыҥ Чолмоны» АУ. Бистиҥ учредительдер биске јакшы болужат деп чикезинче айдайын.

Типографияныҥ, почтаныҥ, Ростелекомныҥ јеткилдежин ле ишчилердиҥ ишјалдарыныҥ 80 процентин субсидияла тӧлӧйдис. Депутаттардыҥ корпузы алтай газетти јӧмӧйт, кӧп депутаттар, ол тоодо Г. Н. Пильтин, Р. С. Пекпеева, Н. М. Екеева, А. А. Заргумаров, С. В. Кухтуеков, округыныҥ улузына бойыныҥ акчазыла бичидиш ӧткӱрип јат. Редакцияныҥ ижиниҥ ӧскӧ чыгымдарын бис иштеп алган бойыстыҥ акчабыстаҥ тӧлӧп јадыс. Иштеп алган акчабыс бичидиштеҥ кӧп камаанду, оноҥ, база Степан Сузановичтиҥ ол ӧйдӧ бичигениле, – рекламанаҥ, јарлардаҥ, уткуулдардаҥ.

Оныҥ учун, кӱндӱлӱ кычыраачыларыс, бис 2023 јылда база бир канча солынталар эдип јадыбыс.


Баштапкызында, бӱгӱн, кандык айдыҥ 7-чи кӱнинеҥ ала, «Родник» деп коштончы-газедисти ӧҥдӱ чыгарып баштадыс. Мында слердиҥ сакылталу телепрограммагар артып јат, окылу јетирӱлер, соот-материалдар ла реклама чыгар. Бӱгӱн мен аймактарда, јурт јерлерде бойыныҥ таҥынаҥ керектерин ачып тургандарга, туризмле иштегендерге бистиҥ газетти база јӧмӧп, реклама беригер деп баштанып турум (мында реклама береечилер бир канча јеҥилтилген эп-сӱмелерле тузаланар аргалу. Ол сурак аайынча 8 (388 22) 2-41-71 номерге согугар.


Экинчизинде, 2023 јылдыҥ экинчи јарымјылдыгынаҥ ала «Алтайдыҥ Чолмоны» неделеде бир катап чыгып баштаар. Газеттиҥ чыгар кӱни – среда. Газедис 24 бӱктеҥ турар, мында ла, јаҥжыкканы аайынча, ӧҥдӱ 8 бӱктӱ «Родник» болор. Мыныла колбой экинчи јарымјылдыктаҥ ала «Почта России» АО ажыра бичидиштиҥ баазы 640 салковой 86 акчага тӱже берди. Калганчы бичидиште – 895 салк. 62 акча болгон.


Ӱчинчизинде, јурт јерлердеҥ, анчада ла Улаган, Оҥдой, Майма аймактардаҥ, баш редактордыҥ телефонына «газедис кайда?» деген комудалду кӧп звоноктор келет. Бу суракты «Россияныҥ почтазына» берер керек. Бичидиш учун бааны олор тургузат, газетти кажы ла кижиге јетирер молју база олордо. Је почтаныҥ ижи коомойтыганы – ол бистиҥ јербойындагы почтальондор јаман иштеп турган эмес, ол ФГУП акционерный общество болуп калган.


Андый да болзо, кычыраачыларыстыҥ тоозын кӧптӧдӧргӧ, кажы ла кижиге тӧлӧп салган газеди кыйалтазы јогынаҥ јетсин деп, бис почтальондорго бичидиш эдерге болужар кӱӱндӱ. Јеҥилтилген бичидиштиҥ онкӱндӱгинде болушчылар јол-јорукка чыгар. Анайда ок экинчи јарымјылдыкта кезик јурттарга газеттерди бойыс јетирип баштаарыс.


Тӧртинчизинде, бистиҥ ӧмӧликке кӧп јиит ишчилер келгени сӱӱндирет. Олор алтай тилиниҥ, газединиҥ ӧзӱми учун эрчимдӱ иштеерге белен. Газедистиҥ бӱгӱнги ле келер ӧйи бастырабыстаҥ, бистеҥ ле кычыраачыларыстаҥ, јаан камаанду!

Тоогонымла, баш редактор Светлана Триянова

 

Кандык айдыҥ 10-чы кӱнинеҥ ала 20-чи кӱнине јетире 2023 јылдыҥ экинчи јарымјылдыгына јеҥилтилген баала бичидериниҥ онкӱндӱги.
Бу ӧйдӧ газеттиҥ баазы
бир ай учун – 93 салк. 27 акча болор,
6 ай учун – 559 салк. 62 акча.

Јеҥилтелерлӱ улуска ӱзеери јеҥилте:
бир айга – 83 салк. 53 акча,
алты айга – 501 салк. 18 акча
(бу бичидиш јӱк ле почтаныҥ бӧлӱктеринде болор).

 

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина