«Бала – ада-энезиниҥ кӱскӱзи»

19.04.2023

Мукур-Таркатыда балдардыҥ «Айучак» деп садигинде 40 јылдыҥ туркунына иштеп келген таскадаачы Ираида Чабышевна Шартлановала таныжып, јилбилӱ эрмек-куучын ӧткӱрдис.

— Мен 1982 јылда педагогический училищеде јаҥы ачылган «Школго баргалак балдардыҥ таскамалы» деп бӧлӱктиҥ ӱредӱзин божотком. Оноҥ ло бери болчомдордыҥ садигинде иштейдим. Ижим јилбилӱ, иштеерге јарап јат. Јаҥы ла иштеп келеримде, оогош болчомдорго орус тилле ӱлгерлер ӱретсеҥ, орус сӧстӧрди эске сананып болбойтон. Тургуза ӧйдӧ айалга чек башка. Эмди болчомдорго алтай тилле ӱлгерлерди кӱјӱренип ӱредедиҥ — деп, Ираида Чабышевна куучындаган.

Садикке јӱрӱп турган балдардыҥ ада-энелериле озо баштап элбеде јуун ӧткӱрилет. Бӱгӱнги кӱнде балдар алтай тилин кӱӱнзеп, јилбиркеп ӱрензин деп, бу суракка сӱрекей јаан ајару эдедис. Алтай тилиле јаҥыс ла тайгадаҥ тӱшкен су-алтай балдар јакшы куучындажат. Нениҥ учун дезе олор ондо телефон тутпаган, телевизор кӧрбӧгӧн.
«Айучак» садикте балдар ӱч бӧлӱкке бӧлӱнет. Оогош бӧлӱкте 10 бала — 1-3 јашка јетире, орто бӧлӱкте 25 бала — 3-5 јашка јетире, јаан бӧлӱкте 20-23 бала — беш јаштаҥ ала јӱрет.

Балдар экинчи јыл «Алтай тилге ӱредериниҥ полилинг-вальный модели» деп программала ӱренет. Ого ӱзеери болчомдор бойлорыныҥ сӧӧктӧрин билип, угы-тӧзиле јилбиркеп, бир эмештеҥ алтай тилле эрмектер тургузып, јакшы ӱренерге албаданадылар. Былтыр бу программала 3-5 јашту балдарла Ираида Чабышевна иштеген. Байрамдарды, ойындарды, алтай кеп-куучындардыҥ, чӧрчӧктӧрдиҥ кӱнин программа аайынча неделеде бир-эки катап улалтып апарган. Бу јылда балдар јаан группага кӧчкӧн, алтай тилди ле орус тилди кожо ӱренип јат.

Ираида Чабышевнаныҥ айтканыла, садикте ачылган брендбук (алтай толук) алтай тилди темиктирерге јакшы болужат. Таскадаачы оныла тузаланып, ижин бойыныҥ кӧрӱмиле элбеде апарат. Мындый брендбук ачылганына болчомдордыҥ ада-энелери де сӱӱнип јат, јаҥы ӧзӱп јаткан балдарга ол јаан јӧмӧлтӧзин јетирет. Брендбуктыҥ ла јанында аҥылу алтай толук бар. Ада-энелер айылдарынаҥ јӱзӱн-башка эдимдерди экелип, оны јазап, јаан болужын јетирген. Бу толукта алтай кеп-кийимдӱ наадайлар, бичиктер, кӱӱлик ойноткылар, стенеде кийис айыл, агаштаҥ јазаган чадыр айыл, тажуур, чачка тагар јарангыштар тургузылган.

— Билениҥ алдында турган тӧс амаду — баланы тӧрӧл тилиле куучындажып, калыгыстыҥ чӱм-јаҥдарын, культуралык байлыктарын тооп јӱрерине таскадары. Ада-энелер балдарына тем болорын ундыбас керек. «Бала – ада-энезиниҥ кӱскӱзи» деп, Ираида Чабышевна кӱӱн-санаазыла ӱлешкен.

Айару ЧЕКОНОВА белетеген
Евгений БУТУШЕВТИҤ фотојуругы

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина