Јайалталу бичиичи ле журналист эпши

19.04.2023

Кандык айдыҥ 14-чи кӱнинде Горно-Алтайскта М. В. Чевалковтыҥ адыла адалган эл библиотекада Россияныҥ журналисттер ле бичиичилер биригӱлериниҥ турчызы, Алтай Республиканыҥ нерелӱ журналисти Нина Баштыковна Бельчекованыҥ 70 јажына учурлай кычыраачылардыҥ «Бичиичиниҥ куулгазынду телекейинде» деп конференциязы ӧткӧн. Ол «Алтайдыҥ бичиги» деген онынчы юбилейлик фестивальдыҥ ижи аайынча ӧткӧнин темдектеер керек. Конференцияныҥ амадузы — кычыраачыларды Н. Б. Бельчекованыҥ бичимелдериниҥ чӱмдӱ телекейиле таныштырары болгон.

Бу кӱн библиотеканыҥ актовый залында јык толо улус јуулган. Нина Баштыковнаны тӧргӧ чыгарган кийнинеҥ уткуулду сӧзин РФ-тыҥ культуразыныҥ нерелӱ ишчизи, АР-дыҥ ветерандар совединиҥ ле журналисттер биригӱлериниҥ председатели Борис Кӱндӱлеевич Алушкин айткан. Ол республикан библиотекада тергеебистиҥ јайаан, билим интеллигенциязыла мындый туштажулар ӧдӱп турганы сӱрекей јакшы деген. Нина Баштыковнаныҥ республикан журналистиканыҥ ла алтай литератураныҥ ӧзӱмине јетирген јаан камаанын темдектеп, бичиичиниҥ тӧжине мактыҥ «Трудовая доблесть России» деп кӱндӱлӱ темдегин таккан.

РФ-тыҥ культуразыныҥ нерелӱ ишчизи, Россияныҥ бичиичилер биригӱзиниҥ турчызы Таукен Тазымаевич Яйтынов Н. Б. Бельчекованыҥ чӱмдемелдери керегинде айдып тура, автор улустаҥ укканын эзедип база бичиген деген. Кезик куучындары кыскачак та болзо, је анда бӱткӱл телекей кӧргӱзилгенин ол аҥылап темдектеген.

М. В. Чевалковтыҥ адыла адалган эл библиотеканыҥ директорыныҥ молјуларын бӱдӱреечи Марина Мереевна Алушкина ӧмӧлигиниҥ адынаҥ Нина Баштыковнаны учурлу јажыла уткуйла, кур курчап алкаган.

Бойыныҥ аудиоуткуулын Улаган аймактаҥ Карлагаш Гавриловна Елдепова аткарган. Ол Нина Баштыковнаны тоомјылу јажыла уткуп, Ак-Чолушпаныҥ алкыжын ийген, Алтын-Кӧлдиҥ кеенин сыйлаган. Улаган јеринеҥ эзенин ийип, ырыс ла једимдер кӱӱнзеген.

РФ-тыҥ бичиичилер ле журналисттер биригӱлериниҥ турчызы, прозаик Танытпас Николаевна Акулова Н. Б. Бельчековага учурлай мындый конференция ӧдӱп турганына тыҥ сӱӱнгенин айткан. «Нина Баштыковна «Алтайдыҥ Чолмоны» республикан газетте иштеп тура, јаҥы бичинип баштаган улустыҥ чӱмдемелдерин јазап, газеттиҥ бӱктеринде чыгарган. Олорды јайаандык јолго ууламјылаган» — деп, ол аҥылап темдектеген. Танытпас Николаевна юбилярга кур курчап, арчуул такты.

Конференцияда Нина Бельчекованыҥ чӱмдемелдерин шиҥдеген билимчилер, алтай тилдиҥ ле литератураныҥ ӱредӱчилери база турушкан. Олор автордыҥ кандый чӱмдемелин кандый ууламјы аайынча шиҥдегени керегинде докладтар эткен. Филология билимдердиҥ кандидады, Алтаистиканыҥ С. С. Суразаковтыҥ адыла адалган билим-шиҥжӱ институдыныҥ старший билим ишчизи Валентина Петровна Канарина «Н. Б. Бельчекованыҥ эмдиги алтай литературада јайаандыгыныҥ учуры» деген тема аайынча докладын кычырарда, бу ок билим-шиҥжӱ институттыҥ база бир билим ишчизи, филология билимдердиҥ кандидады Маргарита Сергеевна Дедина јуулган улусты «Нина Бельчекованыҥ јайаан ижи литературоведческий шиҥжӱлердиҥ призмазында» деген ижиле таныштырды. Филология билимдердиҥ кандидады, В. К. Плакастыҥ адыла адалган республикан гимназияда алтай тилдиҥ ле литератураныҥ ӱредӱчизи, ГАГУ-да алтаистиканыҥ ла тюркологияныҥ факультединиҥ алтай филологияныҥ ла востоковедениениҥ кафедразыныҥ доценти Ульяна Николаевна Текенова Нина Бельчекованыҥ «Адабыс келди» деп повезиниҥ кееркедим чӱми» деген тема аайынча доклад эткен. Бу ок кафедраныҥ старший преподаватели Фаина Леонидовна Ередеева бичиичиниҥ литературалык портредин бичиген. Горно-Алтайсктыҥ педагогический колледжинде орус тилдиҥ ле литератураныҥ ӱредӱчизи, Россияныҥ бичиичилер ле журналисттер биригӱлериниҥ турчызы Алена Олеговна Санаа Нина Бельчекованыҥ «Чоокыр атту Чодыр баатыр» чӧрчӧгинде кай чӧрчӧктиҥ ле албаты чӧрчӧгиниҥ элементтери керегинде айткан. Филология билимдердиҥ кандидады, АР-дыҥ «Албаты јайаандыгыныҥ тӧс јери» деп бюджетный учреждениезиниҥ баш билим ишчизи Алевтина Ивановна Наева «Алтай албатыныҥ чӱм-јаҥдары — Н. Б. Бельчекованыҥ чӱмдемелдеринде» темага бичиген ижиле таныштырды. ГАГУ-да алтаистиканыҥ ла тюркологияныҥ факультединиҥ магистранты Кемине Семеновна Каинчина «Н. Б. Бельчекованыҥ прозазыныҥ аҥылузы» деген темала куучын айтты. В. К. Плакастыҥ адыла адалган республикан гимназияда алтай тилдиҥ ле литератураныҥ ӱредӱчизи Нелли Гавриловна Сулукова Нина Бельчекованыҥ чӱмдемелдерин школдо ӱренери керегинде куучындады. ГАГУ-да алтаистиканыҥ ла тюркологияныҥ факультединиҥ магистранты Галина Егоровна Ядагаева «Н. Б. Бельчекованыҥ «Адабыс келди» деп повезинде јӱрӱмдик курч сурактар психологизм бӱдӱм ажыра кӧргӱзилгени» деген ижиле таныштырды. Россияныҥ журналисттер бирлигиниҥ турчызы Наталья Ивановна Ташкен «Литературалык чӧрчӧк Нина Бельчекованыҥ јайаан ижинде» деп адалган ижин кычырган. Горно-Алтайск каланыҥ тӧс библиотеказыныҥ библиотекари Татьяна Сергеевна Тайтакова «Н. Б. Бельчекованыҥ чӱмдемелдери каланыҥ тӧс библиотеказында» деген темага куучын айтты. Россияныҥ журналисттер бирлигиниҥ турчызы Тамара Викторовна Конгунова «Алтай албатыныҥ оос фольклоры — Н. Б. Бельчекованыҥ чӱмдемелдеринде» деген ижиле таныштырарда, Кан-Оозы аймактыҥ Экинур јуртында В. А. Тоеновтыҥ адыла адалган музейдиҥ директоры Эмма Николаевна Рыжкина «В. А. Тоеновтыҥ ла Н. Б. Бельчекованыҥ чӱмдемелдеринде — Экинур јурт» деген тема аайынча куучын айтты.

Ӧрӧ адалган улустыҥ эткен докладтарын текшилей алар болзо, Нина Баштыковна Бельчекова Алтайыныҥ, албатызыныҥ тӱӱкизин, чӱм-јаҥдарын ла јаҥжыгуларын, јадын-јӱрӱмин јакшы билер, айландыра турган ар-бӱткенниҥ, аҥ-куштыҥ јаражын, кижиниҥ кылык-јаҥын јарт эттире кӧргӱзип ийер јайалталу бичиичи болгоны иле кӧрӱнет. Ол бойыныҥ чӱмдемелдеринде јӱзӱн-башка эп-аргалар ченейт. Керек дезе, озогы кеп куучындардаҥ, соојындардаҥ алынган сӱр-кеберлерди тузаланып, бӱгӱнги кӱнниҥ курч сурактарын, ӧҥзӱре айалгаларын јартаарга болуп, мифологиялык эп-аргалар кийдирет. Кажы ла бичимелинде јаан ла тереҥ шӱӱлте салынган. Нина Баштыковна башка-башка, элбек ле солун темаларга бичинет. Оныҥ чӱмдемелдери «Алтайдыҥ Чолмоны» республикан газетте, альманахтарда ла антологияларда, таҥынаҥ кепке базылган бичиктерде јарлалган.

Бу ӧткӧн куучын-куумыйда кӱндӱ-кӱрее база болды. Шыргайтынаҥ ла Экинурдаҥ келген јерлештери, библиотеканыҥ краеведение бӧлӱгиниҥ ишчилери, «Алтайдыҥ Чолмоны» республикан газеттиҥ ветерандары Светлана Карамаевна Кыдыева, Клара Мефодьевна Макошева, Галина Килемеевна Мундукина ӱреезин јӧмӧп, уткуулдарын айдып, сыйларын табыштырды.

Меге бу конференцияда туружып, Нина Баштыковнага оныҥ канча јылдарга улай иштеген «Алтайдыҥ Чолмоны» республикан газеттиҥ ӧмӧлигиниҥ адынаҥ уткуулду сӧс айдып, чечектер сыйлаар арга келишти. Тодош сӧӧктӱ эјем јаҥыс ла јайалталу бичиичи ле ӱлгерчи эмес, је анайда ок талдама кӧчӱреечи деп темдектеер керек. Ол тӧрӧл газедисте иштеп тура, орус тилле бичилген кандый ла тексттерди, технический, юридический, медициналык ла оноҥ до ӧскӧ терминдерлӱ болзын, алтай тилге эптӱ, кычырарга јеҥил ле оҥдоорго јарт эттире кӧчӱретен. Оноҥ ол бу ишти чыҥдый ла тӱрген эдетен. Билериле, ченемелиле јиит ӱйеле ӱлежетен. Јаантайын омок, ӧйлӧ теҥ алтаар кижи. Иште кандый бир јаҥыртулар болгондо, јаҥы техника ла јазалдар алынганда, олорло тузаланарга тӱрген-тӱкей ӱренип алатан. Узак јылдарга ак-чек ижи учун кӧп тоолу кайралдарла кайралдаткан. Эмди амыралтада да болзо, тегин отурбайт. Тӱндӱк базытла тазыктырынып, јаантайын јол-јоруктарга барат.

Нина Баштыковна, андый ла омок јӱрӱгер, узак јаш јажагар! Кычыраачыларга эмди де кӧп бичимелдереер сыйлагар!

Кырчын ЯШЕВ
Евгений БУТУШЕВТИ-Ҥ фотојуруктары

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина